حرم فاطمه معصومه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیه،
پرسش: حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها چه زمانی بنا شده است؟
پاسخ:
حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ دختر گرامی امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر ـ علیه‌السلام ـ است.
مادر مکرمه ایشان حضرت
نجمه خاتون سلام‌الله‌علیها است.
ولادت آن حضرت در
روز اول ذی‌القعده سال ١٧٣ هجری قمری در
مدینه منوره واقع شده است.
در سال ٢٠٠ هجری قمری در پی اصرار و تهدید مأمون عباسی سفر تبعیدگونه
حضرت رضا علیه‌السلام به مرو انجام شد و آن حضرت بدون این‌که کسی از بستگان و اهل بیت خود را همراه خود بیاورند، راهی خراسان شدند.
یک سال بعد از هجرت تبعیدگونه حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ به مرو، در سال ۲۰۱ هجری قمری، به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام
ولایت، همراه عده‌ای از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می‌شد.
در شهر ساوه عده‌ای از مخالفان اهل بیت که از پشتیبانی مأموران حکومت برخوردار بودند، سر راه کاروان آنان را گرفته و با همراهان حضرت وارد
جنگ شدند، در نتیجه تقریباً همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتی بنا بر نقلی حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ را نیز مسموم کردند.
به‌هر‌حال، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ بیمار شدند و چون دیگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود، قصد شهر
قم را نمود.
حدوداً در روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر
مقدس قم شدند؛ و در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می‌شود، در منزل «موسی بن خزرج» فرود آمدند و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد.
آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر زندگی کرد، محل
زندگی و
عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت‌النور» بود که اکنون محل
زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
سرانجام در روز دهم ربیع الثانی و «بنا بر قولی دوازدهم ربع الثانی» سال ٢٠١ هجری پیش از آن‌که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان دیده از
جهان فرو بست.
مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به‌سوی محل فعلی که در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود، تشییع نمودند.
پس از دفن حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز
قبر شریفش قرار داد تا این‌که
حضرت زینب فرزند
امام جواد علیه‌السلام به سال ٢٥٦ هجری قمری اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا کرد. پس از آن در طول سالیان دراز تا امروز مرقد مطهر ایشان همواره مورد توجه و احترام شیعیان و ارادتمندان بوده و بارها تجدید بنا شده و توسعه و تکمیل یافته است. امروزه حرم مطهر دارای ضریح، گنبد، رواق‌ها، ایوان‌ها، صحن‌ها، گل‌دسته‌ها و ... بسیار زیبایی است.
سیر تاریخی هریک از بناهای حرم به شرح زیر است:
در سال ۶۰۵ هجری به دستور «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد را شروع کرد و بعد از هشت سال، در سال ۶۱۳ کاشی‌های آن آماده گردید و کار گذاشته شد. اخیراً در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد مطهر به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و هم‌چنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.
در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف
مرقد ضریحی آجری آراسته به کاشی‌های هفت‌رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل
ضریح بریزند.
در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی‌شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود، به‌جای آن نصب گردید.
این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال‌های متمادی روی مرقد حضرت باقی بود تا این‌که در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با ظرایف و شاهکارهای هنری ویژه‌ای به‌جای آن نصب نمودند که آن ضریح هم‌چنان بر فراز
تربت نورانی حضرت برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت.
محدوده‌های نزدیک‌تر به ضریح مطهر را
رواق می‌گویند. حرم مطهر دارای چهار رواق است:
رواق بالاسر که محوطه بین
مسجد بالاسر تا ضریح مطهر است و با آیینه‌کاری و گچ‌کاری‌های بسیار زیبا آراسته شده است.
رواق دارالحفاظ که محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر است.
رواق آینه (شهید بهشتی) که در بخش زنانه و پایین پای حضرت ـ سلام‌الله‌علیها ـ واقع است.
رواق پیشرو که محوطه بین مسجد طباطبایی تا ضریح مطهر است.
حرم مطهر دارای سه صحن است:
این صحن زیبا دارای چهار ایوان شمالی، جنوبی و شرقی و غربی است: ایوان شمالی آن ورودی از میدان آستانه و ایوان جنوبی ورودی از طرف قبله و ایوان شرقی ورودی از خیابان ارم و ایوان غربی همان ایوان آینه است. در هر کدام از این ایوان‌های یادشده ظرایف و آثار هنری، معماری خاصی به کار رفته است. این صحن آز آثار (میزرا علی‌اصغر خان صدر اعظم) است که از سال ۱۲۹۵ هجری قمری تا سال ۱۳۰۳ بنای آن طول کشیده است.
صحن عتیق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولین صحنی است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است. ایوانی با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودی صحن به روضه مطهره) می‌باشد و ایوانی در شمال که ورودی فیضیه به صحن را تشکیل می‌دهد که ساختمان نقاره‌خانه روی آن بنا شده است و ایوانی در غرب که ورودی مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودی صحن عتیق به صحن نو واقع است. این صحن و ایوان‌های اطراف آن را «شاه بیگی» همسر
شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۵ هجری قمری بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز تعمیرات اساسی در این صحن و مقابر اطراف شروع شده است که هم‌چنان ادامه دارد.
این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی حدود ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ شروع و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی "شبستان
امام خمینی"، ورودی غربی "پل آهنچی"، ورودی شمالی "بست مسجد اعظم"، ورودی جنوبی "خیابان جدید الاحداث". دیواره‌های اطراف این صحن منقوش به کتیبه‌های قرآنی با خطوط بنایی و کوفی در ساختار و طرح جدید با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.
در دو طرف این ایوان در صحن عتیق، گل‌دسته‌هایی پوشیده از کاشی گرهی به صورت مارپیچ (به بلندی ۴۰/۱۷ متر از سطح بام و قطر ۵۰/۱ متر) ساخته شده است که بین پیچ‌ها، اسامی مبارک: «الله»، «محمد»، «علی» به خط کوفی نوشته شده است که در بالای آنها زیر مقرنس کتیبه‌ای قرار دارد، که سقف آن "ان الله و ملائکته یصلون... " است.
این مأذنه‌ها به دستور «محمد‌حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال ۱۲۸۵ هجری قمری، طلاکاری شد.
در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی تعمیرات دیگری بر روی این گل‌دسته‌ها صورت گرفت و سر گل‌دسته‌ها طلاکاری شد.
بر فراز پایه‌های دو طرف ایوان دو مأذنه است که، از بلندترین بناهای آستانه می‌باشد.
ارتفاع آنها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح صحن ۸۰/۴۲ متر و محیط آن ۳۰/۳ متر می‌باشد. در بالای مأذنه‌ها کتیبه‌ای با پهنای حدود یک متر دیده می‌شود که متن آن در یکی از مأذنه‌ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» و در دیگری «
سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است.
پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشی گرهی است که در میان آنها نام‌های پروردگار متعال خوانده می‌شود.
بانی آنها، امین السلطان و معمار، استاد حسن معمار قمی می‌باشد و کاشی کاری گل‌دسته‌های مذکور بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی تعویض شده است.
در صحن بزرگ (نو یا اتابک) روبروی ایوان آیینه قرار دارند. پوشش آنها، کاشی گرهی هشت ضلعی متساوی است. روی چهار ضلع این گل‌دسته‌ها نام‌های مبارک «الله»، «محمد»، «علی» از بالا به پایین ۴ مرتبه نوشته شده است.
برای اطلاع بیشتر به آدرس http://www.masoumeh.com مراجعه فرمایید.
پایگاه اسلام کوئست.
