جزئیت معوذتین برای قرآن از نگاه ابن مسعود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: ابن مسعود، قرآن کریم، صحابه.

پرسش: آیا ابن مسعود معتقد بود که سوره‌های فلق و ناس بخشی از قرآن کریم نیستند؟!

پاسخ اجمالی: برخی روایت کرده‌اند که ابن مسعود دو سوره «فلق» و «ناس» را از قرآن‌ها پاک می‌کرد و گمان می‌کرد آن دو سوره به عنوان حرز و دعا بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شده است. در حالی‌که این نظر ابن مسعود مخالف اجماع صحابه و روایات متواتر است.

---

در برخی کتب تفسیری و روایی چنین ادعایی به ابن مسعود نسبت داده شده است.
احمد، بزار، طبرانی، و ابن مردویه از ابن عباس روایت کرده‌اند که ابن مسعود دو سوره «فلق» و «ناس» را از قرآن‌ها پاک می‌کرد و می‌تراشید، و می‌گفت: قرآن را به چیزی که جزو قرآن نیست مخلوط نکنید؛ این دو سوره جزو قرآن نیست، بلکه تنها به این منظور نازل شد که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود را به آن‌دو حرز کند و ابن مسعود هیچ وقت این دو سوره را به عنوان قرآن نمی‌خواند.
بنابر نقلی وی حتی سوره «حمد» را هم جزو قرآن نمی‌دانست.

---

آنچه در مورد ادعای یادشده می‌توان گفت؛ این است که حتی اگر انتساب چنین سخنی به ابن مسعود درست باشد، تنها فردی که معتقد به چنین مطلبی است، خود ابن مسعود بوده و هیچ‌یک از دیگر صحابیان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، او را در این سخن پیروی نکردند. چگونه می‌توانستند او را پیروی کنند، با این‌که به طرق صحیح از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است که در نمازش این دو سوره را می‌خواند، و علاوه بر این، متن این دو سوره در تمام مصحف‌ها ثبت شده بود.
ابن مردویه از معاذ بن جبل نقل می‌کند: با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سفر بودم که آن‌حضرت نماز صبح را خواند و در آن معوذتین را قرائت نمود؛ و بعد فرمود آیا شنیدی؟ گفتم بلی؛ فرمود: «ما قرا الناس بمثلهن»؛ مردم قرائت نکردند، مانند این‌دو سوره را.
این توهم ابن مسعود از آن‌جا ناشی شد که وی گمان می‌کرد این دو سوره دعا و حرز است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنها را می‌خواند، در حالی‌که این نظر ابن مسعود مخالف اجماع صحابه و اهل‌بیت است.
علاوه بر این در تفسیر قمی به سند خود از ابوبکر حضرمی نقل کرده است: خدمت امام باقر (علیه‌السّلام) عرضه داشتم: ابن مسعود چرا «معوذتین» را از قرآن پاک می‌کرد؟ فرمود: پدرم در این باره می‌فرمود: این کار را به رای خود می‌کرد، و گر نه آن‌دو از قرآن است.

---

در این راستا و در این‌که این سوره‌ها جزو قرآن است، باید گفت؛ اولاً: روایات بسیاری از طرق شیعه و سنی رسیده است که معوذتین را بخشی از قرآن اعلام می‌کند.
ثانیاً: این موضوع از متواترات میان متدینین به دین اسلام‌ است؛ لذا می‌بینیم در پاسخ بعضی از منکران اعجاز قرآن که گفته‌اند: اگر قرآن معجزه بود، نباید در جزئیت این‌دو سوره برای قرآن اختلاف شود، گفته‌اند تواتر قطعی وجود دارد بر این‌که این‌دو سوره جزو قرآن است، و این تواتر کافی است در این‌که به اختلاف مذکور اعتنایی نشود.
ثالثاً: علاوه بر این، آنها هم که گفته‌اند: این‌دو سوره جزو قرآن نیست، نگفته‌اند که ساخته خود رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، و از ناحیه خدای تعالی نازل نشده است. همچنین نگفته‌اند که مشتمل بر اعجاز در بلاغت نیست، بلکه تنها گفته‌اند جزو قرآن نیست، که آن هم قابل اعتناء نیست؛ چون تواتر علیه آن وجود دارد.

---