جایگاه انسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جایگاه انسان،
قرآن مجید، روایات، خلیفة اللهی، فطرت خداگرایی، جسم، روح، امانت‌دار،
آفرینش انسان‌ها، احسان.
پرسش: جایگاه انسان را در قرآن و روایات بیان کنید؟
پاسخ: برای انسان جایگاه و ویژگی‌های زیادی در
قرآن و
روایات بیان شده است که برخی از این ویژ‌گی‌ها عبارت است از:
خداوند تمام هستی و موجودات و
زمین و آسمان را برای انسان می‌داند. وی مقام
خلیفة اللهی دارد. بالاترین ظرفیت پذیرش معلومات در میان مخلوقات را داراست.
فطرت خداگرایی دارد. دارای دو بعد
جسم و
روح است. آزاد و امانت‌دار است.
خلقت انسان برای رسیدن به آگاهی از
قدرت و
شناخت خداوند است و نوعی
احسان شمرده می‌شود.
انسان، مظهر جلال و جمال خداوند است و دارای
ارزش و ویژگی است که او را از دیگر موجودات ممتاز ساخته و
کرامت بخشیده است.
قبل از آن‌که به جایگاه و ویژگی انسان بپردازیم، لازم است مفهوم انسان را در نگاه
لغت بررسی کنیم:
واژه «اِنْس» ۱۸ بار در قرآن به کار رفته که ۳ بار به صورت
نکره (
انس) و ۱۵ بار به صورت
معرفه (الانس) استعمال شده است.
ابن فارس، «انس» را به معنای «ظهور و
آشکار» می‌داند، برخلاف «
جن» که از دیدگان پنهان است.
واژه «انسان»، ۶۵ مرتبه که ۶۴ مرتبه به صورت «الانسان» و یک بار به صورت «
انسان» در قرآن ذکر شده است و به معنای
اُنس و الفت و
نسیان و
فراموش‌کار نیز آمده است.
برای
انسان جایگاه و ویژگی‌های زیادی در
قرآن و
روایات بیان شده است. ما در حد اختصار و به اقتضای این مقاله به آن می‌پردازیم.
خداوند تمام هستی و موجودات و
آسمان و زمین را برای انسان می‌داند و می‌فرماید:
ــ «
هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْاَرْضِ جَمِیعاً؛
خداوند تمام چیزهایی را که در
زمین وجود دارد، برای انسان
خلق نموده است»؛
ــ «
وَ الْاَرْضَ وَضَعَها لِلْاَنامِ؛
زمین را برای مردم قرار داد»؛
ــ «
وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِیرَ لِتَرْکَبُوها وَ زِینَةً؛
و اسبان و استران و خران را آفرید تا بر آنها سوار شوید و
زینت و تجملی برای شماست».
ابر و باد و مه و
خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به کف آری و به
غفلت نخوری
«
وَ اِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ اِنِّی جاعِلٌ فِی الْاَرْضِ خَلِیفَةً؛
(به خاطر بیاور) هنگامی را که
پروردگارت به
فرشتگان گفت: من در روی زمین، جانشینی (نماینده‌ای) قرار خواهم داد».
انسان بالاترین ظرفیت پذیرش معلومات در میان
مخلوقات را دارد:
«
وَ عَلَّمَ آدَمَ الْاَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلائِکَةِ فَقالَ اَنْبِئُونِی بِاَسْماءِ هؤُلاءِ اِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ؛
سپس
علم اسماء را همگی به
حضرت آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: اگر راست می‌گویید، اسمای اینها را به من
خبر دهید».
«
اِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ...؛
(
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) فرمود:) همانا من با فطرت درونی خودم، رو به سوی
خدا آوردم؛ همان خدایی که آفریننده
زمین و آسمان است...».
انسان دارای دو بُعد است:
جسم و
روح.
«
فَاِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی؛
هنگامی که کار او را به پایان رساندم و در او از روح خود دمیدم....» .
«
اِنَّا عَرَضْنَا الْاَمانَةَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ وَ الْجِبالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَها...؛
ما
امانت (تعهد،
تکلیف و
ولایت الهی) را به
آسمان و
زمین و
کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر بر تافته‌اند و از آن هراسیدند؛ اما انسان آن را بر دوش کشید...» .
«
فَاَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها؛
قسم به جان آدمی و آن کس که آن را (آفریده) و متنعم ساخته، سپس فجور و
تقوا (
شر و خیرش) را به او الهام کرده است...» .
انسان تنها با
یاد خدا آرامش می‌یابد:
«
اَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛
آگاه باشید. تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد».
انسان برای هدف‌های عالی می‌کوشد و می‌جوشد:
ــ «
یا اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی اِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً؛
تو‌ای
روح آرام‌یافته! به سوی خدا باز گرد! در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است»؛
ــ «
اَلا اِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْاُمُورُ؛
تمام امور به سوی او در حرکت‌اند».
هم‌چنین انسان برای رسیدن به
رحمت الهیه تلاش دارد: «
اِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ».
خلقت انسان، نوعی
احسان است:
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از قول خداوند می‌فرماید: «
لم اخلقکم لاربح علیکم و لکن لتربحوا؛ انسان‌ها را
خلق کردم تا از من سودی ببرند؛ نه اینکه از او سودی ببرم».
گفت: پیغمبر که
حق فرموده است
قصد من از خلق احسان بوده است
آفریدم تا ز من سودی کند
تا زشهدم دست آلودی کنند
خلقت انسان برای رسیدن آگاهی از
قدرت و
شناخت خداوند است:
«
اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْاَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْاَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا اَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍقدیر؛
خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و زمین را نیز همانند آن آفرید. فرمان او پیوسته فرود می‌آید تا بدانید خداوند بر همه چیز تواناست».
حضرت داوود (علیه‌السلام) از پیشگاه
خداوند سؤال نمود: «یا رب لماذا خلقت الخلق؛ پروردگارا! برای چه
بشر را خلق کرده‌ای»؟
خداوند پاسخ داد: «
كنت كنزا مخفيا فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لكى أعرف؛ من یک گنج مخفی بوده‌ام و
انسان را آفریدم تا شناخته شوم».
۱. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ذیل آیات مربوط در متن.
۲. طباطبایی، تفسیر المیزان، ذیل آیات مربوط در متن.
۲. معارف قرآن، مصباح یزدی، مؤسسه در راه حق، قم، ص۱۵۹.
۳. مجله صباح، شماره ۹-۱۰، مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه، قم، ص۷۴-۶۸.
۴. مرتضی مطهری، مقدمه‌ای به جهان‌بینی اسلامی، انسان در قرآن، ص۲۴۸-۲۵۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جایگاه انسان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۲۵.
