تکبر شیطان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:تکبر، ابلیس، غرور، سجده، فرشتگان.
پرسش: قرآن شریف از
زبان شیطان می‌گوید: «
فبما اغویتنی» (اعراف (۷)، آیه ۱۶)
یعنی تو مرا فریب دادی. آیا حرف شیطان از روی غرور بوده یا دلیل دیگری دارد؟
پاسخ:
در
سوره اعراف، با تعبیرات مختلف به مسئله
خلقت انسان از خاک و سجود فرشتگان و سرکشی
شیطان و موضع‌گیری او در برابر انسان و ... بیان شده است.
خداوند خطاب به انسان‌ها می‌فرماید: «ما شما را آفریدیم و سپس صورت‌بندی کردیم، بعد از آن به
فرشتگان فرمان دادیم، برای
آدم، جد نخستین شما سجده کنند.
همگی این فرمان را به جان و دل پذیرفتند و برای آدم
سجده کردند. مگر ابلیس
که از سجده‌کنندگان
نبود.
خداوند ابلیس را به خاطر سرکشی و طغیانگری مواخذه کرد و فرمود: چه چیز سبب شد که در برابر آدم سجده نکنی و فرمان مرا نادیده بگیری؟ او در پاسخ گفت: من از او بهترم. به دلیل اینکه مرا از
آتش آفریده‌ای و او را از خاک و گل.
سجده نکردن ابلیس نوعی سرکشی و تمرد آمیخته به اعتراض و انکار مقام پروردگار بود. به این معنا که فرمان
خداوند برای سجده، برخلاف
عدالت و
حکمت بوده است. به همین سبب خداوند او را از آن
مقام برجسته و مقرب درگاه الهی که در صفوف فرشتگان بود، تنزل داد و فرمود: «
قال فاهبطوا منها» یعنی: تو
حق نداری در این مقام و مرتبه، راه
تکبر پیش گیری، شما از افراد پست و ذلیل هستی.
شیطان هنگامی که خود را طرد شده دید؛ طغیان و
لجاجت را بیش‌تر کرد و به‌جای
توبه و اعتراف به اشتباه، از خداوند تقاضا کرد تا پایان
دنیا او را زنده بگذارد و خداوند نیز تقاضای او را قبول کرد. ابلیس عمر طولانی را برای جبران گذشته درخواست نکرد، بلکه
هدف خود را این‌گونه بیان می‌کند: «
قال فبما اغویتنی لا قعدن لهم صراطک المستقیم؛ گفت: اکنون که مرا گمراه ساختی! بر سر
راه مستقیم (افراد صالح) کمین می‌کنم و آنها را از راه بدر می‌کنم».
این بود خلاصه‌ای از آیات ۱۱ الی ۱۶ سوره اعراف.
روشن شد که تمام بدبختی‌های شیطان، مولود تکبر اوست. این خود برتربینی، سبب شد که نه‌تنها بر آدم سجده نکند، بلکه
علم و
حکمت خدا را انکار نماید و به فرمان او خرده گیرد.
در
نهج البلاغه آمده است: پند و عبرت گیرید به آن‌چه خداوند با ابلیس رفتار کرد. در آن هنگام
اعمال و
عبادت طولانی ... به خاطر ساعتی تکبر ورزیدن بر باد داد.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: ریشه‌های کفر و عصیان سه چیز است: حرص، تکبر و
حسد.
اما حرص، سبب شد که آدم از درخت ممنوع بخورد و اما تکبر سبب شد که ابلیس از فرمان خدا سرپیچی کند، و اما حسد سبب شد که یکی از
فرزندان آدم دیگری را به قتل برساند.
در نتیجه می‌توان گفت: ابلیس به سبب مقایسه نادرست
خلقت خود (که از آتش بود) و
حضرت آدم علیه‌السلام (که از خاک بود)، متکبر و مغرور شد و در پی جبران اشتباه و
توبه برنیامد و تقاضای زنده بودن و گمراه ساختن صالحان نموده است.
۱.
تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج ۶، ص ۹۷.
۲.
تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ۸، ص ۲۸.
۳.
مجمع البیان، طبرسی، ج ۴ و ۳، ص ۶۱۷.
سایت اندیشه قم.
