عمل صالح و حسنات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:عمل صالح، حسنات، حسنه.
پرسش: تفاوت عمل صالح با حسنات، در قرآن کریم چیست؟
پاسخ: به انجام کارهای پسندیده و شایسته
عمل صالح می‌گویند، عمل صالح کارهایی را شامل می‌شود که دارای حُسن ذاتی بوده و مورد
استقبال وجدان و
فطرت پاک انسان‌ها قرار می‌گیرد و نتیجه آن صلاح و سازندگی است. در
قرآن کریم، عمل صالح در برابر
عمل سوء و ناپسند قرار گرفته است. «حسنات» جمع
حسنه و اصل آن «حسن» بوده و به معنای
زیبایی و نیکویی آمده است. «حسنه» در قرآن کریم، گاهی به معنای عام آمده است که شامل هر کار نیکی می‌شود و عمل صالح یکی از مصادیق و نتیجه آن است و گاهی نیز
حسنات به معنای
ثواب آمده است.
به انجام کارهای پسندیده و شایسته
عمل صالح می‌گویند، عمل صالح کارهایی را شامل می‌شود که دارای
حُسن ذاتی بوده و مورد
استقبال وجدان و
فطرت پاک انسان‌ها قرار می‌گیرد و نتیجه آن
صلاح و سازندگی است.
در
قرآن مجید، عمل صالح در برابر عمل سوء و ناپسند قرار گرفته است؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ اَسَاءَ فَعَلَیْهَا...؛
هر کس کار شایسته‌ای به جا بیاورد (به سود او است) و کسی که کار بد می‌کند، به زیان خود اوست ...».
«حسنات» جمع حسنه و اصل آن «حسن» بوده و به معنای
زیبایی و نیکویی آمده است.
«حسنه» نعمت خوش‌آیند و شاد‌کننده‌ای را گویند که به
انسان می‌رسد و مقابل آن سیئه می‌باشد که شامل نعمت‌های دنیوی و اخروی می‌شود.
حسنه در قرآن کریم به دو معنا آمده است:
«حسنه» در قرآن کریم، گاهی به معنای عام آمده است که شامل هر کار نیکی می‌شود و عمل صالح یکی از مصادیق و نتیجه آن است؛ بنابراین حسنه اعم از عمل صالح است.
گاهی نیز حسنه در قرآن کریم به معنای
ثواب و نتیجه عمل صالح آمده است؛ چنان‌که در برخی
روایات آمده است: اگر فلان کار خوب را انجام دهی، فلان مقدار حسنه و ثواب به تو داده می‌شود.
بنابراین در
آیات و روایات گاهی به هر کار خوبی حسنات می‌گویند که در این صورت عمل صالح یکی از مصادیق حسنات است. قرآن کریم می‌فرماید: «
مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِهَا...؛
هر کس کار نیکی به جا آورد، ده برابر
پاداش دارد ...».
و گاهی نیز حسنات به معنای ثواب آمده است؛ چنان‌که
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: «هر کس
روز اول از
ماه شعبان را
روزه بگیرد،
خداوند متعال هفتاد حسنه به او می‌دهد که هر حسنه برابر با صد سال
عبادت است ...».
پس بین عمل صالح و حسنات، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر عمل صالحی حسنه است؛ ولی هر حسنه‌ای عمل صالح نیست؛ بلکه برخی حسنات، عمل صالح‌اند، چون ممکن است برخی حسنات در بعضی جاها به معنای ثواب باشد.
برخی
مفسران می‌گویند «حسنه» در قرآن کریم، بر چهار معنا آمده است که عبارت‌اند از:
«
مَا اَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ...؛
هر چه از خوبی‌ها به شما می‌رسد، از جانب خداوند است».
«
فَاِذَا جَاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَذِهِ ...؛
پس وقتی که
نعمت به آنان روی آورد، گفتند به خاطر شایستگی خود ماست».
«
... وَ یَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ ...؛
بدی را با نیکی رفع می‌نماید».
«
مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثَالِهَا ...؛
هر کس کار نیکی به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد».
از نظر قرآن کریم، عمل صالح آثار فراوانی در
دنیا و آخرت برای صاحب خود به دنبال دارد که برخی از آن‌ها، عبارت‌اند از:
۱. نجات از زیان بزرگ: «
ان الانسان لفی خسر الا الذین امنوا و عملو الصالحات»؛ (عصر، ۲ و ۳)
۲. ملاک برتری و فضیلت انسان‌ها؛ (
توبه، ۱۹)
۳. مشمول نعمت
هدایت خدا شدن؛ (
یونس، ۹)
۴. ورود به
بهشت؛ (
طه، ۵۷)
۵. ورود
انسان به
نور و
معنویت؛ (طلاق، ۱۱)
۶. برخورداری از
حیات طیبه. (نمل، ۹۷)
۱. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج۳، قم: انتشارات توحید، دوم، ۱۳۶۸ش، ص۳۱۵-۳۳۱.
۲. طباطبایی، سیدمحمد، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷ تهران: دارالکتب اسلامیه، سوم، ۱۳۹۷ ق، ص۴۰۹-۴۱۳.
۳. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج۶ تهران: دارالکتب اسلامیه، چهارم، ۱۳۶۸ ش، ص۵۵.
۴. امامی اصفهانی، محمود الثمرات الحیات.
۵. دستغیب شیرازی، علی‌محمد، درس‌های تفسیر قرآن.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عمل صالح و حسنات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.
