• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن عمر بیضاوی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: عبدالله بن عمر بیضاوی، تفسیر بیضاوی، آثار علمی، تفسیر انوار التنزیل، دانشمندان، اهل سنت.

پرسش: بیضاوی که بود؟ و آثار علمی او کدام‌اند؟

پاسخ: عبدالله بن عمر بیضاوی شیرازی از دانشمندان و مفسران بزرگ اهل سنت در قرن هفتم هجری و صاحب آثاری در علوم مختلف اسلامی است؛ مانند: انوار التنزیل و اسرار التاویل، الایضاح، تهذیب الاخلاق و... .


ناصرالدین ابوالخیر عبدالله بن عمر بیضاوی، از دانشمندان بزرگ و بنام اهل سنت است و مانند بسیاری دیگر از دانشمندان اسلامی، ایرانی می‌باشد.

۱.۱ - علت نام‌گذاری به بیضاوی

او در منطقه «بیضاء»، در اطراف شیراز متولد شد
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۱۱۰، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
و به همین جهت، او را بیضاوی نامیده‌اند.

۱.۲ - منصب

بیضاوی سال‌ها در شیراز زندگی کرد و منصب قضاوت را بر عهده داشت و قاضی القضاة آن دیار بود.
[۲] الادنه وی‌، ‌احمد بن محمد، طبقات المفسرین، ص۲۵۴، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۷ق.    


۱.۳ - شافعی یا اشعری

او در فقه، شافعی بود و از بزرگان این مکتب به حساب می‌آمد.
[۳] زغلول‌، محمد حمد، التفسیر بالرای، ص۳۱۳، دمشق، مکتبة فارابی، چاپ دوم، ۱۴۲۵ق.

در کلام، برخی او را اشعری دانسته‌اند
[۴] عتر، نورالدین، علوم القرآن الکریم، ص۸۹، ‌ دمشق‌، مطبعة الصباح‌، چاپ ششم‌، ۱۴۱۶ق.
و برخی دیگر اشعری بودن او را رد کرده‌اند.
[۵] معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۸ق.


۱.۴ - تاریخ ولادت

در مورد تاریخ ولادت او، تاریخ دقیقی وجود ندارد، ولی مطمئناً بیشتر عمرش در قرن هفتم بوده و با علامه حلی، خواجه نصیر طوسی و صاحب شرایع هم‌عصر بوده است.
[۶] استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)‌، ص۳۱۷، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.


۱.۵ - محل اقامت

او پس از این‌که مدتی در شیراز بود، به تبریز رفت و تا آخر عمر در آن‌جا ماند.
[۷] ذهبی‌،‌ محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۲۱۱، بیروت‌،‌ دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.    


۱.۶ - وفات

در مورد سال وفات او، اختلافاتی وجود دارد؛ برخی وفات او را سال ۶۸۵ هجری و برخی دیگر ۶۹۱ دانسته‌اند.
[۸] عکری حنبلی دمشقی، شهاب‌الدین عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، الارناؤوط، ج۷، ص۶۸۶، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق.    


از بیضاوی، ‌آثار متعددی نقل شده است که البته عموماً‌ از بین رفته‌اند؛ از جمله آثار او در علوم مختلف اسلامی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
تفسیر قرآن: «انوار التنزیل و اسرار التاویل».
علم کلام: «الایضاح»، «طوالع الانوار»، «مطالع الانظار» و «شرح فصول خواجه طوسی».
فقه شافعی: «شرح التنبیه»، «شرح المصابیح»، «الغایة القصوی».
لغت: «شرح المنتخب».
منطق: «شرح المطالع»‌.
اصول فقه: «منهج الوصول الی علم الاصول»، «شرح المنهاج»، «شرح مختصر ابن الحاجب»، «شرح المنتخب».
حدیث: «شرح مصابیح السنّة».
عرفان و تصوف: «تهذیب الاخلاق».
تاریخ: «نظام التواریخ».
[۹] استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی) ، ص۳۱۸، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.


به طور قطع، تفسیر «انوار التنزیل و اسرار التاویل» معروف به «تفسیر بیضاوی»، معروف‌ترین و اثرگذارترین کتاب اوست.
این تفسیر، براساس تفسیر «کشّاف» زمخشری نوشته شده است
[۱۰] معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۸ق.
و از «تفسیر کبیر» فخر رازی و هم‌چنین از تفسیر راغب اصفهانی نیز بهره گرفته و پاره‌ای اقوال و آرای صحابه و تابعان را نیز در آن آورده است. در تفسیر، از خِرَد و ‌اندیشه هم استمداد جسته و نکات جالب و استنباطات دقیقی را در ضمن آن‌ها بیان کرده است و همه این‌ها با اسلوبی موجز و مختصر آمده است که گاهی چنان دقیق می‌شود که بدون تأمل، نمی‌توان بدان پی برد.
[۱۱] معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۸ق.


بیضاوی در مقدمه این تفسیر، درباره روش تفسیر و منابعی که بر آن‌ها اعتماد کرده است، می‌گوید: «دیر زمانی است که با خود می‌گفتم کتابی در این فنّ (تفسیر) تألیف کنم که دربردارنده برگزیده آرای بزرگان صحابه و تابعان، دانشمندان و مفسران باشد. هم‌چنین نکات‌ مهم و لطایفی را در برگیرد که نتیجه تحقیقات خودم و محققان پیشین است».
[۱۲] بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۱، ص۲۳، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    


در انتهای تفسیر نیز می‌گوید: «نگارش این کتاب که شامل نوادر اقوال خردمندان و برگزیده سخنان بزرگان و چکیده نظریات علمای امت در تفسیر قرآن و فهم معانی آن و کشف و توضیح واژه‌های مشکل آن است، با اختصار و به دور از اخلال و خالی از گمراهی به پایان رسید».
[۱۳] بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۵، ص۳۵۰، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    


این تفسیر که غالباً ـ به‌ویژه از سوی اسلام‌شناسان اروپایی ـ تفسیر استاندارد قرآن شمرده می‌شود، به آن قصد نگاشته شده بوده که کتاب درسی مدرسه‌ها یا مکتبی‌ها و حوزه‌های علمیه باشد؛ لذا هدفش به دست دادن خلاصه‌ای موجز از بهترین و معتبرترین نکات تفاسیر پیشین است».
[۱۴] ریچارد بل، درآمدی بر تاریخ قرآن، ص۲۵۲، ترجمه: خرم‌شاهی‌، بهاء‌الدین، قم‌، مرکز ترجمه قرآن‌، چاپ اول‌، ۱۳۸۲ش.


به هر حال این کتاب مورد استقبال و پذیرش عموم قرار گرفت و بسیاری، همه یا بخشی از آن ‌را برای تدریس در نظر گرفتند.
[۱۵] ذهبی‌،‌ محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۲۱۱، بیروت‌،‌ دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.    
[۱۶] ذهبی‌، ‌محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۳۰۳، بیروت‌، ‌دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.
حاشیه‌های بسیاری از علمای شیعه و سنی بر آن نوشته شده است.
[۱۷] ایازی‌، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم‌، ص۱۶۲، تهران‌،‌ وزارت ارشاد، چاپ اول‌، ۱۳۷۳ش.


روش کلی بیضاوی در تفسیرش چنین است که در ابتدای سوره، نام سوره را ذکر کرده و محل نزول آن‌ را مشخص می‌کند. سپس به تفسیر آیات می‌پردازد.
[۱۸] استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)، ص۲۱۴، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
بیضاوی در انتهای سوره، روایاتی را در فضیلت سوره مورد بحث ذکر می‌کند.

بیضاوی، در آیات مربوط به [[|اهل بیت (علیهم‌السلام)]] تا حدودی معتدل بود.
[۱۹] استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)‌، ص۳۲۵، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
برای نمونه؛ در ذیل آیه مباهله، داستان آمدن پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، حضرت علی (علیه‌السلام)، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم)، امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) را همان‌طور که شیعه می‌گوید، آورده است و آیه را دلیل بر فضیلت افرادی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ایشان را برای مباهله آورد، می‌داند.<
[۲۰] بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۲، ص۲۱، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    


۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۱۱۰، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
۲. ↑ الادنه وی‌، ‌احمد بن محمد، طبقات المفسرین، ص۲۵۴، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۷ق.    
۳. ↑ زغلول‌، محمد حمد، التفسیر بالرای، ص۳۱۳، دمشق، مکتبة فارابی، چاپ دوم، ۱۴۲۵ق.
۴. ↑ عتر، نورالدین، علوم القرآن الکریم، ص۸۹، ‌ دمشق‌، مطبعة الصباح‌، چاپ ششم‌، ۱۴۱۶ق.
۵. ↑ معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۸ق.
۶. ↑ استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)‌، ص۳۱۷، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
۷. ↑ ذهبی‌،‌ محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۲۱۱، بیروت‌،‌ دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.    
۸. ↑ عکری حنبلی دمشقی، شهاب‌الدین عبد‌الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق، الارناؤوط، ج۷، ص۶۸۶، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق.    
۹. ↑ استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی) ، ص۳۱۸، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
۱۰. ↑ معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۸ق.
۱۱. ↑ معرفت‌، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج‌۲، ص۴۳۰، مشهد، الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه‌، چاپ اول‌، ۱۴۱۸ق.
۱۲. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۱، ص۲۳، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۳. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۵، ص۳۵۰، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۴. ↑ ریچارد بل، درآمدی بر تاریخ قرآن، ص۲۵۲، ترجمه: خرم‌شاهی‌، بهاء‌الدین، قم‌، مرکز ترجمه قرآن‌، چاپ اول‌، ۱۳۸۲ش.
۱۵. ↑ ذهبی‌،‌ محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۲۱۱، بیروت‌،‌ دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.    
۱۶. ↑ ذهبی‌، ‌محمدحسین، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۳۰۳، بیروت‌، ‌دار احیاء التراث العربی‌، بی‌تا.
۱۷. ↑ ایازی‌، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم‌، ص۱۶۲، تهران‌،‌ وزارت ارشاد، چاپ اول‌، ۱۳۷۳ش.
۱۸. ↑ استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)، ص۲۱۴، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
۱۹. ↑ استادی‌، رضا، آشنایی با تفاسیر (عدم تحریف قرآن و چند بحث قرآنی)‌، ص۳۲۵، تهران‌، نشر قدس‌، چاپ دوم‌، ۱۳۸۳ش.
۲۰. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۲، ص۲۱، تحقیق، مرعشلی‌، محمد عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عبدالله بن عمر بیضاوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۱۱.    



جعبه ابزار