بررسی روایت ارحم امتی ابوبکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث، ستایش، خلفا،
ابوبکر، مهربان،
عمر، محکم،
عثمان، احیا.
پرسش: آیا پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابوبکر را مهربان‌ترین فرد امت، عمر را سخت‌گیرترین فرد امت در امر خدا، عثمان را... معرفی کرده است؟
پاسخ: سند و محتوای این روایت از دیدگاه
شیعه قابل پذیرش نیست؛ از‌این‌رو در منابع شیعی سخنی از آن به میان نیامده است؛ اما برخی اهل‌سنت این حدیث را
مستفیض و
صحیح به‌شمار می‌آورند.
بر این روایات نقدهایی وارد است ازجمله
بخاری و
مسلم که از مهم‌ترین منابع اهل‌سنت محسوب می‌شوند، این روایت را نقل نکرده و ظاهر امر آن است که آن‌را حدیثی صحیح ارزیابی نمی‌کردند؛ همچنین این روایات از لحاظ متن و محتوی نیز دارای اشکالاتیهستند..
در تعدادی از منابع
اهل‌سنت، روایتی در ستایش برخی
صحابه از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با عبارات گوناگون و با اختلاف‌هایی در متن و مصادیق نقل شده است که طی آن به عنوان نمونه، ابوبکر بن ابی قحافه به عنوان مهربان‌ترین امت، عمر بن خطاب به عنوان محکم‌ترین آنها در امور
دین،
عثمان بن عفان به عنوان باحیاترین آنان،
زید بن ثابت به عنوان آگاه‌ترین‌شان به فرایض،
ابی بن کعب انصاری به عنوان تواناترین آنان در قرائت قرآن،
ابوعبیده جراح به عنوان امانت‌دارشان و...اعلام شده‌اند:
«اَرْحَمُ اُمَّتِی اَبُوبَکرٍ، وَ اَشَدُّهُمْ فِی دِینِ اللهِ عُمَرُ، وَ اَصْدَقُهُمْ حَیاءً عُثْمَانُ، وَ اَفْرَضُهُمْ زَیدٌ، وَ اَقْرَؤُهُمْ اُبَی، وَ اَعْلَمُهُمْ بِالْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ مُعَاذٌ، وَ اِنَّ لِکلِّ اُمَّةٍ اَمِینًا، وَ اَمِینُ هَذِهِ الْاُمَّةِ اَبُو عُبَیدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ».
«اَرْحَمُ اُمَّتِی اَبُو بَکرٍ، وَ اَشَدُّهُمْ فِی اَمْرِ اللَّهِ عُمَرُ، وَ اَصْدَقُهُمْ حَیاءً عُثْمَانُ، وَ اَقْرَضُهُمْ زَیدٌ، وَ اَقْرَاُهُمْ اَبِی، وَ اَعْلَمُهُمْ بِالْحَلالِ وَ الْحَرَامِ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، وَ لِکلِّ اُمَّةٍ اَمِینٌ وَ اَمِینُ هَذِهِ الاُمَّةِ اَبُو عُبَیدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ».
«اَرْحَمُ اُمَّتِی اَبُو بَکرٍ وَ اَشَدُّهَا فِی دِینِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ عُمَرُ وَ اَصْدَقُهَا حَیاءً عُثْمَانُ وَ اَفْرَضُهُمْ زَیدٌ وَ اَقْرَؤُهُمْ اُبَی بْنُ کعْبٍ الاَنْصَارِی وَ اَعْلَمُهُمْ بِالْحَلالِ وَ الْحَرَامِ معَاذ بن جبل وَ اِن لکل امة اَمِین وَ اِنَّ اَمِینَ هَذِهِ الاُمَّةِ اَبُو عُبَیدَةَ بْنُ الْجراح.»
«اَرْحَمُ اُمَّتِی اَبُو بَکرٍ، وَ اَشَدُّهَا فِی دِینِ اللَّهِ عُمَرُ، وَ اَصْدَقُهَا حَیاءً عُثْمَانُ، وَ اَعْلَمُهَا بِالْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ مُعَاذُ بْنُ جَبَلٍ، وَ اَقْرَؤُهَا لِکتَابِ اللَّهِ اُبَی، وَ اَعْلَمُهَا بِالْفَرَائِضِ زَیدُ بْنُ ثَابِتٍ، وَ لِکلِّ اُمَّةٍ اَمِینٌ، وَ اَمِینُ هَذِهِ الْاُمَّةِ اَبُو عُبَیدَةَ بْنُ الْجَرَّاحِ».
طبیعی است که سند و محتوای این روایت از دیدگاه
شیعه قابل پذیرش نبوده و نیست؛ از‌این‌رو در منابع شیعی (جز در مقام گفت‌وگو و نقد) سخنی از آن به میان نیامده است؛ اما برخی
اهل‌سنت این حدیث را مستفیض و صحیح به‌شمار می‌آورند.
به‌هر‌حال، نقدهایی بر این روایت وارد است:
بخاری و مسلم که از مهم‌ترین منابع اهل‌سنت محسوب می‌شوند، این روایت را نقل نکرده و ظاهر امر آن است که آن‌را حدیثی صحیح ارزیابی نمی‌کردند.
در متن آن نیز تفاوت‌هایی در نقل‌های گوناگون وجود دارد:
• در برخی نقل‌ها در توصیف ابوبکر به جای کلمه «اَرْحَمُ اُمَّتِی» از کلمه «اَرْاَفُ اُمَّتِی»
استفاده شده است و نیز در توصیف عمر، عبارات مختلفی مانند «اَشَدُّهُمْ»،
«اقواهم»
و «اَشَدُّهَا»
به‌کار رفته است.
فضیلت عثمان نیز به صورت مردد بیان شده است: «اَشَدُّهُمْ اَوْ اَصْدَقُهُمْ حَیاءً عُثْمَانُ»؛
• با آن‌که در برخی از این روایات با عبارت «و اقضاهم علی بن ابی طالب»
به فضیلتی از
امام علی (علیه‌السّلام) نیز اشاره شده است؛ اما در برخی نقل‌ها به این فراز از روایت اشاره نشده است که گویا ناقلان آن هراس داشتند که نکند در کنار صحابه، منقبتی از حضرتشان را نیز منتشر کنند!
از لحاظ محتوا نیز می‌توان اشکالاتی را متوجه این حدیث نمود؛ چرا که ویژگی‌ها اعلام شده برای افراد می‌تواند قابل نقد باشد. به‌عنوان نمونه در آن ابوبکر مهربان‌ترین امت معرفی شده است؛ اما برخی گزارش‌های تاریخی خلاف آن‌را نشان می‌دهد:
عبدالرحمن بن ابوبکر گفت: (پدرم) ابوبکر سخت‌دل بود که اگر دستورات او را انجام نمی‌دادم، مورد مجازات سنگینی از طرف او قرار می‌گرفتم!
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نامه‌ای توسط ابابکر برای
یهود بنی‌قینقاع فرستاد و آنها را دعوت به
نماز و پرداخت
زکات کرد و این‌که به
خداوند قرض بدهند. ابابکر وارد مجلس آنها گردید و دید گروهی از آنان در اطراف فردی به نام
فنحاص بن عازوراء گرد آمده‌اند. ابوبکر آنها را دعوت به
اسلام و زکات کرد. فنحاص گفت: اگر این حرفی که تو می‌گویی واقعیت داشته باشد، پس خدا فقیر است و ما ثروتمندیم. ابابکر از شنیدن سخن او خشمگین شد و بر چهره‌اش سیلی نواخت. آیه «مَنْ ذَا الَّذِی یقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَنا»
در همین مورد نازل شد.
او بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت به تنها دختر او فاطمه (سلام‌الله‌علیها) مهربان نبود و از آن‌رو بود که حضرتشان با حالتی گریان فرمود: «پدرم! ای پیامبر خدا! پس از تو از دست پسر خطاب و پسر ابی‌قحافه چه‌ها که نکشیدیم».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بررسی روایت ارحم امتی ابوبکر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۴/۴.
