• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امام‌زاده‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: امام سجاد عليه‌السلام، امام‌زاده، نوادگان ائمه.
پرسش: در بعضی از مناطق ایران، امام‌زاده‌هایی منسوب به امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ وجود دارند، آن فرزندان حضرت، چگونه ایران آمده‌اند، در‌حالی‌که امکان نداشته است؟
پاسخ: مقدمتاً باید این نکته را متذکر شد که: ما هم قبول داریم که امام‌زاده‌هایی منسوب به امام سجاد عليه‌السلام، که بعضاً با چند واسطه نسب آنان به امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ می‌رسد، در مناطق مختلف ایران مدفون می‌باشند.





۱.۱ - اولاً:

با توجه به اینکه فتح ایران در زمان خلیفه دوم و سوم صورت گرفته، بنابراین امکان مهاجرت علویان پس از فتح ایران فراهم شده است.

۱.۲ - ثانیاً:

با توجه به زمینه‌های به‌وجود آمده و فشاری که از سوی خلفای اموی و عباسی به علویان و سادات انجام می‌گرفت، سیر مهاجرت و پناهندگی به ایران سرعت یافت.

۱.۲.۱ - دیدگاه عمدة الطالب درباره فرزندان امام

مؤلف «عمدة الطالب» که فرزندان ائمه و اعقاب آنها و مختصری از زندگی ایشان را نقل کرده،‌ اعقاب و فرزندان زیادی از امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ و سایر ائمه ذکر می‌کند که به بلاد مختلف از جمله ایران سفر کرده‌اند. به‌عنوان نمونه در ذکر اعقاب الحسین «حسین اصغر» از فرزندان امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ می‌نویسد: «فرزندان زیادی از حسین اصغر بن علی حسین ـ عليه‌السلام ـ در حجاز و شام و بلاد عجم (ایران) و مغرب می‌باشند»
[۱] جمال‌الدین احمد بن علی (ابن عنبه) عمدة الطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، قم، مؤسسه انصاریان ۱۴۱۷ هـ، ص ۷۴.



همه منابع تاریخی بیانگر این مطلب هستند که به‌واسطه ظلم و ستمی که نسبت به شیعیان و علویان و فرزندان ائمه از طرف خلفای اموی و عباسی صورت می‌گرفت، آنها مناطق شرق خلافت اسلامی خصوصاً ایران را برای مهاجرت و فرار از دست ظلم و ستم برگزیده‌اند. فرزندان ائمه در ایران محبوبیت داشتند و بعضاً قیام‌هایی را بر علیه حکومت‌های جور صورت داده‌اند؛ اما این قیام‌ها که معمولاً بدون برنامه و غیر منسجم بود، شکست خورده‌اند.


عده‌ای از این افراد به شهادت رسیده‌اند، و عده ای دیگر نیز در ایران وفات یافته‌اند و مدفون شده‌اند. من جمله فرزندان امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ که به برخی از آنان اشاره خواهد شد. اما قبل از آن به اسامی فرزندان بلاواسطه امام اشاره می‌شود:

۳.۱ - «اسامی فرزندان بلاواسطه امام سجاد:

۱. محمد، ۲. عبدالله، ۳. حسین، ۴. حسن، ۵. زید، ۶. عمر، ۷. حسین اصغر، ۸. عبدالرحمن، ۹. سلیمان، ۱۰. علی، ۱۱. خدیجه، ۱۲. محمداصغر، ۱۳. فاطمه، ۱۴. علّیه، ۱۵. ام‌کلثوم.»
[۲] شیخ مفید، ارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدی، تهران، کتاب فروشی اسلامیه، ۱۳۵۱، ص ۵۰۶.



«علویان که به‌عنوان جریان معارض مورد ضرب و شتم و تعقیب عمال خلفا قرار می‌گرفتند، در جست‌وجوی پناهگاه، مناسب‌ترین منطقه را در ایران، مناطق جنوبی سلسله جبال البرز یعنی شهرهایی چون قزوین، قم، ری، ساوه، و آوه تشخیص دادند.»
[۳] پروین ترکمنی آذر، دکتر صالح پرگاری، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی.... ایران در دوره صفاریان و علویان، چاپ اول، تهران انتشارات سمت، ۱۳۷۸، ص ۱۲۶.


۴.۱ - مهاجرت به سرزمین‌های شرق

«در دوره حکومت ظالمانه حجاج بن یوسف (۹۵ ـ ۷۵ هـ ) بر عراق، علویان در معرض آماج حملات وی قرار گرفتند. این امر موجب گردید تا علویان به منظور پناه‌جویی متوجه سرزمین‌های شرق قلمرو خلافت گردند و با مهاجرت تدریجی علویان به این مناطق زمینه‌های حب آل‌علی شکل گرفت»؛
[۴] پروین ترکمنی آذر، دکتر صالح پرگاری، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی.... ایران در دوره صفاریان و علویان، چاپ اول، تهران انتشارات سمت، ۱۳۷۸، ص ۱۲۶.


۴.۲ - سخن اصفهانی درباره یحیی بن زید

به‌عنوان نمونه «ابوالفرج اصفهانی» در مورد «یحیی بن زید بن علی بن الحسین ـ عليه‌السلام ـ » می‌نویسد: «به یوسف بن عمر
[۵] یوسف بن عمر در زمان هشام بن عبدالملک والی عراق بود.
خبر دادند که یحیی راه مدائن را پیش گرفته» بی‌درنگ به دنبال او فرستاد؛ اما فرستادگان او، یحیی را در مدائن ندیدند، به‌سراغ او رو به‌سوی ری نهادند؛ یحیی به ری رسیده بود.»
[۶] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ترجمه جواد فاضل، ج ۲، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۶۲، ص ۲۳۶.



شکنجه و آزار و تعقیب هم در دوره امویان وجود داشت و هم در دوره عباسیان «جعفر مرتضی حسینی» می‌نویسد: «عباسیان در واقع به خون علویان تشنه و در شکنجه‌شان بسیار تنوع‌طلب بودند، عده‌ای را به دیوار میخکوب می‌کردند، عده‌ای را می‌کشتند و.... اما قتل‌های دسته‌جمعی علویان، روشن‌تر از آن است که نیاز به بیان داشته باشد.»
[۷] جعفر مرتضی حسینی، زندگی سیاسی هشتمین امام حضرت علی بن موسی الرضا عليه‌السلام، ترجمه خلیل خلیلیان، چاپ ۱۲ تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۵۳.



این مهاجرت‌ها تقریباً مداوم بوده است و شاید دوران‌هایی که ظلم و ستم خلفا بیشتر می شده، روند مهاجرت‌ها هم بیشتر بوده است. «وقتی یحیی بن عمر» در کوفه شورش کرد، بعضی از ساداتی که در جنگ همراهش بودند، به طبرستان و دیلمان فرار کردند، سادات علوی و بنی‌هاشم از حجاز و سوریه و عراق دسته‌دسته به طبرستان آمدند. این کار در زمان امرای بعدی خاندان علوی نیز دوام داشت.»
[۸] ابوالفتح حکیمیان، علویان طبرستان، چاپ دوم، تهران، نشر الهام، ۱۳۶۸، ص ۶۹.



فرزندان ائمه توانستند در ایران حضور داشته باشند و حتی موفق به تشکیل دولت هم در منطقه طبرستان شدند. «مهم‌ترین منطقه امن برای علویان مناطق شمالی ایران بود که شامل طبرستان و اطراف آنجا محسوب می‌گردید.»
[۹] محمد بن جریر طبری، الرسل و الملوک، ج ۱۰، چاپ دوم، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران انتشارات اساطیر، ۱۳۶۳، ص ۲ ـ ۴۳۰.



فرزندان ائمه در ایران پراکنده شدند و چون مردم به آنها اقبال نشان می‌دادند؛ لذا آنان را در جهت مبارزه با حکام اموی و عباسی یاری می‌دادند. قیام‌هایی صورت می‌گرفت؛ اما اکثراً این قیام‌ها به شکست می‌انجامید. بنابراین نوادگان ائمه بعضاً به شهادت می‌رسیدند و در همان محل مدفون می‌شدند. من جمله می‌توان به این افراد اشاره کرد.
[۱۰] برخی از این افراد با مرگ طبیعی از دنیا رحلت کرده‌اند.





۹.۱ - ۱. یحیی بن زید بن علی بن حسین

یحیی بن زید بن علی بن حسین که بر ضد بنی‌امیه قیام کرد؛ اما سرانجام در جبهه جنگ به شهادت رسید. «بدن یحیی بن زید را در دروازه شهر جوزجان (گرگان) به دار آویختند..... بعدها ابومسلم جسد او را از دار به زیر آورد و او را غسل داد و کفن کرد و در همان‌جا او را دفن کرد؛ قتل او در سال ۱۲۵ هـ واقع شد.»
[۱۱] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۱۹.
ابوالفرج اصفهانی می‌نویسد:«اصحاب یحیی بن زید هفتاد نفر مرد وفادار بودند که تا نفر آخر پایداری کردند و همه به قتل رسیدند.»
[۱۲] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ترجمه جواد فاضل، ج ۲، تهران، انتشارات علمی ۱۳۶۲، ص ۲۴۴.


۹.۲ - ۲. جعفر بن علی بن حسن بن علی بن عمر بن علی بن حسین

جعفر بن علی بن حسن بن علی بن عمر بن علی بن حسین ـ عليه‌السلام ـ او از احفاد عمر الاشرف است که در دامغان مدفون است و به امام‌زاده جعفر مشهور است.»
[۱۳] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۰۸.


۹.۳ - ۳. عبدالله بن الحسن بن الحسین الاصغر بن علی بن الحسین

عبدالله بن الحسن بن الحسین الاصغر بن علی بن الحسین مدفون در شهر شوشتر.
[۱۴] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۱۴.


۹.۴ - ۴. حمزه بن احمد

«حمزه بن احمد از احفاد عبدالله الباهره از فرزندان امام سجاد ـ ‌عليه‌السلام ـ معروف به قمی است، بدان سبب که از ناحیه طبرستان به قم آمد.... در مقبره بابلان که حضرت معصومه ـ علیها‌السلام ـ در آن مدفون است، مدفون گردید.»
[۱۵] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۰۲.
و فرزندان دیگری از امام سجاد ـ ‌عليه‌السلام ـ که در مناطق مختلف ایران مدفون می‌باشند.


با توجه به منابع تاریخی و اصولاً وجود امام‌زاده‌هایی که در ایران مدفون هستند و منسوب به امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ هستند؛ مشکلی باقی نمی‌ماند که این بزرگواران به علل مختلف و ظلم و ستم حکام اموی و عباسی به ایران آمده‌اند و بعضاً توسط حکومت به شهادت رسیده‌اند و یا با مرگ طبیعی از دنیا رفته‌اند و مدفون شده‌اند.


پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ فرمود:
«سه گروه در پیشگاه الهی شفاعت می‌کنند و مورد قبول واقع می‌شود: پیامبران، علما و سپس شهدا و فرزندان ديگری از امام سجاد ـ عليه‌السلام ـ كه در مناطق مختلف ايران مدفون می‌باشند.


۱. جمال‌الدین احمد بن علی (ابن عنبه) عمدة الطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، قم، مؤسسه انصاریان ۱۴۱۷ هـ، ص ۷۴.
۲. شیخ مفید، ارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدی، تهران، کتاب فروشی اسلامیه، ۱۳۵۱، ص ۵۰۶.
۳. پروین ترکمنی آذر، دکتر صالح پرگاری، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی.... ایران در دوره صفاریان و علویان، چاپ اول، تهران انتشارات سمت، ۱۳۷۸، ص ۱۲۶.
۴. پروین ترکمنی آذر، دکتر صالح پرگاری، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی.... ایران در دوره صفاریان و علویان، چاپ اول، تهران انتشارات سمت، ۱۳۷۸، ص ۱۲۶.
۵. یوسف بن عمر در زمان هشام بن عبدالملک والی عراق بود.
۶. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ترجمه جواد فاضل، ج ۲، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۶۲، ص ۲۳۶.
۷. جعفر مرتضی حسینی، زندگی سیاسی هشتمین امام حضرت علی بن موسی الرضا عليه‌السلام، ترجمه خلیل خلیلیان، چاپ ۱۲ تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷، ص ۵۳.
۸. ابوالفتح حکیمیان، علویان طبرستان، چاپ دوم، تهران، نشر الهام، ۱۳۶۸، ص ۶۹.
۹. محمد بن جریر طبری، الرسل و الملوک، ج ۱۰، چاپ دوم، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران انتشارات اساطیر، ۱۳۶۳، ص ۲ ـ ۴۳۰.
۱۰. برخی از این افراد با مرگ طبیعی از دنیا رحلت کرده‌اند.
۱۱. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۱۹.
۱۲. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ترجمه جواد فاضل، ج ۲، تهران، انتشارات علمی ۱۳۶۲، ص ۲۴۴.
۱۳. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۰۸.
۱۴. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۱۴.
۱۵. شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، جلد ۲، چاپ ۵، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۴۱۲ هـ ق، ص ۱۰۲.
۱۶. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۳، ص ۲۹۹.    



سایت اندیشه قم    


رده‌های این صفحه : امام زادگان | امام سجاد




جعبه ابزار