آیات ۳ و ۶۷ سوره مائده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غدیر خم ، ولایت،
امامت ، امام علی علیه‌السلام،
پیامبر صلیاللهعلیهوآله.
پرسش: چرا آیات ۳
و ۶۷ سوره مائده
با اینکه مربوط به یک روز هستند، ولی از هم فاصله دارند؟
پاسخ: آیه سوم و آیه شصت و هفتم سوره مائده ارتباط ویژه‌ای با یکدیگر دارند که با توجه به مضمون آنها و جریان تاریخی حادثه غدیر خم و
شأن نزول آن آیات و حساس بودن
ابلاغ این پیام مهم به مسلمانان، مطلب روشن است؛ اما اینکه چرا این دو
آیه که مربوط به یکدیگرند، با فاصله در قرآن آمده است، نکاتی قابل ذکر است. یکی اینکه ترتیب آیات و سوره‌ها براساس
تاریخ نازل شدن آنها نبوده است؛ بلکه به صلاح دید و دستور پیامبر بزرگوار اسلام بوده است، دیگر اینکه ممکن است برای جلوگیری از
تحریف قرآن و حذف این آیات، آنها را در لابه‌لای آیات دیگر آورده‌اند تا موضوع
ولایت و امامت
امام علی ـ علیه‌السلام ـ مانند اینکه یک شیی نفیس و بسیار گران‌بها که در میان چیزهایی که بدان پایه نیستند گذاشته می‌شود تا جلب توجه ننماید و اینجا نیز موضوع از این قبیل باشد. سوم اینکه ممکن است آمدن آیه‌ای که با آیات قبل و بعدش مرتبط نیست، به جهت تناسب استطرادی باشد؛ یعنی قرآن ضمن بیان کردن یک موضوع، بنا به مصالحی رشته کلام را تغییر داده و به مطلب جدیدی بپردازد و سپس به همان موضوع قبلی بازگردد!
برای رسیدن به پاسخی مناسب باید دو محور، مورد بررسی قرار گیرد:
۱. ارتباط آیه سوم با آیه شصت و هفتم سوره مائده چگونه و به چه دلیل است؟
۲. فاصله میان دو آیه مذکور برای چیست؟
خداوند در آیه شصت و هفتم سوره مائده می‌فرماید: «ای پیامبر: آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان، اگر نرسانی
رسالت او را انجام نداده‌ای، خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم نگاه می‌دارد و خداوند جمعیت کافران (لجوج) را
هدایت نمی‌کند».
مفسران
شیعه و سنی و سیره‌نویسان مسلمان نوشته‌اند که این
آیه در مورد نصب علی بن ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ پس از رسول خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ به
امامت و
رهبری مسلمانان، نازل شده است.
از مضمون آیه به‌خوبی آشکار است که خداوند پیش از این آیه پیام بسیار مهمی را بر پیامبر نازل کرده بود و آن حضرت از ابلاغ آن به‌طور صریح، به مردم نگران بود و بیم آن داشت که با واکنش منفی مردم مواجه شود و اساس
آیین به جهت دو دستگی به خطر افتد، در این آیه تأکید بر آن شده است که اگر حضرت این
پیام را ابلاغ ننماید، اصل رسالت را انجام نداده است، خداوند در ضمن این تأکید به رسولش، اطمینان داده که او را از گزند مردم نگه خواهد داشت.
با توجه به اینکه آیه یاد شده در آخرین سال
نبوت پیامبر و در حجة الوداع نازل گردیده ـ یعنی پس از ۲۲ سال از رسالت رسول اعظم صلیاللهعلیهوآله ـ و در شرایطی که اسلام
قدرت و شوکت زیادی داشت و
جزیرة العرب در اختیار رهبر بزرگوار اسلام بود، باید دید این چه پیام مهمی بود که با این لحن تند و با تأکید از آن حضرت، خواسته شده که ابلاغ کند و چرا پیامبر از رساندن آن واهمه داشت؟
پاسخ آن است که تاریخ
اسلام ـ براساس روایات اهل تسنن و
شیعه ـ گواهی قطعی می‌دهد بر اینکه پیام این بود که رسول خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ با صراحت کامل، جانشین خود، علی بن ابی‌طالب را به مردم معرفی کند و مردم را به
اطاعت او وادارد.
چرا پیامبر از ابلاغ آن واهمه داشت؟ نظر به اینکه علی بن ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ داماد و پسرعموی او بود، بدین جهت رسول خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ می‌ترسید که مردم سخن او را نپذیرند و بگویند که پیامبر نفع و سود خود را در نظر گرفته و خاندان خویش را بر مردم تحمیل می‌کند». افزون بر آن، برخی از آنان از علی ـ علیه‌السلام ـ دل خوشی نداشتند؛ زیرا در جنگ‌های گوناگون مشرکانی را به
قتل رسانده بود که از بستگان آنها بودند.
پیامبر اکرم ـ صلیاللهعلیهوآله ـ در سال دهم هجرت، برای انجام دادن مناسک حج رهسپار
مکه شد و چون از پیش به مسلمانان نقاط مختلف اعلام شده بود که در این سفر همراهی کنند، گروه بسیاری آمدند که تعداد آنان را از نود تا یکصد و بیست هزار نقل کرده‌اند.
به هر روی آن حضرت پس از انجام اعمال
حج ، در راه بازگشت به مدینه، روز پنج‌شنبه، هجدهم ذی‌حجة به نزدیکی سرزمین
غدیر خم رسیدند، در این سرزمین راه‌ها از هم جدا می‌شد، راهی از طرف شمال به‌سوی
مدینه ، راهی از شرق به‌سوی عراق، راهی از غرب به‌سوی مصر و راهی از جنوب به‌سوی
یمن . بنابراین در چنین مکانی باید حیاتی‌ترین وظیفه رسالت و ضمانت بقای
اسلام، به‌طور رسمی ابلاغ شود؛ لذا از سوی پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ دستور توقف همراهان صادر شد، آنان که جلوتر رفته بودند، بازگشتند و آن دسته که پشت سر بودند، رسیدند و همگی در غدیر خم گرد آمدند، با مقدماتی که انجام شد؛ پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ سخنانی ایراد فرمود و در ادامه چنین گفت: اکنون بنگرید که با این دو چیز گران‌قدر و گران‌سنگ که در میان شما به یادگار می‌گذارم چه خواهید کرد؟!
... اول
ثقل اکبر، یعنی
کتاب خدا
قرآن است که یک سوی آن به دست پروردگار و سوی دیگرش در دست شماست. دست از دامن آن برندارید تا گمراه نشوید و دوم، عترت من است و خدا به من خبر داده است که این دو هرگز از یکدیگر جدا نشوند، تا در
بهشت به من بپیوندند... ناگهان دیدند پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ به پیرامون خود نگریست، وقتی که چشمش به علی افتاد او را فراخواند، دستش را گرفت و بلند کرد، آنچنان که همه مردم او را دیدند و شناختند... آنگاه فرمود: «
من کنت مولاه فعلی مولاه » هر کس من بر او ولایت دارم، علی نیز بر او ولایت و
حکومت دارد، (این جمله را سه بار تکرار کرد)... تا اینکه فرمود:«
الا فلیبلغ الشاهد الغائب » ای مردم توجه کنید، حاضران به غایبان این پیام را برسانند، سخنان
پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ به پایان رسید و ابلاغ ولایت علی ـ علیه‌السلام ـ انجام شد و هنوز مردم متفرق نشده بودند که
جبرئیل نازل شد و آیه سوم از سوره مائده را بر پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ خواند: «امروز آیین شما را کامل و
نعمت را بر شما تمام کردم و خشنود گشتم که چنین اسلام کاملی آیین شما باشد» «
الیوم اکملت لکم دینکم و ... »
رسول خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ با نزول این آیه زبان به
تکبیر گشود و خدا را بر اکمال
دین و اتمام
نعمت و
رضایت به رسالت
محمد و ولایت و
امامت علی ـ علیه‌السلام ـ سپاس گفت.
بنابراین ارتباط آیه ۶۷ سوره مائده «
یَأَیهَُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یهَْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِین ».
با آیه ۳ همان سوره «
الْیَوْمَ یَئسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلَا تخَْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتمَْمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتیِ وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْاسْلَامَ دِینًا ».
با این جریان مهم تاریخ اسلام که به‌صورت کوتاه و فشره آوردیم، روشن شد.
چرا این دو آیه با فاصله در قرآن گنجانده شده است؟نخست باید گفت، براساس آنچه مفسران گفته‌اند، آیات قرآن و نیز سوره‌های آن بر طبق
تاریخ نزول جمع‌آوری نشده است؛ بلکه بسیاری از سوره‌هایی که در مدینه نازل شده، مشتمل بر آیاتی است که در مکه نازل شده است و به عکس، آیات مدنی را در لابه‌لای
سوره‌های مکی مشاهده می‌کنیم، با توجه به این حقیقت جدا شدن این دو آیه از یکدیگر در قرآن جای تعجب نخواهد بود. (البته طرز قرار گرفتن آیات هر سوره تنها به فرمان پیامبر ـ صلیاللهعلیهوآله ـ بوده است) آری، اگر آیات قرآن بر طبق تاریخ نزول جمع‌آوری شده بود، جای این ایراد بود.
ممکن است قرار گرفتن آیه مربوط به
غدیر در لابه‌لای احکام مربوط به غذاهای حلال و حرام برای محافظت از تحریف و حذف بوده باشد؛ زیرا بسیار می‌شود که برای محفوظ ماندن یک شیء نفیس آن را در بین چیزهای که بدان پایه از ارزش نیستند می‌گذارند تا کمتر جلب توجه کند!
بنابراین اگر کسی بگوید: چون آیه
تبلیغ در میان آیاتی است که درباره
اهل کتاب ، مطالبی را بیان می‌کند؛ پس به ناچار مرتبط با اهل کتاب است، این سخن ضرورتاً مطلب درستی نیست! زیرا نزول آیات قرآن و تکمیل شدن سوره‌ها اصطلاحاً امری توقیفی است که مطابق صلاح دید رسول خدا ـ صلیاللهعلیهوآله ـ انجام گرفته است.
بر فرض عدم ارتباط، آمدن آیه‌ای به‌صورت مستقل، بین آیات، ممکن است به جهت استطراد باشد؛ یعنی
قرآن ضمن بیان یک مسئله اصلی، بنا به مصالحی رشته کلام را قطع کرده و مطلب جدیدی را به
ذهن مخاطب القا می‌کند؛ سپس مجدداً به کلام قبلی بازگشته و آن را ادامه می‌دهد.
پایگاه اسلام کوئست.
