• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آرامش از دیدگاه فروید

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آرامش، یاد خدا، فروید، اسلام، غریزه جنسی، عقده ادیپ، عقده الکترا.

پرسش: آیا این آیه شریفه: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا» تأیید تلویحی بر نظریه دانشمندان غربی در این مورد که تمام ناکامی‌ها و ناملایمات اجتماعی را در سرکوب غرایز و امیال جنسی می‌دانند نیست؟

پاسخ: به طور کلی اسلام آرامش حقیقی و پایدار را فقط در یاد خدا دانسته و تمام اضطراب‌ها و مشکلات را در اعراض از یاد خدا می‌داند.
فروید غریزه جنسی را در واقع موتور محرکة هر چیز و حتی وجود قوانین و تمدن‌ها می‌داند؛ حال آن‌که آیه شریفه فقط یکی از موارد آرامشِ ازدواج می‌داند.
فروید به خصوص مسئله ارضای غریزه جنسی را در ایجاد آرامش مطرح کرده، حال آن‌که آیه شریفه ـ چنان‌چه بیان شد ـ یکی از موارد آرامش را ازدواج، و در ازدواج هم تمام آرامش را غریزة جنسی اعلام نکرده؛ بلکه خود ازدواج و در کنار نیمه دیگر قرار گرفتن (که گوشه‌ای از این راجع به ارضای غریزه جنسی می‌باشد) را مایه آرامش ذکر کرده.
بنابراین آیه شریفه هیچ تأییدی نسبت به نظریه زیگموند فروید نداشته و مباحث دیگری را بیان می‌کند.



در جواب سؤال، قبل از هر چیز توضیح آیه شریفه بیان می‌شود و آن این‌که آیه شریفه در چه موضوعاتی پرداخته و بعد نظریه زیگموند فروید را در رابطه با قسمت دوم سؤال مورد بررسی قرار می‌گیرد و در مرحله سوم نتیجه‌گیری و نظریه اسلام بیان می‌گردد.



«وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا»؛ «حتماً ما برای نفع شما ازواجی را که از جنس خودتان می‌باشد برای آرامشتان خلق کردیم».


نکاتی که از آیه شریفه به دست می‌آید، عبارت‌اند از:

۳.۱ - ازدواج و محبت

آیه شریفه در مورد ازدواج و محبت بین زن و مرد بیان شده، (اشاره به بعد اختیاری روابط دارد که علاوه بر آرام‌بخش بودن زندگی خانوادگی که زن و شوهر نیز باید در کنار هم زندگی کنند و سعی کنند روز به روز محبتشان به هم بیش‌تر شود).
[۲] مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، ص۷۵، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۸.


۳.۲ - زوج مناسب

یکی از اموری که موجب آرامش است، زوج مناسب می‌باشد (نه تمام اسباب آرامش).

۳.۳ - آرامش و غریزه جنسی

آرامش موجود در ازدواج تنها به جهت ارضای غریزه ‌جنسی نیست.
[۳] علامه طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۲۴۹، مترجم سید محمدباقر همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸، چاپ یازدهم.



اکنون دیدگاه فروید فروید را در این زمینه بیان می‌کنیم:

۴.۱ - عامل تمام بیماری‌های روانی

فروید عامل تمام بیماری‌های روانی را تمایلات وا پس‌زده جنسی می‌داند.
[۴] رتیل جونز، والبی یزو...، فروید و اصول، ص۳، مترجم‌ هاشم رضی، تهران، روان کاوی، ۱۳۳۹.


۴.۲ - غریزه جنسی، پایه تمدن

بالاتر از این، با تعمیم مسئله جنسیت، غرایز جنسی بشر را پایه تمدن، فرهنگ و همه افکار انسانی و تغییرات اجتماعی دانسته و کوشیده است مسائل مختلف جامع‌شناسی و تاریخ را از این راه حل کند.
[۵] تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۲۵، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.


۴.۳ - اثرگذاری در شخصیت و رفتار

فروید چگونگی شخصیت و رفتار آینده شخص را ناشی از غریزه جنسی و نحوه لذت‌جویی او در زمان نوزادی می‌داند و هر یک از حرکات بیوفیزیولوژیک کودک، مانند گاز گرفتن، مکیدن، و... را عامل تعیین‌کننده شخصیت آینده او می‌داند؛ به عنوان مثال ‌معتقد است کودکی که در کوچکی با دندان‌هایش گاز می‌گیرد، در آینده فردی منتقد، وکیل دعاوی، سیاست‌مدار یا مقاله‌نویس از کار در‌می‌آید و...
[۶] تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۳۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.


۴.۴ - عقده ادیپ و الکترا

فروید پیدایش و تکامل تمدن، همه مظاهر آن و ظهور مقررات اجتماعی را که معلول سیر و تکامل اقتصادی و محصول کار است، مرهون عقده ادیپ (توضیح این‌که: فروید عقیده دارد در خانواده، پسر با پدر در تصاحب مادر رقابت می‌کنند. از طرفی پدر، مادر را از نظر جنسی برای خود می‌خواهد و پسر در این رابطه پدر را مزاحم خود می‌داند (غریزه عشق به مادر و کینه نسبت به پدر) و این را عقده ادیپ معرفی و عکس این را در دختران عقده الکترا، پسر پدر را به همین خاطر می‌کشد و از این به بعد قانون حرمت ازدواج با محارم به‌ وجود می‌آید تا از بروز قتل جلوگیری کند و....) می‌داند.
[۷] تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۴۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.



آن‌چه در خور توجه است، این است که نظریه فروید از طرف دانشمندان دیگر و حتی از طرف شاگردان خود مورد انتقادات اساسی قرار گرفت؛ به طوری که نقاط ضعف و نقایص روان‌کاوی وی سبب شده امروزه در بسیاری از کشورها ـ به‌ویژه در کشورهای جامعه‌گرا ـ برخی نظریات افراطی وی متروک گردد، در دیگر ممالک نیز شهرت و اهمیت سابق خود را از دست داده است.
[۸] تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۳۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.



به عنوان مثال به طور خلاصه به دو نقد از نظریات وی اشاره می‌شود:

۶.۱ - نقد اول

فروید در درمان اختلالات روانی که در نتیجه عوامل مادی اقتصادی ـ اجتماعی پدید می‌آیند، به این عوامل اصلاً توجهی نداشته و همه را ناشی از مسائل جنسی می‌داند؛ حال آن‌که بدیهی است کارگری که در اثر بی‌کاری، فقر و گرسنگی زن و بچه، به ناراحتی‌های روحی دچار می‌شود:

۶.۱.۱ - اولاً

منشأ جنسی ندارد.

۶.۱.۲ - ثانیاً

عارضه‌ای است مربوط به حال و گذشته نزدیک، نه گذشته دور و کودکی (آن‌گونه که فروید ادعا دارد.)

۶.۱.۳ - ثالثاً

صرف اطلاع او از علت ناراحتی خویش آن‌هم نه علت اصلی نمی‌تواند سلامت و اعتدال روانی‌اش را به وی باز گرداند؛ بلکه سلامت وی مرهون پیدا شدن کار و درآمد مناسب می‌باشد.
[۹] تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۲۷-۲۸، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.


۶.۲ - نقد دوم

فرضیات روان کاوی فروید مستلزم انکار یا رد برخی از معتبرترین مبانی و اصول علمی عصر حاضر می‌شود.

۶.۲.۱ - انکار علوم اجتماعی

اگر جامعه را انعکاس روان فرد بدانیم، باید علوم پردامنه اجتماعی را که در رفع معضل‌های اجتماعی مؤثرند، تنها شاخه‌ای از روان‌شناسی بدانیم.

۶.۲.۲ - انکار تکامل اجتماعی

اگر جامعه انعکاس غرایز لاشعور تغییرناپذیر بر کنار از زمان و مکان باشد، پس برای تحول عمقی و تکامل انسان و جامعه انسانی، امکانی در میان نخواهد بود. چنین اعتقادی مخالف اصل حرکت دائمی در علوم فیزیکی و نظریه تکامل در علوم زیستی و تحولات تاریخی در علوم اجتماعی است.

۶.۲.۳ - انکار علوم حقیقی

اگر شعور انعکاس بیرون نباشد، متضمن اطلاعات صحیحی از دنیای بیرون نخواهد بود.و آن چه در طی تجارب خود به عنوان قوانین دنیای بیرون می‌شناسیم بر واقعیات انطباق نخواهد یافت.
[۱۰] باب الحوائجی، نصرالله (ترجمه و تألیف)، فروید چه می‌گوید، ص۲۵-۲۶، انتقاد و مقدمه از دکتر امیرحسین آریان‌پور، چاپ دوم، انتشارات دریا، اسفند ۱۳۴۷.



نتایج به دست آمده از این دو کاوش علمی، بدین قرار است:

۷.۱ - اول

فروید غریزه جنسی را در واقع موتور محرکه هر چیز و حتی وجود قوانین و تمدن‌ها می‌داند؛ حال آن‌که آیه شریفه فقط یکی از موارد آرامشِ ازدواج می‌داند.

۷.۲ - دوم

فروید به خصوص مسئله ارضای غریزه جنسی را در ایجاد آرامش مطرح کرده، حال آن‌که آیه شریفه چنان‌چه بیان شد، یکی از موارد آرامش را ازدواج، و در ازدواج هم تمام آرامش را غریزه جنسی اعلام نکرده؛ بلکه خود ازدواج و در کنار نیمه دیگر قرار گرفتن (که گوشه‌ای از این راجع به ارضای غریزه جنسی می‌باشد) را مایه آرامش ذکر کرده.
بنابراین آیه شریفه هیچ تأییدی نسبت به نظریه زیگموند فروید نداشته و مباحث دیگری را بیان می‌کند.
در ضمن دو نکته قابل توجه این است:

۷.۲.۱ - نکته اول

اول فروید فرآیند تحول و رشد انسان را در چند دوره تعریف می‌کند که یکی از آن مراحل به عقده ادیپ اشاره دارد و برخی ناملایمات دیگر به خاطر عدم تحول صحیح مراحل دیگر است.

۷.۲.۲ - نکته دوم

دیگر این‌که عده زیادی هم عقیده دارند، (از جمله روان‌شناسان سرشناس کشور که قائل به این حرف است، استاد خانم پریرخ دادستان می‌باشد.) نظر فروید اشاره به میل جنسی بزرگ‌سالی و غریزه جنسی بزرگ‌سالی ندارد.


در پایان به اجمال، به نظریه اسلام در مورد آرامش و هم‌چنین مشکلات و گرفتاری‌ها و اضطراب‌های موجود در جامعه اشاره می‌شود:

۸.۱ - یاد خدا

به طور کلی اسلام آرامش حقیقی و پایدار را فقط در یاد خدا می‌داند:

«... أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ «آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مى‌يابد»!

۸.۲ - اعراض از یاد خدا

تمام اضطراب‌ها و مشکلات را در اعراض از یاد خدا می‌داند:

«وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»؛ «و هر کس از ياد من روى‌گردان شود، زندگی (سخت و) تنگى خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابينا محشور مى‌کنيم!». (معیشة ضنکاً یعنی زندگانی تنگ و دست و پاگیر).


۱. تفسیر المیزان و نمونه ذیل آیه شریفه.
۲. بهترین راه غلبه بر: نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها، نگارش و اقتباس: محمد جعفر امامی، مقدمه از: آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان.
۳. فروید چه می‌گوید، ترجمه و تألیف: نصرالله باب الحوائجی، مقدمه و انتقاد از: دکتر امیرحسین آریان‌پور.
۴. مبانی روان‌شناسی فروید، کالوین س.هال استاد دانشگاه و سترن رزرو، ترجمه: دکتر ایرج نیک آیین.


۱. روم/سوره۳۰، آیه۲۱.    
۲. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، ص۷۵، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۸.
۳. علامه طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۶، ص۲۴۹، مترجم سید محمدباقر همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸، چاپ یازدهم.
۴. رتیل جونز، والبی یزو...، فروید و اصول، ص۳، مترجم‌ هاشم رضی، تهران، روان کاوی، ۱۳۳۹.
۵. تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۲۵، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.
۶. تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۳۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.
۷. تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۴۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.
۸. تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۳۳، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.
۹. تیزابی، هوشنگ، نقدی بر فرویدیسم، ص۲۷-۲۸، تهران، چاپ‌خانه نوبهار.
۱۰. باب الحوائجی، نصرالله (ترجمه و تألیف)، فروید چه می‌گوید، ص۲۵-۲۶، انتقاد و مقدمه از دکتر امیرحسین آریان‌پور، چاپ دوم، انتشارات دریا، اسفند ۱۳۴۷.
۱۱. رعد/سوره۱۳، آیه۲۸.    
۱۲. علامه طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۴۸۳-۴۸۷.    
۱۳. طه/سوره۲۰، آیه۱۲۴.    
۱۴. علامه طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۱۳-۳۱۹.    



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آرامش از دیدگاه فروید»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۴.    



جعبه ابزار