آداب دعا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آداب،
گریه،
دعا،
صلوات نام خداوند،
دعای دسته جمعی .
پرسش: دعا کردن چه آدابی دارد؟
پاسخ: بر پایه روایات؛ دعا کردن دارای آدابی هست؛ که برخی از آن آداب عبارت است از: آغاز کردن دعا، با نام خداوند، مدح و ثنای خدا، صلوات بر
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خاندان پاک او،
گریه و
تضرع ، دعای دسته جمعی، مقدم داشتن دیگران در دعا.
در مورد آداب دعا تا کنون بسیار گفته و شنیده ایم. در اینجا ابتدا مشخصات کلی یک دعای خوب را بیان می کنم که به طور خلاصه عبارت است از :
غنیمت شمردن وقتهای شریف مانند:
روز عرفه، ماه
رمضان، روز
جمعه، هنگام سحر (زیرا پیغمبر(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) فرموده‌اند : در ثلث آخر هر شبی
خداوند فرشته‌ای به آسمان
دنیا می فرستد که فریاد میزند : کیست دعا کند تا مستجاب کنم ؟کیست
تقاضا کند تا عطا کنم؟ کیست
آمرزش خواهد تا بیامرزم ؟)
رعایت حالات مناسب چنانکه در حدیث است: درهای آسمان هنگام صف کشیدن در میدان جنگ در
راه خدا و وقت بارش باران و موقع انجام
نماز واجب باز است؛ پس دعا در این اوقات را غنیمت شمارید . و پیغمبر فرموده: دعا بین
اذان و
اقامه رد نمی‌شود و دعای روزه دار نیز مردود نیست . و نیز فرموده‌اند:
بنده در
حال سجود از همه وقت به
خدا نزدیک‌تر است پس در
سجده زیاد دعا کنید.
رو به
قبله باشد و دستها را چنان بلند کند که زیر بغل نمودار گردد. سلمان می‌گوید پیغمبر(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) فرمود :خدای شما کریم و با
حیا است، اگر بنده اش دست به دعا بردارد
حیا می‌کند که دستش را خالی برگرداند و در
حدیث است که پیغمبر(صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله) هر وقت دست به دعا بلند می‌کرد، در خاتمه به صورت می‌کشید.
آهسته دعا کند که در
قرآن فرموده: ” پروردگارتان را با زاری و به طور
خفا بخوانید “.
حاجت خود را نام ببرید.
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
خداوند از حاجت دعاکنندگان با خبر است اما دوست دارد خواسته های خود را
ذکر کنند و نیز
دعای دسته جمعی کنند که به اجابت نزدیک تر است .
از روی
بیم و
امید دعا کنند. خداوند درباره
حضرت ذکریا و
یحیی فرماید: آنان در کارهای خیر سرعت داشتند و با امیدواری و
ترس ما را می‌خواندند .
هنگام دعا بلند همت باشد، درخواسته‌ای عالی کند که هیچ چیز برای خدا سنگین نیست. با
یقین به اجابت دعا کند و بداند که خدا دعای دل غافل را مستجاب نمی‌کند .
اصرار کند و خواهش را ۳ بار تکرار کند. تعجیل نکنید و نگویید من دعا کردم و مستجاب نشد، بسیار دعا کنید که خداوند کریم را می‌خوانید .
رعایت
آداب باطنی دعا که پایه و اساس است. از قیبل:
توبه از
گناه، پرداخت حقوق مردم، توجه کامل به ذات مقدس حق که اسباب نزدیک در اجابت دعا همین‌ها است .
شایسته است دعا با نام و
یاد خدا آغاز شود. چنان که
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «دعایی که آغازش با "بسم الله الرحمن الرحیم" باشد، رد نمی‌شود»
حمد و ستایش خدا، دعا را کامل و پر مایه می‌کند و مقدمه برای جلب توجه الهی است.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «هر دعایی که پیش از آن حمد و ستایش (خداوند) نباشد آن ناتمام و پی بریده است»، در ادامه؛ آن حضرت در کیفیت این حمد و ثنا فرمود؛ پیش از دعا بگویید: «اللهم انت الاول فلیس قبلک شیء و انت الآخر فلیس بعدک شیء و انت الظاهر فلیس فوقک شیء و انت الباطن فلیس دونک شیء و انت العزیز الحکیم»؛
خدایا! تویی آغاز و پیش از تو چیزی نیست، و تویی انجام و پس از تو چیزی نیست، تویی آشکارا و فرازتر از تو چیزی نیست، و تویی نهان و در برابر تو چیزی نیست، و تویی عزیز و حکمت دار.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
«مبادا وقتی یکی از شما بخواهد از پروردگار، چیزی از حاجت‌های
دنیا و آخرت را بطلبد، به آن مبادرت کند، مگر آن که با ستایش و
مدح خدا و صلوات بر پیامبر، سخن خود را آغاز نماید و سپس حاجاتش را بخواهد»
«هر کس می‌خواهد از خداوند (عزّوجلّ) حاجتی طلب کند، به صلوات فرستادن بر محمد و خاندان او آغاز نماید، سپس حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمد و آل محمد صلوات فرستد؛ زیرا خداوند (عزّوجلّ) کریم‌تر از آن است که آغاز و انجام دعا را بپذیرد و وسط را واگذارد؛ چرا که صلوات بر محمد و آل محمد از خداوند پوشیده نمی‌ماند (حتما مستجاب می‌شود)»
شایسته است انسان هنگام دعا سعی کند تا مجدانه و ملتمسانه به درگاه خدای مهربان زاری کند و از همه جا ناامید باشد و همه راه‌ها را به روی خود بسته ببیند. حتی اگر
اشک ندارد، حالت
گریه (
تباکی) به خود بگیرد که آن هم ارزشمند است.
شخصی از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسید که من در حال دعا، خود را به گریه وادار کنم؟ اگر چه گریه ندارم؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود: «آری، اگر چه به اندازه سر مگسی باشد»
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کیفیت دست بلند کردن برای دعا آن است که کف دو دست را طرف
آسمان بگیرد و دعا کند که آن رغبت است، یا انگشت سبابه (دست راست) را به طرف راست و چپ حرکت دهد که آن
تضرع است، یا دستها را بلند کند مقابل صورت (که سر انگشتان طرف آسمان باشد) و آن تبتل و ابتهال است (که در آن حال آدمی چشم از همه خلق می‌پوشد و فقط توجه به خدا دارد). هنگام دعا کردن کمال ابتهال را داشته باشید و سعی کنید در آن حال اشک دیدگان بر صورت جاری شود.»
پروردگار با آن که تاکید فراوانی بر ارتباط خصوصی بندگان با خویش دارد، اما از برخی جنبه‌های اجتماعی و آموزشی عبادات نیز غافل نبوده است که با کمک آنها بتوان روح عبادت را در جامعه ترویج نموده، زمینه را برای تکامل فردی افراد اجتماع مهیا ساخت. از این رو؛ در روایات به دعای گروهی سفارش شده است، از جمله:
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «هیچ چهل نفری با هم جمع نشده و در ارتباط با موضوعی خاص، دست طلب به سوی خدا بر نمی‌دارند مگر آن که پروردگار، دعایشان را به اجابت می‌رساند»
حضرتشان در جای دیگری می‌فرماید: «هرگاه پدرم (
امام باقر (علیه‌السّلام)) با مشکلی مواجه می‌شد، زنان و کودکان را گرد آورده، به دعا می‌پرداخت و آنان آمین می‌گفتند»
در مقام دعا و درخواست حاجتی از
خدا، بسیار مناسب است که
انسان دیگری را بر خود ترجیح دهد، و در روایات ما بر این مطلب بسیار سفارش شده است؛ زیرا این کار نه تنها برآورده شدن حاجت انسان را به تاخیر نمی‌اندازد، بلکه باعث برآورده شدن هر چه زودتر حاجت، آن هم به میزان بیشتر می‌شود.
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیهم) در پاسخ سؤال
امام مجتبی (علیه‌السّلام) درباره
دعا فرمودند: «الجار ثم الدار»؛
اول همسایه (دیگران) سپس خودمان.
امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمود: «همانا ملائکه هرگاه می‌شنوند انسان مؤمنی در نبود برادر
مؤمن خودش برای او دعا می‌کند و یا از او به نیکی یاد می‌کند خطاب به او، می‌گویند: چه برادر خوبی هستی، برای برادر مؤمنت دعای خیر می‌کنی، در حالی که او پیش تو نیست و از او به نیکی یاد می‌کنی، به راستی که خدا دو برابر آنچه را برای برادرت خواسته‌ای به تو عطا می‌کند و...».
از این قبیل روایات در منابع حدیثی بسیار به چشم می‌خورد، به عنوان نمونه؛ در کتاب «
وسائل الشیعه» بابی با عنوان، «باب استحباب اختیار الانسان الدعاء للمؤمن علی الدعاء لنفسه» (مستحب بودن ترجیح دعای برای دیگران قبل از دعا برای خود)، قرار داده شده است و در آن جا روایات بسیاری در رابطه با ترجیح دعا برای دیگران، قبل از دعا برای خود آورده شده است.
همانطور که ملاحظه می کنید اینکه در دعا کردن زبان انسان به سخن باز شود یا صرفا مطلب مورد نظر از ذهن وی بگذرد مطرح نیست اما چه بسا اینکه بارها و بارها در پس
نمازهای یومیه یا هر وقت دیگری دست به دعا برداریم و از روی
شوق و
احساس نیاز حاجت‌های خود را به زبان آوریم بیشتر مورد
عنایت حضرت حق قرار گیریم. چراکه خداوند از شنیدن صدای بندگانش که او را می خوانند لذت میبرد .
شهر سؤال. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «آداب دعا کردن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۰۶/۲۰.
