ناقص بودن عقل زن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ناقص بودن عقل زن ،
امام علی .
پرسش: آیا این حدیث
حضرت علی (ع) در مورد ناقص بودن عقل زن نسبت به مرد صحت دارد و معتبر است یا جعلی است؟
پاسخ: در
خطبه ۸۰
نهج‌البلاغه فرمایش امیرالمؤمنین چنین آمده است: «معاشر الناس اِنَّ النساء نواقِصُ الایمان، نواقص الحُظُوظ، نواقص العُقول» که مقصود از فرمایش ایشان
مذمت مطلق زنان از حیث زن بودن و خلقتشان نیست.
به صراحت آیات قرآن کریم موجودات از حیث
خلقت هیچ‌گونه نقصی ندارند: «الذی احسن کل شیئ خلقه»
مراد از فرمایش
حضرت علی قرار گرفتن زنان در جایگاهی است که نباید در آن قرار بگیرند و اِلّا نامناسب و
ناقص دیده خواهند شد؛ مانند اینکه شیشه در بنای ساختمان به‌جای ستون‌های آهنی قرار بگیرد یا
آب حیات‌بخش به‌جای نوشیده شدن در ریه‌ها موجب خفگی گردد و یا هوای فرح‌بخش به‌جای شش‌ها در
رگ تزریق شود.
کلمات امیرمؤمنان (مربوط به این پیام کلی) درباره زنان است که در حادثه
جنگ جمل مسلمین به
عایشه اقتدا نمودند و او را
رهبر خود برگزیدند و از آنجا که زن به عنوان برترین نعمت‌های الهی در غیر محل خود به نقمتی بدل خواهد گشت و اوصافی نامناسب می‌یابد که باید از آن حذر نمود، چنین جملاتی درباره آنها گفته شده است و چنانچه جملات علی (درباره زنان پارسا به‌ویژه
فاطمه زهرا ) در کنار یکدیگر قرار گیرند، بیشتر روشن خواهد شد که سخنان ایشان مربوط به زن از آن جهت که زن است و خلقتی غیر از مرد دارد، نمی‌باشد.
از جمله فرمایشات مولا درباره فاطمه زهرا «خیر عون للتقوی»؛ بهترین کمک در
تقوا ی الهی است و نیز ارادت و
محبت زائد الوصف ایشان به شخصیت فاطمه زهرا، نمونه‌هایی از این حقیقت مسلم است.
وجوه دیگری برای فرمایشات علی ( در کلمات علمای اسلام )
ذکر گردیده است که اشاره به برخی از آنها به عنوان نمونه خالی از فایده نیست.
گاهی گفته می‌شود که
عقل مرد بیش از عقل زن است و تجارب گذشته و حال نیز مؤید این مطلب می‌باشد؛ این موضوع را مرحوم
علامه طباطبایی ـ رضوان‌الله‌تعالی‌علیه ـ در
تفسیر شریف المیزان آورده و مشخص فرموده است، آن عقلی که در مرد بیش از زن است، یک
فضیلت زائده است نه معیار فضل.
توضیح مطلب اینکه عده‌ای گفته‌اند: عقل در
اسلام ، معیار
کمال انسانی است؛ یعنی هرکس که عاقل‌تر است به کمال زن‌ها، به خدا نزدیک‌تر هستند. در‌صورتی‌که این استدلال تمام نیست؛ بلکه مغالطه‌ای است که در اثر
اشتراک لفظ رخ می‌دهد.
چون عقل به صورت
اشتراک لفظی بر معانی گوناگون اطلاق می‌شود؛ از‌این‌رو باید اولاً روشن شود، کدام عقل معیار کمال انسانی و
قرب الهی است و ثانیاً در کدام عقل، زن و مرد با یکدیگر اختلاف و تفاوت دارند؟
خلاصه آنکه اگر بین زن و مرد تفاوتی از نظر عقلی باشد، در مورد
عقل ابزاری است؛ یعنی عقلی که انسان با او بتواند
علوم حوزوی و دانشگاهی را فراهم بکند تا چرخ دنیا بچرخد؛ لذا نمی‌گویند: متخصص و اعلم به خدا نزدیک‌تر است؛ ولی می‌گویند: اتقی به خدا نزدیک‌تر است.
همان‌گونه که تفصیلا ًخواهد آمد، دو شأن اساسی دیگر در انسان ظهور دارد:
عقل نظری و
عقل عملی با یک شأن می‌فهمد و با شأن دیگر کار انجام می‌دهد.
یقین ، جزم، مظنّه، وهم،
خیال و مانند آن جزء شئون و شعب عقل نظری است؛ اما
نیت ، عزم،
اخلاص ، اراده، محبت، تولا، تبرا،
تقوا ،
عدل و مانند آن جزو عقل عملی است که همین معیار فضیلت است؛ لذا اَعلم، افضلِ عندالله نیست؛ ولی اتقی، افضل عندالله است و اگر کسی در مسائل علمی عاقل‌تر بود، گرچه در شئون دنیایی گرامی‌تر و محترم‌تر است و کارها را باید به او واگذار کرد، و در امور دنیوی از او باید
تقلید کرد تا چرخ نشئه
طبیعت با
نظم بگردد؛ اما چنین نیست که این شخص پیش خدا هم مقرب‌تر باشد.
علامه طباطبایی (در تفسیر شریف المیزان در این‌باره فرموده‌اند:"مشاهده و تجربه چنین حکم می‌کند که مرد و زن دو فرد از یک نوع واحدی که انسانیت است، می‌باشند، چه آنکه تمام آثاری که در مرد مشاهده می‌گردد، در زن نیز بدون هیچ‌گونه تفاوتی مشاهده می‌شود، و شکی نیست که هرگاه آثار یک نوع در موجودی مشاهده شد، ناچار منشأ و موضوع آن آثار که همان نوعیت باشد، در آن موجود نیز محقق خواهد بود، بلی ممکن است که اصناف یک نوع واحد در بعض آثار مشترکه از نظر شدت و ضعف با هم مختلف گردند و این اختلاف موجب این نمی‌شود که اصل نوعیت را در یک صنف
منکر شویم و از همین‌جا به دست می‌آید که هر
کمال نوعی را که، یک صنف می‌تواند آن را به دست آورد، صنف دیگر نیز
قدرت به دست آوردن آن را دارد و از این کمالات یکی هم تکاملی است که به‌وسیله ایمان به خدا و
اطاعت فرمان او حاصل می‌شود و با این ترتیب، بهترین و جامع‌ترین کلمه‌ای که این معنا را افاده فرموده، همین آیه شریفه است که می‌فرماید: «انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او اُنثی بعضکم من بعض».
پایگاه حدیث نت.
