مدرسه فیضیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مدرسه فیضیه،
فتحعلی شاه، فیض کاشانی.
پرسش: گفته شده مدرسه فیضیه توسط فتحعلی شاه قاجار تأسیس شده است، اگر درست است پس چرا آن را به
فیض کاشانی نسبت می‌دهند؟
پاسخ: شهر قم از دیرباز مأوی و مأمن
شیعیان و مرکز علم و حدیث و
فقه و فقاهت بوده است.
چنان‌که مقابر و زیارتگاه‌های برجای مانده از گذشته حکایت از این حقیقت دارد که این شهر به‌خاطر مرکزیت
تشیع یکی از قطب‌های علمی و مراکز مهم جهان
اسلام خصوصاً
تشیع به شمار می‌آید. مدارس دینی و بناهای مذهبی دیرپا در این شهر وجود دارد که در گذشته در آنها
علم فقه،
حدیث، قرآن و سایر علوم الهی و... تدریس می‌شد.
هریک از بزرگان شیعه برای ترویج علوم اقدام به ایجاد مدارس علمی در این شهر نموده‌اند؛ از جمله مدارس مهم علمی این شهر که در
دوره صفویه به‌خاطر حمایت‌های سلسله
صفویان از
مذهب شیعه تأسیس شده، مدرسه فیضیه و
دارالشفا است.
این دو مدرسه در عصر صفویان در قم تأسیس شده. مدرسه فیضیه قبل از مدرسه دارالشفا تأسیس شده است و به‌خاطر حسن هم‌جواری آنها با
مرقد مطهر کریمه اهل‌بیت از مزیت خاصی برخوردار شده‌اند و نام حوزه قم را با نام
حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در جهان معروف نموده‌اند.
قم از قرون اولیه اسلامی مرکز شیعیان شده و در این شهر بزرگانی از اصحاب
ائمه زیسته و به ترویج
علوم اسلامی پرداخته‌اند، بذر علم در این شهر از دیرباز پاشیده شده؛ اما گسترش عمده آن از دوران صفویان آغاز گشته است.
«مدرسه فیضیه» از بناهای
عهد صفویه است که در جنب صحن کهنه بنا شده؛ به‌طوری‌که نوشته‌اند، از بناهای
شاه طهماسب اول است؛ چنان‌که بر سردر ایوان جنوبی مدرسه که به طرف صحن کهنه باز می‌شود، کتیبه آن به نام شاه طهماسب صفوی است. عین عبارت کتیبه این است: قد اتفق بناء هذه العماره الشریفه والعتبه السنیه والسده العلیه الفاطمیه فی زمان دولة سلطان اعاظم السلاطین برهان اکارم خلف الخواقین خلیفة الانبیاء والمرسلین والائمه الطاهرین المعصومین شید مبانی الشریعه المصطفویه مؤسس اساس المله المرتضویه رافع الویه العدل والاحسان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادر خان... بسعایة تعاوة اکابر السادات والنقباء الاشراف الامیر شرف الدین اسحق تاج الشرف الموسوی فی سنة «۹۳۴».
بنابر نقل متون معتبر تاریخی، بنای اولیه این مدرسه مربوط به قرن ششم هجری است که با نام
مدرسه آستانه مشهور بوده است. و بعد در زمان صفوی تجدید بنا شد و در نیمه نخستین قرن سیزدهم بنای مدرسه فیضیه جایگزین مدرسه آستانه شد.
به‌طوری‌که نوشته‌اند بنای اولیه تا حدود حوض وسط مدرسه بوده و وجه تسمیه به
فیضیه را نیز چنین گویند که چندی، محدث حکیم و فقیه علیم
عالم ربانی ملا محسن فیض کاشانی در این مدرسه سکونت داشته؛ اما بنای فعلی مدرسه مربوط به دوره فتحعلی شاه است که در سنه ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ هجری بنیاد شده و بنای سابق را خراب کرده و مدرسه را بزرگ و رفیع نموده‌اند و به‌طوری‌که نوشته‌اند ۷۵ ذرع طول و ۵۰ ذرع عرض است مشتمل بر چهل حجره تحتانی و ۴ ایوان رفیع بنیان و غرفات سپهرنشان که در آن
تاریخ دوازده غرفه بود و حوض مربع دوازده ذرع در دوازده ذرع و در جدول
آب در طول ۱۲ ذرع و در عرض ۳ ذرع حوض‌های طرفین را فعلاً پر کرده‌اند.
وجه تسمیه این مدرسه به نام فیضیه شاید به این خاطر بوده است که فیض کاشانی مدتی در شهر قم اقامت و در این مدرسه تدریس می‌نمود و محل تدریس یا محل اقامت دائمی او بوده است که بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شده؛ چنان‌که نام مدارس قدیم در
بغداد به نام
نظامیه که مؤسس و مروج آنها خواجه نظام الملک بوده است معروف شده، و شاید علت تسمیه آن به نام فیضیه هنگامی که در عصر
قاجار تجدید بنا می‌شد، بنابر پیشنهاد علمای
عهد قاجار بوده است که خواسته‌اند به نام فیض کاشانی بنا شود؛ چنان‌که در مقدمه دیوان فیض چنین نوشته‌اند «... مدرسه فیضیه قم نیز به نام او بنیاد شده و سال‌هاست که از مراکز علمی عالم تشیع است و وی نیز روزگاری در این دانشگاه اسلامی به تدریس و تعلیم علوم عقلی و نقلی اشتغال داشته است.
چنان‌که روشن است، فیض کاشانی از علمای بزرگ عهد صفویه است که معاصر با
شاه عباس،
شاه صفی و
شاه سلیمان بوده است و او یکی از برجسته‌ترین شاگردان ملاصدرای شیرازی و داماد او بوده.
از خاندان فیض علمای بزرگی برخاسته‌اند که تا امروز به
فرهنگ اسلامی خدمت نموده و می‌نمایند؛ از جمله آنها مرحوم
آیت‌الله العظمی فیض قمی و دکتر فیض می‌باشد که اکنون در دانشگاه‌ها تدریس و اشتغال به
خدمات فرهنگی دارد؛
لذا احتمال دارد كه در عصر قاجار نيز بنابر پيشنهاد نواده‌های فيض كه در
شهر قم ریاست شرعی داشته‌اند، اين نام به
مدرسه فیضیه نهاده شده است.
۱. گنجينه دانشمندان، نوشته آقای رازی.
۲. مدارس دينی شيعه، نوشته آقای اصفهانی.
سایت اندیشه قم.
