مباحثه علمی امام رضا با فرق و ادیان مختلف جهان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:امام رضا، ادیان جهان،
فرق،
مناظره،
مباحثه،
مباحثه علمی.
پرسش: بحث‌های علمی امام رضا (علیه‌السّلام) با فرق دیگر و ادیان جهان را بیان نمائید.
پاسخ اجمالی: مناظرات امام رضا (علیه‌السّلام) با فرق گوناگون و مذاهب جهانی مناظراتی شیرین و غرورآفرین برای
مسلمانان و
شیعیان است. در این مناظرات، امام رضا (علیه‌السّلام) به مدد دانش بی‌کرانشان عالمان سایر فرق و ادیان جهانی را شکست داده و سبب
هدایت آنها شدند.
امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) در سال ۱۴۸ هـ در
مدینه متولد شدند.
آن حضرت در سال ۱۸۳ هـ به
امامت رسیدند.
در زمان امام رضا (علیه‌السّلام)،
هارون خلیفه ستمگر
عباسی حکومت جامعه اسلامی را در دست داشت. بعد از هارون امر خلافت در اختیار
امین قرار داشت. سپس مامون با شکست دادن برادرش در سال ۱۹۸ هـ.ق توانست حکومت را در اختیار بگیرد. در سال ۲۰۰ هـ
مامون امام رضا (علیه‌السّلام) را به جهت مقاصد شوم سیاسی‌اش به
مرو فراخواند. سپس
ولایت‌عهدی را بر آن حضرت تحمیل کرد. امام رضا (علیه‌السّلام) خود در این زمینه می‌فرماید: «خداوندا تو می‌دانی که مرا اکراه نمودند و به ضرورت این امر را اختیار کردم... خداوندا عهدی نیست جز عهد تو و ولایتی نمی‌باشد مگر از جانب تو. پس
توفیق ده مرا که دین تو را به پا دارم و
سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تو را زنده بدارم.»
یکی از اقدامات مامون هنگام حضور امام رضا (علیه‌السّلام) تشکیل دادن جلسات بحث با فرق و مذاهب
کلامی و علمای سایر
ادیان بود. هر چند حضرت قبل از تشکیل این مجالسِ مناظره، مناظراتی با فرق و
مذاهب کلامی گوناگون داشتند؛ اما هدف مامون این بود که امام رضا (علیه‌السّلام) را در این جلسات شکست دهد تا موقعیت معنوی امام رضا (علیه‌السّلام) در نظر مردم کاهش یابد.
در این رابطه
جعفر مرتضی عاملی می‌نویسد: «مامون برای مغلوب ساختن امام رضا (علیه‌السّلام) شروع به گردآوری
علما و
معتزلیان و اهل کلام که اصحاب جدل و کلام و
استدلال و موشکافی بودند نمود. تا با امام رضا (علیه‌السّلام) درافتند و در هر مجلسی از قدر علمی امام بکاهند. و او را در زمینه بزرگترین چیزی که خود و پدرانش (علیهم‌السّلام) ادعا می‌کردند، یعنی علم و شناختِ آثار و علوم
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، که بر حسب
اعتقاد شیعیان، بزرگترین شرط و لازمه
پیشوائی امام بود، شکست دهند.»
آن حضرت در مجالس مناظره، با
فصاحت و
بلاغت،
میراث جد بزرگوارشان را در مقابل اشکال تراشی‌های دیگران محافظت نموده و بدون استثنا تمام دانشمندان را مغلوب ساختند. برخی از آنها به حقانیت آن حضرت و
دین اسلام اعتراف کردند و برخی همانند
عمران صابی مسلمان شدند. بیان همه جلسات مناظره و تمام گفتگوها و سئوال و جواب‌ها خود کتابی مفصل است که ما به گوشه‌ای از این مباحث اشاره می‌کنیم.
یکی از مهمترین مجالس مناظرات آن حضرت، مناظرات مرو می‌باشد. در این جلسه مامون رهبران مکاتب (کلامی و فلسفی) و مذاهب (اسلام،
یهود،
مسیح،
صابئی،
هندو و...) را جمع‌آوری کرد که شاید امام رضا (علیه‌السّلام) را در یک مناظره علمی شکست دهند؛ ولی مقصود او حاصل نشد. علاوه بر اینکه در این مناظرات آن حضرت، با رهبران چهار مکتب و مذهب معروف مناظره کردند از این جهت می‌بینیم «این مناظره از
طلوع آفتاب تا بعد از
نماز مغرب طول کشیده است.»
آن حضرت در این جلسه با
جاثلیق دانشمند مسیحیان،
راس الجالوت دانشمند یهودی،
هربذ اکبر (هیربد) بزرگ
زرتشتیان، عمران صابی (او از مذهب صابئین دفاع می‌کرد. صابئین گروهی هستند که خود را پیرو
یحیی (علیه‌السّلام) می‌دانند ولی به دو گروه
موحد و
مشرک تقسیم می‌شوند.)
مناظره کردند. سپس در جلسه‌ای جداگانه با
علی بن محمّد جهم و
سلیمان مروزی هم مناظره نمودند.
در ابتدای این مناظره جاثلیق گفت: من چگونه با شما بحث کنم و حال آنکه استدلال شما به کتابی است که من آن را قبول ندارم؟ حضرت فرمود: ای نصرانی اگر از
انجیل خودت برای تو استدلال کنم اقرار خواهی کرد؟ گفت: آری به
خدا سوگند اقرار خواهم کرد.
امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: هر چه می‌خواهی بپرس و جوابش را بشنو! جاثلیق گفت: درباره
نبوت عیسی و کتابش چه می‌گوئی؟ امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: من به نبوت عیسی و کتابش و آنچه به
امتش بشارت داد، و
حواریون به آن اقرار کرده‌اند، اعتراف می‌کنم و به نبوت عیسی که اقرار به نبوت محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و کتابش نکرده و امتش را به آن بشارت نداده
کافرم.
سپس جاثلیق دو
شاهد بر این مطلب از امام درخواست کرد...امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: سوگندت می‌دهم. آیا انجیل این سخن را بیان نمی‌کند که
یوحنا گفت: حضرت مسیح (علیه‌السّلام)، مرا از دین محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
عربی باخبر ساخت و به من بشارت داد که بعد از او چنین پیامبری خواهد آمد... جاثلیق: آری این سخن یوحنا از مسیح نقل شده اما نگفته این در چه زمانی واقع می‌شود و این گروه را برای ما نام نبرده تا آنها را بشناسیم، امام (علیه‌السّلام): اگر ما کسی را بیاوریم که انجیل را بخواند و نام محمد «(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)» و
اهل بیتش «(علیهم‌السّلام)» راتلاوت کند آیا به او
ایمان می‌آوری؟
جاثلیق: بسیار خوب سپس امام به
نسطاس رومی فرمود: آیا سِفر سوم انجیل را در حفظ داری نسطاس گفت: بسیار خوب از حفظ دارم. سپس امام به راس الجالوت، بزرگ یهودیان فرمود: آیا تو هم انجیل می‌خوانی؟ گفت: آری به جان خودم سوگند. امام رضا (علیه‌السّلام) فرمود: آن سِفر سوم را بخوان اگر در آن ذکری از محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیتش (علیهم‌السّلام) بود به نفع من
شهادت بده. سپس خود آن حضرت سِفر سوم را
قرائت کرد تا به نام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید متوقف شد. رو به جاثلیق کرد و فرمود: ای نصرانی، تو را به حق مسیح و مادرش آیا می‌دانی من از انجیل باخبرم، جاثلیق: آری سپس امام نام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل بیت «(علیهم‌السّلام)» و امّتش را برای او
تلاوت کرد. سپس فرمود: ای نصرانی چه می‌گویی آیا این سخن عیسی بن مریم است؟ جاثلیق: من
انکار نمی‌کنم آنچه در انجیل برای من روشن شده است، و به آن اعتراف دارم. امام رضا (علیه‌السّلام): همگی شاهد باشید که او اقرار کرد. در ادامه این مناظره آن حضرت با جاثلیق در رابطه با
الوهیت عیسی (علیه‌السّلام) مناظره کرد و جاثلیق که پاسخی نداشت
تسلیم شد و گفت: القول قولک و لا اله الا الله.
مناظره امام رضا (علیه‌السّلام) با جاثلیق به گونه‌ای بود که جاثلیق درمانده شد و گفت: «به مسیح قسم گمان نمی‌کردم بین مسلمانان فردی مثل تو پیدا شود.»
مناظره دوم امام رضا (علیه‌السّلام) در مرو با راس الجالوت بزرگ یهودیان: در این مناظره راس الجالوت از اثبات نبوت حضرت محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرسید؛ امام رضا (علیه‌السّلام) دلائل قانع کننده‌ای برای او ذکر کرد. سپس امام رضا (علیه‌السّلام) از
اثبات پیامبری موسی (علیه‌السّلام) از وی سؤال کرد راس الجالوت جواب داد: او
کارهای خارق‌العاده انجام داده که احدی از
انبیای پیشین انجام نداده‌اند... امام رضا (علیه‌السّلام) فرموند: پس چرا اقرار به نبوت حضرت مسیح نمی‌کنید که
مردگان را
زنده می‌کرد و... راس الجالوت: می‌گویند چنین کارهایی را می‌کرده ولی ما هرگز ندیده‌ایم. امام رضا (علیه‌السّلام): آیا
معجزات موسی را با چشم خود دیده‌ای؟ راس الجالوت در اینجا جوابی نداشت که بدهد...
مناظره سوم با بزرگ
هیربدان: امام رضا (علیه‌السّلام) رو به او کرد و فرمود: به من بگو این
زرتشت را که پیامبر می‌دانی بر طبق کدام دلیل است؟ بزرگ هیربدان گفت: او کارهای خارق‌العاده‌ای انجام داده که احدی قبل از او انجام نداده است. گرچه ما آن را ندیده‌ایم ولی
اخبار پیشینیان ما گواه بر این معنی است. امام (علیه‌السّلام): آیا جز این است که اخبار پیشینیان به شما رسیده و پیروی کرده‌اید؟ گفت: آری. امام رضا (علیه‌السّلام): همین گونه است سایر امت‌ها و پیامبران (امام رضا (علیه‌السّلام) نام عیسی (علیه‌السّلام)، موسی (علیه‌السّلام) و حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ذکر فرمودند.) پس چرا این پیامبران را قبول ندارید و تنها تکیه روی زرتشت می‌کنید؟ بزرگ هیربدان خاموش گشت و پاسخی نداشت.»
یکی دیگر از مناظرات آن حضرت در مرو با
عمران صابی (یکی از متکلمان) می‌باشد. این مناظره از مناظرات طولانی آن حضرت است در این مناظره بارها عمران صابی
سکوت کرد و نتوانست پاسخ امام (علیه‌السّلام) را بدهد. سرانجام این مناظره به اسلام عمران صابی منجر شد.
از دیگر مناظرات آن حضرت در مرو، مناظره آن حضرت است با «علی بن محمد الجهم». وی
عقایدی انحرافی درباره
عصمت انبیاء داشت. در پایان این مناظره علی بن محمد الجهم
گریه کرد و عرض کرد: ای فرزند رسول خدا من
توبه می‌کنم و
تعهد می‌نمایم از امروز به بعد درباره پیامبران خدا، جز آن چه شما فرمودید نگویم.»
مناظرات امام رضا (علیه‌السّلام) با فرق گوناگون و مذاهب جهانی مناظراتی شیرین و
غرورآفرین برای مسلمانان و شیعیان است. ذکر همه این مناظرات در فراخور این مقاله مختصر نبود. لذا به موارد کوتاهی از مناظرات اشاره شد. در این مناظرات، امام رضا (علیه‌السّلام) به مدد دانش بی‌کرانشان عالمان سایر فرق و ادیان جهانی را شکست داده و سبب هدایت آنها شدند.
۱.
قاضی سعید قمی،
شرح توحید صدوق .
۲.
علامه محمدتقی جعفری،
مناظرات امام رضا (علیه‌السّلام) با عمران صابی.
۳. جمعی از نویسندگان،
مجموعه آثارکنگره ی امام رضا (علیه‌السّلام).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "بحث‌های علمی امام رضا علیه السّلام با فرق دیگر و ادیان جهان را بیان نمائید."، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۰۱/۱۰.
