قرائت حمزة بن حبیب زیّات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرائت، حمزة بن حبیب زیات،
قراء سبعه ،
تواتر ،
خبر واحد .
پرسش: «المصباح الزاهر فی القرائات العشر البواهر» از شهرورزی، در جزء اول در باب
قرائت حمزة بن حبیب زیات می‌نویسد:حمزه زیات بر امام جعفر صادق قرائت نمود و نیز جعفر بر ابوالاسود دوئلی و ابوالاسود دوئلی بر امیرالمؤمنین علی ـ علیه‌السلام ـ و علی ـ علیه‌السلام ـ بر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌واله. حمزة بن حبیب زیات می‌گوید:ا
مام صادق ـ علیه‌السلام ـ به من فرمود: کسی بهتر از تو بر من
قرائت ننمود و چیزی در این قرائت با تو مخالف نیستم؛ مگر در ده حرف و من آن را قرائت نمی‌کنم؛ گرچه در
عربی جایز است. عرض کردم فدایت شوم در چه امری با من مخالفی؟ فرمود: در سوره نساء می‌خوانم «والارحام» نصب... تا آخر
روایت .
۱. در مورد صحت سند قرائت حمزة بن حبیب زیات؟
۲. در مورد صحت این
حدیث و گفت‌وگوی بین حمزة بن حبیب زیات و
امام صادق علیه‌السلام؟
پاسخ:حمزة بن حبیب زیّات، یکی از افراد قراء سبعه (قاریان هفت‌گانه) است. قرائت حمزه زیات، مانند قرائات دیگر
قاریان هفت‌گانه، دارای تواتر نبوده و اشکالاتی مانند مستند نبودن به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله، از ساخته‌های قرن سوم بودن، تغییر دادن برخی حروف قرآنی و قرائتشان به طریق دیگر و ... وارد شده است.
حدیث مطرح شده در پرسش، در هیچ‌یک از کتاب‌های روایی معروف و اولیه
شیعه وجود ندارد و حتی در کتب غیر معروف روایی شیعه هم نیامده است.
حمزة بن حبیب زیّات (متوفای ۱۵۶ق) قاری کوفه، یکی از قراء سبعه (قاریان هفت‌گانه)
و ایرانی الاصل است که صریحاً اظهار
تشیع می‌نمود.
روشن است که اثبات صحت قرائات هفت‌گانه ـ که یکی از آن‌ها قرائت حمزه است ـ از راه‌هایی ممکن است.
یکی از آن راه‌ها، اثبات تواتر این قرائات است. تواتر، اصطلاحی در فن
شناخت حدیث است و حدیث
متواتر آن است که راویان آن، در تمام طبقات یک حدیث، دارای کثرت و گستردگی باشند؛ به‌طوری که
یقین پیدا کردن به ساختگی بودن آن حدیث و نقل به
دروغ ، ممتنع باشد و یقین به‌درستی آن حدیث پیدا شود.
محققان و
فقها و پژوهشگران علوم قرآنی به تواتر قرائات سبعه اشکال کرده‌اند و آن را اساساً قابل تصور ندانسته و معقول نمی‌دانند؛ زیرا در زمان هر یک از قاریان هفت‌گانه ناقل تواتر، فقط خود آن قاری بوده نه دیگران.
راه دیگر اثبات صحت قرائات این است که گفته شود:اگرچه این قرائات
خبر واحد هستند، اما قرائتی حجیت دارد که عموم مسلمانان آن را خوانده، مخالف قواعد عربی نبوده، شاذ و نادر نباشد و متعارف در زمان
اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ باشد
؛ هر چند از قاریان هفت‌گانه نباشد.
با توجه به توضیحات بالا در مورد صحت سند قرائت حمزة بن حبیب زیّات باید گفت:
برخی از نویسندگان کتاب‌های قرائات، بر آن شده‌اند تا سندهایی برای قرائت‌های هفت‌گانه ـ مثل قرائت حمزه زیّات ـ به دست آورند و قرائت آنان را مستند به
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ ارائه دهند.
رجال سند قرائت حمزه، هفت تن ذکر شده است؛ اما برخی معتقدند که تجمع این مقدار از افراد،
روایت را به حد تواتر نمی‌رساند.
به رجال سند قرائت حمزه، خدشه وارد شده است؛ چون برخی از آنان صلاحیت این کار را نداشته‌اند.
از هیچ‌یک از قراء نیز به نقل صحیح نقل نشده که قرائت خود را به سماع و یا نقل متواتر از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ مستند کرده باشند، و هر قاری قرائت خود را به‌تنهایی نقل می‌کند؛
مانند روایت مطرح شده در پرسش که خود حمزه روایتی را نقل می‌کند.
بنابراین نمی‌توان قرائت حمزه را از باب
تواتر صحیح دانست، اگرچه این امکان وجود دارد که از راه خبر واحد با شرایطی که در بالا ذکر شد، بتوان صحت آن را اثبات کرد.
این حدیث در هیچ‌یک از کتاب‌های روایی معروف و غیر معروف اولیه شیعه وجود ندارد؛ حتی کتاب «بحارالانوار» از
علامه مجلسی که اگر نگوییم تمام، اکثریت
احادیث نقل شده از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌واله ـ و امامان
معصوم (ع) را در خود گنجانده است، این حدیث مطرح شده در پرسش در آن وجود ندارد.
پایگاه اسلام کوئست.
