• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قبولی نماز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: قبولی نماز، قبولی اعمال، قبولی عبادت، کمال، ستون دین، محاسبه روز قیامت، حساب‌رسی خداوند.

پرسش: ارتباط حدیث شریف «الصلوةُ عمود الدّین» و حدیث «اِنْ قُبلت قُبِلَ ما سواها و اِنْ رُدّت ردَّ ما سَواها»؛ (هر دو حدیث از پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله) است.) آیاتی از قبیل «فمن یعمل مثقالَ ذرةٍ خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّةٍ شرّاً یرَه»
[۱] زلزله/سوره۹۹، آیه۷ و ۸.    
چیست؟ آیا این دو کلام با یک‌دیگر تناقض دارند؟

پاسخ: این روایات و آیات، هر کدام عرصه خاص خودشان را دارند. روایات در عرصه قبولی و کمال عبادت و نماز یا اهمیت آن سخن می‌گویند و آیات در عرصه‌ حساب‌رسی و دقت در حساب‌رسی روز قیامت سخن می‌گویند که در قالب یک قاعده کلی بیان می‌گردد. منتها این ضابطه کلی در جای خودش دارای تبصره و استثنا می‌شوند و هم‌دیگر را کامل و معنا می‌کنند. بنابراین بین این دو عرصه بحث، تعارض و مخالفتی وجود ندارد و هر کدام از جهتی، عرصه خاص خود را دارند و از جهت دیگر، در کنار یک‌دیگر معنا می‌شوند و هم‌دیگر را کامل می‌کنند و با پیوستگی خاص خود تفسیر می‌شوند و در قالب یک پیوستار رفت و برگشتی به هم پیوند می‌خورند.


زمین، اقیانوس و فضاها و همه هستی همانند «حلقه‌های زنجیر» به هم پیوسته‌اند. این زنجیر با خدا آغاز می‌شود و همه هستی و جمله موجودات جهان آفرینش را فرا می‌گیرد. فرشته و انسان و چرندگان و پرندگان و ماهیان و حشرات، همه اجزای این زنجیرند؛ اما دیدگان ما، حتی با نیروی ذره‌بین نیز این زنجیر بزرگ را که از ابدیت به ما و از ما به عدم کشیده می‌شود، نمی‌بیند. «زنجیر وجود» همه جا به هم پیوسته است. از آن یک حلقه، یک‌دهم یا یک‌هزارم حلقه بردارید، زنجیر خواهد گسست؛ زیرا در جهان هستی هر جزء از اجزای آفرینش جای خود را دارد و وجودش برای تکمیل مجموعه بدیع و اسرارآمیز عالم وجود، لازم است. اگر در گردش یک جزء از این اجزای بی‌شمار، خللی وارد آید، نه‌تنها حیات این جزء ‌زیان خواهد دید، بلکه سراسر دستگاه با عظمت و بی‌منتهای آن، دست‌خوش اختلال خواهد شد.
[۲] جعفری، محمدتقی، اید‌آل زندگی و زندگی ایدآل، ص۶۱، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ اول، ۱۳۷۹.

هر شبنمی در این ره صد بحر آتشین است
دردا که این معما شرح و بیان ندارد
[۳] دیوان حافظ، ص۹۰.

در جهان هستی به‌اندازه یک میکروب نمی‌توان خلأ یا ناپیوستگی دید. خداوند همه چیز را درست آفریده، ما درست پیوند نمی‌دهیم.
به قول ملای رومی:
پنج حس با یک‌دیگر پیوسته‌اند
زانکه این هر پنج ز اصلی دسته‌اند
دین اسلام یک مجموعه دایرة المعارف الهی است
[۴] حسن‌زاده آملی، حسن، گفت‌وگو، ص۱۰۹، قم، تشیع، چاپ دوم، ۱۳۸۰.
که در کنار هم باید حل شوند و با هم پیوند و پیوستگی دارند، در عین این‌که هر کدام عرصه خاص خود را دنبال می‌کنند.

با این توضیح، عرصه حدیث در متن سؤال، عرصه قبولی و عدم قبولی نماز است؛ یعنی صحت و شرایط صحت نماز یک مسئله است و قبولی و عدم قبولی آن مسئله دیگر. عبادت و نماز غیر از شرایط صحت، شرایط «قبول» و «کمال» هم دارد؛ یعنی آن‌چه که مراعاتش، انسان را به قرب خدا و رشد معنوی می‌رساند و در فرد و جمع تأثیر می‌گذارد.
[۵] قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۳، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.

گاهی عبادت صحیح است؛ ولی رشدآور نیست؛ مثل دارویی که شفابخش نیست. گاهی عبادت، از کیفر می‌رهاند؛ ولی ما را محبوب خدا نمی‌سازد.

در آیات و روایات، شرایطی برای قبولی اعمال و عبادت بیان شده که نمونه‌هایی از آن‌ها، عبارت‌اند از:
۱. شرایط اعتقادی؛ ۲. شرط سیاسی؛ ۳. شرط اخلاقی؛ ۴. شرط اقتصادی؛ ۵. شرط اجتماعی؛ ۶. شرط بهداشتی و... .
[۶] قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۴، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.


۳.۱ - روایتی از امام علی

امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «به قبولی عمل، بیش از اصل عمل توجه داشته باشید».
[۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۷۳.    
به عنوان مثال:

۳.۲ - نمونه

همه کسانی که دوره پیش‌دانشگاهی را گذرانده‌اند، می‌توانند برای شرکت در کنکور نام‌نویسی نمایند؛ ولی قبولی آن شرایطی دارد. انسان ممکن است برای پذیرش در جایی، هم کارت ورود بگیرد، هم طبق دستورات ظاهری عمل کند؛ ولی در مصاحبه، به دلایلی مانند فساد اخلاقی یا سوء سابقه یا...رد شود. عبادت هم ممکن است از نظر مقررات الهی، درست انجام گیرد؛ ولی به دلایلی مورد قبول خدا نشود. مگر نه این است که گاهی کارهای صحیحی از طرف افراد غیر مسئول انجام می‌گیرد، ولی به جای تشکر، از آنان انتقاد هم می‌شود؟! پس شرط قبولی کار، چیزی دیگر است.
[۸] قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۴، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.


بنابراین نماز زمینه‌ساز است و شرایط قبولی آن بسیار مهم است.
ــ قبولی نماز با ایمان پیوند دارد. در قرآن شریف آمده: نداشتن ایمان، مایه تباهی اعمال است.
[۹] مائده/سوره۵، آیه۵.    

ــ قبولی نماز با ولایت پیوند دارد؛ یعنی نماز بدون ولایت قبول نمی‌شود. ولایت و رهبری صحیح و آسمانی، همه بندگان خدا و بندگی‌ها و نماز و حج و جهاد و... را در مسیر الهی قرار می‌دهد و به آن‌ها جهت شایسته می‌بخشد. کشورهای اسلامی، با آن‌که نماز و روزه و حج و... دارند، ولی به خاطر انحراف در خط سیاسی و رهبری، در ذلت‌اند. رهبری یک جامعه همانند راننده در یک ماشین است... .
[۱۰] قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۵، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.

ــ قبولی نماز با اخلاق و تقوا نیز پیوند دارد. خداوند می‌فرماید: خدا تنها از اهل تقوا می‌پذیرد.
[۱۱] مائده/سوره۵، آیه۲۷.    
قبولی نماز با بی‌تقوایی سازگاری ندارد و تقوا و اخلاق اسلامی هم منهای نماز معنا ندارد.
ــ قبولی نماز با ادای حق مردم و حق الناس پیوند مستحکم دارد. امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر کس نماز بخواند، ولی زکات و مالیات اسلامی نپردازد، نمازش قبول نمی‌شود.
[۱۲] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۲.    

ــ هم‌چنین قبولی نماز با غیبت کردن، سوء ظن داشتن، بدخواهی، قطع رابطه، بدخلقی، تهمت، تجسس در امور شخصی دیگران، نداشتن وجدان کاری، نداشتن انضباط اجتماعی، نداشتن انضباط مالی، رشوه گرفتن، ربا و... سازگاری ندارد.
پس عرصه قبولی نماز و یا عدم قبولی آن بسیار گسترده است و با اصول و فروع دین، پیوند و پیوستگی ناگسستنی دارد.

قرآن مجید، ثمره نماز را بازداشتن از فحشا و منکر می‌داند.
[۱۳] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.    
و این خاصیت، مغز و محتوای اصلی نماز و نشان قبولی اعمال و عبادات است. هسته بی‌مغز رشد نمی‌کند و ثمر نمی‌دهد. نماز بدون بازداشتن از بدی‌ها، همان عبادت بی‌محتواست.
[۱۴] قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۶۱، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
در روایات آمده: هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی باز داشته یا نه؟ پس به هر قدر که نمازش او را از گناه باز داشته، به همان‌ اندازه نمازش قبول شده است.
[۱۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۲، ص۱۹۸.    


نماز در عرصه عبادت ستون دین است و ستون به سقف و کف و... نیاز دارد. پس نماز به‌تنهایی بهشت‌ساز نیست؛ بلکه در کنار مجموعه دایرة المعارف دین الهی معنا و تفسیر می‌شود.

اما آیاتی مانند «فمن یعمل مثقال ذرّه...»
عرصه این آیه و آیات دیگر در این راستا، بیان یک قاعده کلی و عرصه محاسبه در قیامت و دقت در کار حساب‌رسی است. هر کس به ‌اندازه سنگینی ذره‌ای کار خیر انجام دهد، آن را می‌بیند و هر کس به‌ اندازه سنگینی ذره‌ای کار بد انجام دهد، آن را می‌بیند. به هر حال آیه نشان می‌دهدکه حساب‌رسی خداوند در روز قیامت فوق‌العاده دقیق و حساس است که حتی کوچک‌ترین اعمال انسانی را وزن می‌کند و به حساب می‌آورد.
[۱۶] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۹، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۷۰.    


اگر سؤال شود که این آیه با آیات احباط و تکفیر، عفو و توبه چگونه سازگار است؟

۸.۱ - پاسخ اول

در جواب گفته می‌شود: دو اصل که در آیات فوق آمده است، می‌گوید انسان هر ذره‌ای از کار نیک و بد را می‌بیند، به صورت یک قانون کلی است و می‌دانیم هر قانونی ممکن است استثنایی داشته باشد، آیات عفو و توبه، احباط و تکفیر، در حقیقت به منزله استثنا و تبصره‌ای بر این قانون کلی است.

۸.۲ - پاسخ دوم

پاسخ دیگر این‌که: در مورد احباط و تکفیر در حقیقت موازنه و کسر و انکسار رخ می‌دهد و درست مانند مطالبات و بدهی‌هاست که از یک‌دیگر کسر می‌شود. هنگامی که انسان نتیجه این موازنه را می‌بیند، در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است. همین سخن در مورد عفو و توبه نیز جاری است. چرا؟ چون عفو بدون لیاقت و شایستگی صورت نمی‌گیرد و توبه نیز یکی از اعمال نیک است.
[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۹، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۷۰.    


این روایات و آیات، هر کدام عرصه خاص خودشان را دارند. روایات در عرصه قبولی و کمال عبادت و نماز یا اهمیت آن سخن می‌گویند و آیات در عرصه‌ حساب‌رسی و دقت در حساب‌رسی روز قیامت سخن می‌گویند که در قالب یک قاعده کلی بیان می‌گردد. منتها این ضابطه کلی در جای خودش دارای تبصره و استثنا می‌شوند و هم‌دیگر را کامل و معنا می‌کنند. بنابراین بین این دو عرصه بحث، تعارض و مخالفتی وجود ندارد و هر کدام از جهتی، عرصه خاص خود را دارند و از جهت دیگر، در کنار یک‌دیگر معنا می‌شوند و هم‌دیگر را کامل می‌کنند و با پیوستگی خاص خود تفسیر می‌شوند و در قالب یک پیوستار رفت و برگشتی به هم پیوند می‌خورند.

۱. نماز و دانشگاه، در دو جلد، مجموعه مقالات اجلاس یازدهم نماز.
۲. آداب الصلاة حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۳. روش‌های پرورش احساس مذهبی (نماز) در کودکان و نوجوانان از دکتر افروز.
۴. تفسیر سوره حمد، از حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).

۱. ↑ زلزله/سوره۹۹، آیه۷ و ۸.    
۲. ↑ جعفری، محمدتقی، اید‌آل زندگی و زندگی ایدآل، ص۶۱، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۳. ↑ دیوان حافظ، ص۹۰.
۴. ↑ حسن‌زاده آملی، حسن، گفت‌وگو، ص۱۰۹، قم، تشیع، چاپ دوم، ۱۳۸۰.
۵. ↑ قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۳، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
۶. ↑ قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۴، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۷۳.    
۸. ↑ قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۴، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
۹. ↑ مائده/سوره۵، آیه۵.    
۱۰. ↑ قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۵۵، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
۱۱. ↑ مائده/سوره۵، آیه۲۷.    
۱۲. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۲.    
۱۳. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.    
۱۴. ↑ قرائتی، محسن، پرتوی از اسرار نماز، ص۶۱، ستاد اقامه نماز، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۴.
۱۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۲، ص۱۹۸.    
۱۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۹، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۷۰.    
۱۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۲۹، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۷۰.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قبولی نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۱۸.    



جعبه ابزار