عوامل پیشرفت اقتصادی عصر ظهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حکومت امام مهدی،
جامعه مهدوی.
پرسش: سیاست‌های اقتصادی در حکومت امام مهدی (علیه‌السّلام) چگونه است؟
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های جامعه مهدوی، پیشرفت اعجازگونه اقتصادی است؛ پیشرفتی که نه تنها با پیشرفت معنوی منافات ندارد، بلکه در رشد و تکامل معنوی سهیم خواهد بود. بدین‌سان، جامعه بشری برای نخستین بار، در دوران حکومت مهدی (علیه‌السلام)، در اوج کمالات معنوی، بالاترین مراتب
رفاه مادّی را نیز، تجربه خواهند کرد.
بر پایه آنچه از بررسی احادیث
اهل بیت (علیهم‌السّلام) استنباط می‌شود، عوامل مختلفی در دستیابی جامعه عصر ظهور به پیشرفت اقتصادیِ جامع، مؤثّرند.
این عوامل را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد:
سیاست‌های حکومتی (مستقیم و غیر مستقیم) و امدادهاى ويژه الهى:
نکته قابل توجّه در تبیین سیاست‌هایی که به‌طور مستقیم در پیشرفت اقتصادی جامعه مهدوی مؤثرند، این است که سیاست‌های امام زمان (علیه‌السلام)، به تناسب شرایط اقتصادی جامعه، متغیّر خواهند بود. برای مثال، سیاست امام (علیه‌السّلام) در برخورد با اموال ثروتمندان در آغاز قیام و پس از استقرار حکومت، متفاوت است. با در نظر گرفتن این نکته، مهم‌ترین سیاست‌هایی که به‌طور مستقیم در شکوفایی و پیشرفت اقتصادی جامعه مهدوی، ایفای نقش می‌نمایند، عبارت‌اند از:
اصلی‌ترین سیاست‌های اقتصادی دولت مهدوی، ریشه کن کردن
فقر و ایجاد رفاه عمومی است. سایر سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی این حکومت، زمینه‌ساز تحقّق این آرمان بزرگ جامعه انسانی است. احادیث فراوانی از موفّقیت این سیاست، پیش‌گویی کرده‌اند. که آنها را به دو دسته می‌توان تقسیم کرد:
روایاتی که به‌طور مطلق، پیش‌گویی کرده‌اند زمانی خواهد آمد که نیازمندی وجود نخواهد داشت که
صدقه قبول کند؛ مانند آنچه از
پیامبر (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) نقل شده که فرمود:
«لَیَاتِیَنَّ عَلَی النّاسِ زَمانٌ یَطوفُ الرَّجُلُ فیهِ بِالصَّدَقَةِ مِنَ الذَّهَبِ، ثُمَّ لا یَجِدُ احَداً یَاخُذُها مِنهُ؛
روزگاری بر مردم در می‌آید که انسان می‌گردد تا
طلا صدقه بدهد، ولی کسی را نمی‌یابد که آن
[صدقه
] را از او بگیرد.»
احادیثی که توضیح داده‌اند این رویداد مهم اقتصادی، در دولت امام مهدی (علیه‌السّلام)، در جهان پدید خواهد آمد؛ مانند آنچه از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود:
«انَّ قائِمَنا اذا قامَ اشرَقَتِ الاَرضُ بِنورِ رَبِّها...وتُظهِرُ الاَرضُ کُنوزَها حَتّی یَراهَا النّاسُ عَلی وَجهِها، ویَطلُبُ الرَّجُلُ مِنکُم مَن یَصِلُهُ بِمالِهِ ویَاخُذَ مِنهُ زَکاتَهُ فَلا یَجِدُ احَداً یَقبَلُ مِنهُ ذلِکَ، استَغنَی النّاسُ بِما رَزَقَهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ؛
قائم ما هنگامی که قیام کند، زمین به نور خداوندگارش روشن می‌شود...و زمین، گنج‌هایش را آشکار می‌کند تا آن‌جا که مردم، آن گنج‌ها را روی زمین می‌بینند و برخی از شما، در پیِ کسی هستند که با رساندن مالی به او، حقّ خویشاوندی بگزارد و زکاتش را از او بپذیرد، ولی کسی را نمی‌یابد که از او بپذیرد. مردم با آنچه
خداوند از فضل خویش، روزی‌شان کرده است، از چیزهای دیگر بی‌نیاز شده‌اند.»
یکی از خطرناک‌ترین آفاتی که اقتصاد مطلوب اسلامی را تهدید می‌کند، تصرّف غاصبانه در اموال عمومی و انباشته شدن ثروت‌های نامشروع است. در حکومت امام مهدی (علیه‌السّلام)، نه تنها تصرّف غاصبانه در منابع ملّی، مجاز نیست، بلکه همه اموالی که از این طریق به دست آمده، استرداد می‌گردند. از
امام باقر (علیه‌السّلام) روایت شده که فرمود:
«اذا قامَ قائِمُنَا اضمَحَلَّتِ القَطائِعُ فَلا قَطائِعَ؛
هنگامی که قائم ما قیام کند، زمین‌های پیشکشی
[سلاطین
] از بین می‌رود و تیولی (ملک اربابی) نخواهد بود.»
کلمه «قطائع» که در متن حدیث آمده، اشاره به زمین‌هایی از اراضی خراجی است که زمام‌داران به نزدیکان خود بذل و بخشش می‌کرده‌اند.
در حدیثی دیگر از امام باقر (علیه‌السّلام) آمده:
«اذا ظَهَرَ القائِمُ وَ دَخَلَ الکوفَةَ...وَ یَرُدُّ السَّوادَ الی اهلِهِ؛
هنگامی که قائم ظهور می‌کند و به کوفه در می‌آید...زمین‌های سواد را به اهلش باز می‌گردانَد.» (سَواد، نام دو موضع است: یکی در نزدکی بلقاست که به مناسبت سیاهی سنگ‌هایش چنین نام‌گذاری کرده‌اند و دیگری، عبارت است از روستاهای
عراق و ضیاع‌هایی که در دوره
عمر بن خطّاب به دست
مسلمانان افتاد و به مناسبت داشتن نخلستان‌ها و کشتزارهای سبز، چنین نامی به آنها داده شده است.)
بدیهی است موارد یاد شده، تنها نمونه‌ای از اقدامات حکومتی امام مهدی (علیه‌السّلام) جهت پیش‌گیری از تصرّف در ثروت‌های ملّی و یا استرداد اموال نامشروع است. در موارد مشابه نیز قطعاً به همین صورت، عمل خواهد شد؛ بلکه بر اساس احادیث معتبر،
همه زمین، مِلک حکومتی امام (علیه‌السّلام) است و هنگامی که ایشان ظهور کند، بر اساس مصالح عمومی جامعه اسلامی می‌تواند در آن تصرّف نماید.
امام صادق (علیه‌السّلام) در این باره می‌فرماید:
«کانَ امیرُ المُؤمِنینَ (علیه‌السّلام) یَقولُ: مَن احیا ارضاً مِنَ المُؤمِنینَ فَهِیَ لَهُ وَ عَلَیهِ طَسقُهایُؤَدّیهِ الَی الاِمامِ فی حالِ الهُدنَةِ، فَاِذا ظَهَرَ القائِمُ (علیه‌السّلام) فَلیُوَطِّن نَفسَهُ عَلی ان تُؤخَذَ مِنهُ؛
امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) می‌فرمود: «هر کس زمینی از مؤمنان را احیا کند، برای اوست و مالیاتش (در متن حدیث «طسق» آمده است که معرّب «تشک» فارسی است و آن، مالیاتی است که بر حسب مقدار زراعت از مالک مزرعه دریافت می‌کنند و به آن،
خراج هم می‌گویند (ر.ک: لغت‌نامه دهخدا).) را در روزگار صلح باید به حاکم
[مسلمانان
] بپردازد و چون قائم ظهور کند، خود را آماده کند که
[ممکن است
] آن زمین از او گرفته شود».
بی‌تردید، این اقدام، نقش مؤثّری در پیش‌گیری از انباشته شدن ثروت و پدید آوردن
عدالت اقتصادی خواهد داشت.
یکی از نخستین اقدامات امام مهدی (علیه‌السّلام) در آغاز قیام، بهره‌گیری از اندوخته‌های ثروتمندان، برای تامین هزینه‌های پیکار با ستمگران است. در حدیثی که با سندهای معتبر از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده، می‌خوانیم:
«مُوَسَّعٌ عَلی شیعَتِنا ان یُنفِقوا مِمّا فی ایدیهِم بِالمَعروفِ، فَاِذا قامَ قائِمُنا حَرَّمَ عَلی کُلِّ ذی کَنزٍ کَنزَهُ، حَتّی یَاتِیَهُ بِهِ فَیَستَعینَ بِهِ عَلی عَدُوِّهِ، وَ هُوَ قَولُ اللَّهِ (علیهم‌السّلام): «وَالَّذِینَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ اَلِیمٍ.»
شیعیان ما مجازند آنچه را در اختیار دارند، به نیکویی هزینه کنند، و چون قائم ما قیام کند، بر هر صاحب اندوخته‌ای،اندوخته‌اش را
حرام می‌کند تا آن‌که آن را برای قائم بیاورد و او، آن را علیه دشمنش به‌کار گیرد، و آن، همان سخن خداوند (علیهم‌السّلام) است: «و کسانی را که طلا و
نقره می‌اندوزند و آن را در راه خدا هزینه نمی‌کنند، به عذابی دردناک، بشارت بده».
در تبیین این سخن امام (علیه‌السّلام) چند نکته قابل توجّه است.
۱. مقصود از اندوخته‌هایی که تصرّف در آنها توسّط امام مهدی (علیه‌السّلام) تحریم می‌شود، اندوخته‌های
حلال است؛ زیرا حرمت تصرّف در اندوخته‌های نامشروع قبل از قیام و بعد از قیام ایشان، تفاوتی ندارد. بنا‌بر‌این، سیاست امام (علیه‌السّلام)، این است که علاوه بر باز پس گرفتن اموال نامشروع از غاصبان آنها، اندوخته‌های حلالی را که در اختیار توان‌گران پیرو اهل بیت (علیهم‌السّلام) است نیز در صورت ضرورت، اخذ کند.
۲. این اقدام، تنها در آغاز قیام امام مهدی (علیه‌السّلام) است؛ امّا پس از استقرار حکومت ایشان، پیشرفت اقتصادی جامعه به گونه‌ای است که نیازی به این گونه اقدامات نیست.
۳. بنا بر نظریه فقهایی که معتقدند در
عصر غیبت،
ولیّ فقیه جامع شرایط رهبری، اختیاراتی مشابه اختیارات حکومتی
امام معصوم دارد، پیش از
قیام امام مهدی (علیه‌السّلام) نایبان عامّ ایشان نیز در صورت ضرورت، می‌توانند اندوخته‌های حلال ثروتمندان را در جهت مصالح نظام اسلامی و مقابله با دشمنان بکار‌گیرند.
یکی از منابع بسیار مهمّ ثروت ملّی، منابع زیرزمینی است که در احادیث اهل بیت (علیهم‌السّلام) از آن به «کنوز الارض؛ گنج‌های زمین»، تعبیر شده است. احادیث متعدّدی به بهره‌برداری کامل حکومت مهدوی از این منابع، اشاره دارد. از
پیامبر (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) نقل شده که در تبیین اقدامات امام مهدی (علیه‌السّلام) در دوران حکومت می‌فرماید:
«فَیَستَخرِجُ الکُنوزَ، وَ یَقسِمُ المالَ، وَ یُلقِی الاِسلامَ بِجِرانِهِ الَی الاَرضِ؛
[قائم
] گنج‌ها را بیرون می‌کشد، مال را تقسیم می‌کند و
اسلام، سینه و گردن به زمین می‌چسبانَد
[و همه جا را فرا می‌گیرد
].»
در حدیث دیگری از امام صادق (علیه‌السّلام) آمده:
«وَ تُظهِرُ الاَرضُ کُنوزَها حَتّی یَراهَا النّاسُ عَلی وَجهِها؛
و زمین، گنج‌هایش را آشکار می‌کند تا آن جا که مردم، آن گنج‌ها را روی زمین می‌بینند.»
در تبیین این‌گونه احادیث، چند نکته قابل توجّه است:
۱. در حکومت مهدوی، ابزار پیشرفته برای اکتشاف و استخراج معادن زیرزمینی به کار گرفته می‌شود.
۲. علاوه بر بهره گیری از ابزار پیشرفته، عنایات ویژه الهی نیز، در اکتشاف ذخایر زیرزمینی، مؤثّر است.
۳. چه بسا ذخایر ارزشمندی که در زیر زمین و یا روی آن وجود دارد که تا آن هنگام برای بشر ناشناخته مانده است و در حکومت امام مهدی (علیه‌السّلام)، این گونه منابع نیز به آسانی کشف می‌شوند و مورد بهره برداری قرار خواهند گرفت.
یکی از سیاست‌های اصولی دولت مهدوی، توزیع ثروت‌های عمومی به‌طور مساوی در میان مردم و ایجاد عدالت اقتصادی است. این اقدام، یکی از حقوقی است که مردم بر امام و رهبر جامعه اسلامی دارند. امام باقر (علیه‌السّلام) در پاسخ به این سؤال که: «حقّ مردم بر امام چیست؟»، می‌فرماید:
«یَقسِمُ بَینَهُم بِالسَّوِیَّةِ ویَعدِلُ فِی الرَّعِیَّةِ؛
تقسیم یکسان
[ثروت
] میان ایشان و عدالت‌ورزی میان توده مردم.»
در احادیث فراوانی تاکید شده که در حکومت امام مهدی (علیه‌السّلام)، مردم به این حقّ خود، خواهند رسید.
در حدیثی از
امام علی (علیه‌السّلام) آمده که ایشان در توصیف اقدامات قائم (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«وَ یَدعو الی اخذِ المالِ فَیَقسِمُهُ بِالسَّوِیَّةِ، وَ یَعدِلُ فِی الرَّعِیَّةِ؛
و به اخذ مال فرا می‌خوانَد، آن را یکسان تقسیم می‌کند و میان مردم، عدالت می‌ورزد.»
همچنین از پیامبر خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) نقل شده که در این باره می‌فرماید:
«یَقسِمُ المالَ صِحاحاً؛
[قائم
] مال را به درستی قسمت می‌کند. مردی از ایشان پرسید: مقصود از «تقسیم درست» چیست؟ پیامبر (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) فرمود: «ثروت را به‌طور مساوی میان مردم تقسیم می‌نماید».
تاکید این احادیث بر تقسیم ثروت‌های عمومی به‌طور مساوی در میان مردم و آوردن
عدالت در کنار
مساوات، اشاره به این است که مقتضای عدل، این است که اموال و امکانات عمومی، به‌طور مساوی در اختیار همگان قرار گیرد و هیچ نوع امتیازی نمی‌تواند موجب تبعیض در بهره‌گیری از
بیت المال گردد.
شیخ طوسی در کتاب
تهذیب الاحکام از
ابو‌حمزه بطائنی روایت کرده که او می‌گوید: از
امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم: نقل شده که «سود گرفتن
مؤمن، از مؤمن رِباست». آیا این حدیث، صحیح است؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود:
«ذاکَ اذا ظَهَرَ الحَقُّ وَ قامَ قائِمُنا اهلَ البَیتِ، فَاَمَّا الیَومَ فَلا بَاسَ ان یَبیعَ مِنَ الاَخِ المُؤمِنِ وَ یَربَحَ عَلَیهِ؛
آن نیز برای هنگامی است که حق، ظهور کند و قائم ما
اهل‌بیت قیام کند؛ امّا امروز، مشکلی نیست که مؤمن به مؤمن چیزی بفروشد و از او سود بگیرد.»
بر پایه مفاد این حدیث، یکی از سیاست‌های اقتصادی دولت مهدوی، تحریم سود گرفتن مؤمن از مؤمن در معاملات است. گفتنی است با توجّه به ضعفِ سند این حدیث، نمی‌توان به‌طور قاطع در این باره اظهار نظر کرد؛ ولی با در نظر گرفتن این‌که در عصر غیبت نیز سود گرفتن از مؤمن به استثنای مواردی خاص،
کراهت دارد، (سود گرفتن از مؤمن، کراهت دارد، جز در مورد ضرورت یا در صورتی که خرید مشتری برای تجارت باشد
[نه مصرف
]، یا این که مشتری، جنسی را بیش از یکصد درهم بخرد که در این صورت، گرفتن سود به‌اندازه هزینه یک روز، کراهت ندارد.)
می‌توان گفت: پیشرفت‌های اقتصادی در
دولت امام مهدی (علیه‌السّلام) به تدریج به گونه‌ای خواهد بود که مردم، نیازی به سود گرفتن در معاملات ندارند. در این شرایط اقتصادی، معاملات، صرفاً برای خدمت به یکدیگر صورت می‌گیرد، و سود گرفتن مؤمن از مؤمن، ممنوع می‌گردد.
یکی از درخواست‌های منتظران ظهور امام مهدی (علیه‌السّلام) از
خداوند سبحان، در عصر غیبت، عمران و آبادانی شهرهاست. در «
دعای عهد» می‌خوانیم:
«وَ اعمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلادَکَ، وَ اَحیِ بِهِ عِبادَکَ، فَاِنَّکَ قُلتَ وَ قَولُکَ الحَقُّ: «ظَهَرَ الفَسادُ فی البَرِّ وَ البَحرِ بِما کَسَبَت ایدِی النَّاسِ؛
بار خدایا! سرزمین‌هایت را به دست او (امام مهدی (علیه‌السّلام)) آباد و بندگانت را زنده کن که تو به راستی گفته‌ای: «تباهی در خشکی و دریا به دلیل دستاوردهای
[گناهان
] مردم، پدیدار شده است».
این دعا، از دعاهایی است که قطعاً مستجاب می‌گردد. سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی و عمرانی دولت مهدوی، در کنار امدادهای ویژه الهی، سبب می‌شود که هیچ نقطه‌ای در زمین، ویران نمانَد. امام باقر (علیه‌السّلام) در توصیف ویژگی‌های دوران حکومت مهدی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«فَلا یَبقی فِی الاَرضِ خَرابٌ الّا قَد عُمِرَ؛
ویرانی در زمین نمی‌مانَد، جز آن که آباد می‌شود.»
با تامّل در احادیث، روشن می‌شود که عمران و آبادانی در عصر ظهور، از جامعیت ویژه‌ای برخوردار است و ابعاد مختلفی دارد که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
۱. در
دولت مهدوی، آبادانی، سراسر زمین را فرا خواهد گرفت، به گونه‌ای که نقطه‌ای ویران در زمین یافت نخواهد شد.
۲. پیشرفت علم
کشاورزی و باغداری، و سیاست‌ها و برنامه ریزی‌های صحیح، در کنار نزول برکات خاصّ الهی، موجب می‌شود سراسر زمین از سرسبزی و طراوتی بی‌نظیر، برخوردار گردد.
۳. نیرو و سرمایه‌های جامعه به جای هزینه شدن برای
اسلحه و
مهمات جنگی، برای رونق کشاورزی و ساخت ابزار تولید به کار می‌رود. این روی‌کرد کارآمد و مفید به زیبایی در تعبیر نمادین تبدیل
شمشیر به
داس نمود یافته است.
۴. بافت‌های فرسوده در نقاط مسکونی، بازسازی خواهد شد و با امکانات مناسب زندگی، مجهّز خواهد گردید.
۵.
محیط زیست، از انواع آلودگی‌ها پاک‌سازی خواهد شد، به گونه‌ای که نه تنها جامعه انسانی می‌تواند زندگی سالم و شادابی داشته باشد، بلکه حیوانات صحرا و دریا نیز از پاکی و سلامت زیستیِ مناسب، بهره‌مند می‌شوند.
۶. از همه مهم‌تر، فضای فرهنگی سالم و معنویت حاکم بر جامعه، بیش از هر چیز دیگر به حیات حقیقی و آبادانی واقعیِ جهان، خواهد افزود. از‌این‌رو، در «
دعای عهد»، پس از درخواست «عمرانِ بلاد» به وسیله ظهور ولی اللَّه الاعظم، از
خداوند سبحان می‌خواهیم که از این طریق، زندگی و حیات جدیدی به بندگان خود عنایت فرماید؛ زیرا همان‌طور که آلودگی‌های مادّی، محیط زیست تن را تباه می‌کند، مفاسد اعتقادی، اخلاقی و عملی، محیط رشد و شکوفاییِ جان را فاسد می‌نماید و در یک جمله: با ظهور امام عصر (علیه‌السلام)، آبادی ظاهری و باطنی، جهان را فرا خواهد گرفت.
بخش اوّل از سیاست‌های پیشرفت اقتصادی، سیاست‌هایی است که به صورت غیرمستقیم، موجب پیشرفت اقتصادی است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
یک. ظلم ستیزی و عدالت محوری؛
دو.پیشرفت علم و فن‌آوری؛
۳.تقویت روابط اجتماعی بر پایه برادری دینی؛
۴.تامین امنیّت فراگیر و همه جانبه.
به‌طور کلّی با‌اندکی تامّل، روشن می‌شود که همه سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی حکومت مهدوی، به صورت غیرمستقیم، در پیشرفت پایدار اقتصادی جامعه عصر ظهور، نقش مؤثر دارند.
دسته دوم از عوامل پیشرفت‌های اقتصادی، امدادهای ویژه الهی است. پیش از این، توضیح دادیم که خداوند سبحان، وعده داده است که هر گاه مردم
ایمان بیاورند و
تقوا پیشه سازند، برکات الهی از زمین و آسمان، جامعه را فرا خواهند گرفت.
بر پایه این
سنّت ثابت آفرینش، پیشرفت‌های اقتصادی عصر ظهور، آن‌گونه که در احادیث اهل بیت (علیهم‌السّلام) آمده، به دو صورت خواهد بود:
بخشی از امدادهای الهی عصر ظهور که در روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته نزول فراوان باران‌های مفید و ثمربخش است.
ابن ابی‌شیبه در کتاب
المصنّف، در این باره از
پیامبر (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) نقل کرده که فرمود:
«تُمطِرُ السَّماءُ مَطَرَها، وَ تُخرِجُ الاَرضُ بَرَکَتَها؛
آسمان، بارانش را فرو می‌ریزد و زمین، برکتش را بیرون می‌دهد.»
نیز از ایشان روایت کرده که فرمود:
«وَ تَعیشُ اُمَّتی فی زَمانِهِ عَیشاً لَم تَعِشهُ قَبلَ ذلِکَ؛
امّتم در روزگار او، چنان زندگی
[مرفّهی
] می‌کند که پیش از آن نکرده است.»
و در گزارشی دیگر از پیامبر (صلی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) آورده:
«لا تَدَعُ السَّماءُ مِن قَطرِها شَیئاً الّا صَبَّتهُ مِدراراً، وَ لا تَدَعُ الاَرضُ مِن مائِها شَیئاً الّا اخرَجَتهُ، حَتّی تَتَمَنَّی الاَحیاءُ الاَمواتِ؛
آسمان، قطره‌ای از بارانش را نمی‌گذارد، جز آن‌که بر او فرو می‌ریزد، و زمین، چیزی از آبش را نمی‌نهد، جز آن‌که برای او بیرون می‌دهد، تا آن‌جا که زندگان، آرزو می‌کنند که مردگان زنده.»
افزون بر آسمان که با باران رحمت به یاری اقتصاد جامعه مهدوی می‌آید، زمین نیز در پیشرفت اقتصادی آن دوران، کمک می‌نماید. تعبیرهایی مانند:
«وَ لا تَدَعُ الاَرضُ مِن مائِها شَیئاً الّا اخرَجَتهُ؛
و زمین، چیزی از آبش را نمی‌نهد، جز آن که برای او بیرون می‌دهد.»
«تُخرِجُ الاَرضُ بَرَکَتَها؛
زمین، برکتش را بیرون می‌دهد.»
«وَ لا تَدَّخِرُ الاَرضُ شَیئاً مِن نَباتِها؛
زمین، چیزی از روییدنی‌هایش را ذخیره نمی‌کند
[و همه را بیرون می‌دهد
].»
«تُنبِتُ الاَرضُ ضِعفَ اُکُلِها؛
زمین، دو برابر، محصول می‌دهد.»
و تعبیرهای مشابهی که در باره برکات زمین در دوران حکومت امام مهدی (علیه‌السّلام) در احادیث آمده، به نقش
امدادهای الهی در
پیشرفت اقتصادی جامعه مهدوی، به وسیله زمین، اشاره دارد.
همچنین در حدیثی از
امام باقر (علیه‌السّلام) در تبیین
آیه ۹۶ از
سوره اعراف که پیش از این بدان اشاره شد، نقل شده که فرمود:
«لا یَبقی عَلی وَجهِ الاَرضِ اعمی وَ لا مُقعَدٌ وَ لا مُبتَلیً الّا کَشَفَ اللَّهُ عَنهُ بَلاءَهُ بِنا اهلَ البَیتِ، وَ لَتَنزِلَنَّ البَرَکَةُ مِنَ السَّماءِ الَی الاَرضِ، حَتّی انَّ الشَّجَرَةَ لَتَقصِفُ بِما یُریدُ اللَّهُ فیها مِنَ الثَّمَرِ، وَ لَیَاکُلَنَّ ثَمَرَةَ الشِّتاءِ فِی الصَّیفِ، وَ ثَمَرَةَ الصَّیفِ فِی الشِّتاءِ، وَ ذلِکَ قَولُ اللَّهِ تَعالی: «وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرَی ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالاَْرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ؛
روی زمین، کور و زمین‌گیر و گرفتاری نخواهد ماند، مگر آن که
خداوند، گرفتاری او را به دست ما
اهل بیت، برطرف خواهد کرد و
برکت از آسمان به زمین، فرود خواهد آمد تا آن که درخت، زیر بار میوه‌ای که خدا می‌خواهد، خم می‌شود (می‌شکند) و میوه زمستان در تابستان و میوه تابستان در زمستان، خورده می‌شود، و آن سخن خدای متعال است: «و اگر اهل آبادی‌ها ایمان آورده، تقوا می‌ورزیدند، برکت‌هایی را از آسمان و زمین، برایشان می‌گشودیم؛ امّا آنان
دروغ انگاشتند».
بر پایه این حدیث، برکات استثنایی زمین در پیشرفت‌های اقتصادی دوران ظهور، همانند پیشرفت‌های اجتماعی این دوران
که در نتیجه پایبندی مردم به ارزش‌های دینی پدید خواهد آمد، مافوق تصوّر کنونی ماست.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سیاست‌های اقتصادی در حکومت امام مهدی» تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۱۱/۵.
