راه کسب حضور قلب در نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز، حضور قلب.
پرسش: برای این‌که در نماز حضور قلب و توجه قلبی داشته باشم، چه کار بکنم؟
پاسخ: برخی راه‌های کسب حضور قلب در نماز، عبارت‌اند از: کنترل حواس ظاهری،
دوری از گناه،
یاد مرگ و
قیامت، دوری از پرورش و پرستش هواهای نفسانی، و
اهمیت دادن به نماز.
حضور قلب و توجه در هر عبادتی ـ به ویژه در
نماز ـ یکی از مسائلی است که در
آیات و
روایات شریف به آن توصیه شده است و حضور قلب را امری ضروری و باارزش تلقی کرده‌اند و در برابر، نماز بدون توجه و
حضور قلب مذمت شده است.
قرآن کریم در توصیف
مؤمنان می‌فرماید:
«
الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»؛
«کسانی که در نمازشان خاشع هستند و حضور قلب دارند».
از رسول گرامی اسلام
روایت است که:
«
لاحسان اَنْ تَعْبُدَ اَللَّهَ کَاَنَّکَ تَرَاهُ فَاِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَاِنَّهُ یَرَاکَ؛
عبادت کن خدای را چنان‌که گویا او را می‌بینی؛ و اگر تو او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند».
راه‌های کسب حضور قلب زیاد است که به چند نمونه اشاره می‌شود:
قلب و
روح انسان متأثر از محرک‌های خارجی و داخلی است؛ ازاین‌رو نمازگزار باید قوای بینایی و شنوایی خود را کنترل کند و نگاه خود را به محل
سجده متمرکز کند و توجهی به اطراف نداشته باشد تا توجه بیشتری حاصل گردد و در شرع
مقدس اسلام سفارش شده که
انسان در مقابل تصاویر یا چیزهایی که جلب توجه می‌کند
نماز نخواند و این کار مکروه است و شاید
کراهت آن به خاطر این است که نمازگزار را از حال حضور و توجه خارج می‌کند.
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) می‌فرماید: مانع حضور قلب در
عبادت، تشتت خاطر و عدم کنترل محرک‌های حسی و خارجی می‌باشد و اگر چشم و گوش کنترل شود، توجه بیشتری حاصل می‌گردد.
گناه و
معصیت دل را تاریک و تیره می‌کند و نورانیت و صفای دل و
روح را ضایع می‌گرداند؛ ازاین‌رو سالک طریق
معرفت و حضور دل باید خود را از معصیت و نافرمانی دور کند تا حضور معنوی و الهی ایجاد شود و باصفای دل به دیدار محبوب بشتابد.
علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
علی قدر قوّة الدّین یکونُ خُلوصُ النیّة؛
اخلاص و صفای آدمی به میزان استحکام
دین‌داری اوست».
از اموری که در پیدایش حضور قلب مؤثر است،
یاد مرگ و القای این مطلب است که شاید «این
نماز، نماز آخرم» است»، اگر انسان به فکر مردن باشد و معتقد باشد که هر لحظه امکان وقوع
مرگ هست و شاید این
نماز وداع باشد، نماز را به بهترین وجه به جا می‌آورد.
اگر نمازگزار قبل از
تکبیرة الاحرام نماز، مرگ و
آخرت خویش و ایستادن در عرصه‌های محشر را به یاد آورد و فریاد اکبر و وحشت همگانی
روز رستاخیز را با خود بازگو کند و دلش را متوجه آن کند، در نماز، حضور قلب خاصی پیدا خواهد کرد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «هنگامی که
نماز واجب را می‌خوانی، در وقتش بخوان مانند کسی که نماز وداع می‌خواهد و می‌ترسد دیگر توفیق نماز پیدا نکند».
دوری از پرورش و پرستش هواهای نفسانی.
آنچه انسان را وادار به خضوع و زانو زدن بر در خانه خلائق می‌کند، آرزوها، هواها و
محبت دنیاست و اگر آرزو محدود و هواها سرکوب شود و محبت دنیا مهار گردد، دل به معبود واقعی می‌سپارد و در نماز هم دل به عظمت او می‌سپارد. آن کس که
حب دنیا و ریاست و هر چه غیر خداست بر
قلب او غالب شود، تمام حرکاتش چنین صفت و نشان غیر خدایی را به خود می‌گیرد؛ بنابراین جز اندکی از
عبادات و نماز و
روزه او ره به
سلامت نمی‌برد؛ ازاین‌رو راه رسیدن به اخلاص و حضور دل، بریدن از طمع دنیا و محو آخرت شدن است.
از اسباب حضور قلب که اکثر
علما به آن اشاره کرده‌اند، اهتمام و اهمیت دادن آدمی به نماز است؛ چراکه یکی از امور فطری آن است که قلب، به امور مهم توجه می‌کند، چنان‌چه در
زندگی خود، آنچه برای ما پراهمیت و مهم جلوه کند، طریقه برخورد با آن هم جدی است؛ ازاین‌رو نماز هم به هر مقدار در نظر نمازگزار مهم جلوه کند، به همان تناسب توجه و
حضور قلب در نماز به وجود می‌آید.
دراین باره
میرزا جواد ملکی تبریزی می‌فرماید: حضور قلب بیش همت آدمی است؛ زیرا قلب تابع همت بوده و اگر همت نمازگزار فقط نماز باشد، قلب هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همت در پی چیزی دیگری باشد، قلب هم غافل از نماز و نزد آن چیز خواهد بود؛ چون
خداوند برای هیچ کسی دو قلب قرار نداده است و برای احضار قلب نزد نماز، جز این‌که همتت را متوجه نماز سازی، راه دیگری نیست.
خلاصه این‌که انسان برای حضور قلب و توجه قلبی در نماز باید مسائل زیادی را مد نظر قرار دهد و دل در گرو الهی داشته باشد.
۱. موسوی خمینی، روح الله، آداب نماز، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۲ ش.
۲. عزیزی تهرانی، علی‌اصغر، حضور قلب در نماز، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰ ش.
۳. موسوی خمینی، روح‌الله، سیرالصلوة، پیام آزادی، ۱۳۶۰ ش.
۴. ملکی تبریزی، میرزا جواد، اسرار الصلوة، پیام آزادی (بی‌تا).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه کسب حضور قلب در نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۱۴.
