جمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جمال، زیبایی.
پرسش: آیا در قرآن کریم، به جمال و زیبایی اشاره شده است؟
پاسخ: در
اسلام استفاده از زیبایی‌های طبیعت، لباس‌های زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطر‌ها و امثال آن، هم مجاز شمرده شده است و هم به آن توصیه و سفارش شده است. استفاده از زیبایی‌ها در حد
اعتدال و معتدل آن پسندیده و اگر سر از
اسراف و
افراط درآورد که نامش تجمُل‌پرستی است، ناپسند خواهد بود.
جمال به معنای،
زیبایی و آراستگی زیاد و کامل، خوش‌منظری و
زینت است.
کلمه «
جمیل» نیز برای مزید زیبایی به کار می‌رود
«
فَصَبْرٌ جَمِیلٌ؛
(
یعقوب گفت)
صبر و خویشتن‌داری من جمیل و زیباست.
واژه زینت به معنای آن‌چه را که
انسان در تمام احوال، چه در
دنیا و چه در
آخرت آن را زشت نداند و از آن خوشش آید، (زیبا) در تمام احوال می‌باشد.
هر سه واژه در
قرآن کریم، به کار رفته است. (برای اطلاعات بیش‌تر به المعجم المفهرس رجوع شود.)
در یک تقسیم جمال دو نوع است:
زیبایی که به بدن یا فعل و کار
انسان مربوط است:
«
... خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ...؛
زینت خود را به هنگام رفتن به
مسجد با خود بردارید...» .
زیبایی که به سایر پدیده‌ها، غیر از انسان مربوط می‌شود؛ مانند:
ــ «
... وَاَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ؛
و از هر نوع گیاه به جهت انگیزه در آن رویاندیم».
ــ «
اِنّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنیا بزینَةٍ الکواکب؛
ما آسمان نزدیک (=پایین) را با ستارگان آراستم».
ــ «
وَلَکُمْ فِیهَا جَمَالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَحِینَ تَسْرَحُونَ؛
و در آن‌ها برای شما زینت و شکوه است هنگامی که به استراحتگاهشان باز می‌گردانید و هنگامی که (صبحگاهان) به صحرا می‌فرستید».
جمال و زیبایی که در
آیه آخر آمده است، از نوع دوم
است.
و در واقع جمال،
استغنا و
خودکفایی جامعه است، جمال، تولید و تأمین فرآورده‌های مورد نیاز یک ملت است و به تعبیر گویاتر جمال
استقلال اقتصادی و ترک هرگونه وابستگی و حرکت دسته‌جمعی گوسفندان و
چهارپایان به سوی بیابان و چراگاه، سپس بازگشتشان با پستان‌های پر از شیر
دو منظره خوش و زیبایی است
که
قرآن از آن به جمال تعبیر کرده است.
به گواه روان‌شناسان، حس زیبایی، یکی از چهار بعد
روح انسانی است که به ضمیمه حس نیکی و حس دانایی و حس مذهبی، ابعاد اصلی روان آدمی را تشکیل می‌دهند. آن‌ها معتقدند تمام زیبایی‌های ادبی، شعری، صنایع ظریفه و هنر به معنی واقعی، همه مولود این حس است. با وجود این چگونه ممکن است، یک قانون صحیح، این
حس اصیل را در روح انسان خفه کند و عواقب سوء عدم اشباع صحیح آن را نادیده بگیرد؟ ازاین‌رو در
اسلام استفاده کردن از زیبایی‌های
طبیعت، لباس‌های زیبا و متناسب، به کار بردن انواع عطر‌ها و امثال آن، هم مجاز شمرده شده است و هم به آن توصیه و سفارش شده است.
روایات زیادی در این زمینه از پیشوایان مذهبی در کتب معتبر نقل شده است.
به عنوان نمونه در
تاریخ زندگی امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) می‌خوانیم هنگامی که به
نماز برمی‌خواست، بهترین لباس‌های خود را می‌پوشید؛ سؤال کردند چرا بهترین لباسِ خود را می‌پوشید؟ فرمود: «
اِنَّ اللهَ جمیلَ یحبّ الجمال، فَاَتجمَّلُ لربّی و هو یقول اخذوا زینَتَکم عند کلِّ مسجدِ فَاُحِبُّ اَن البَس اَجمل ثیابی؛ خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد؛ به همین جهت، من لباسِ زیبا برای
راز و نیاز با پروردگارم می‌پوشم و هم او دستور داده است که زینت خود را هنگام رفتن به مسجد برگیرید؛ پس من دوست دارم زیباترین لباسم را بپوشم».
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) فرمود: «
ما لی اَراکُم قَلَحاً ما لَکُم لا تَستاکُونَ؛ چرا دندان‌های شما را زرد و کثیف می‌بینم، چرا
مسواک نمی‌کنید»؟
و
امام کاظم (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
العَطرُ مِنْ سُنَنِ المُرسلینَ؛ بهره‌وری از
عطر، از شیوه همه رسولان خداست».
رسول گرامی
اسلام فرمود: «
بِئس العَبدُ القاذُرَةُ؛ بنده نامرتب و کثیف، بنده بدی است».
شخص از
امام صادق (علیه‌السلام) پرسید:
آشکار نمودن
نعمت که در آیه قرآن کریم، به آن دستور داده شده است، چگونه است؟ آن حضرت در حواب فرمود: «
یُنَظِّفُ ثَوبَهُ، وَ یُطَیِّب ریحَهُ، وَ یُجَصِّصُ دارَهُ، وَ یُکَنِّسُ اَفییَتَهُ؛ لباسش را پاکیزه سازد، خویش را خوش‌بو کند، خانه‌اش را گچ‌کاری پاکیزه نماید و آستانه خانه‌اش را جارو و تمیز کند».
در
حدیث دیگری
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «
جَمالُ الرَّجُلِ الوَقارِ؛
وقار،
زیبایی انسان است» و نیز فرمود: «وَقارُ الرَّجُلِ نورٌ و زینَةٌ؛ وقار انسان،
نور و آراستگی است».
اسلام مانند تمام موارد، حد
اعتدال را انتخاب کرده است، نه مانند بعضی که می‌پندارند استفاده از زینت‌ها و تجملات هرچند به صورت معتدل «و حلال» بوده باشد، مخالف
زهد و پارسایی است و نه مانند تجمل‌پرستانی که غرق در
زینت و تجمل می‌شوند و تن به هر گونه
عمل نادرستی برای رسیدن به این
هدف نامقدس می‌دهند و اگر ساختمان
روح و جسم انسان را در نظر بگیریم، می‌بینیم که تعلیمات اسلام در این زمینه درست هماهنگِ ویژگی‌های
روح انسان و ساختمان جسم اوست.
خدای سبحان در قرآن کریم کسانی را که زینت‌های حلال و معتدل را ممنوع و
حرام می‌کنند، مورد نکوهش قرار داده، می‌فرماید: «
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی اَخْرَجَ لِعِبَادِهِ؛
چه کسی حرام کرده است زینت‌هایی را که
خداوند برای بندگانش آفریده است ...».
البته در
آیه قبلش ضمن دستور به استفاده از زینت می‌فرماید: «
یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛
بخورید و بیاشامید و
اسراف نکنید که خداوند
مسرفان را دوست نمی‌دارد».
بنابراین استفاده از زیبایی‌ها در حد
اعتدال و معتدل آن پسندیده و اگر سر از اسراف و
افراط درآورد که نامش تجمُل‌پرستی است، ناپسند خواهد بود.
۱. بیست و پنج اصل از اصول اخلاقی امامان.
۲. میزان الحکمه.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جمال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۲.
