بیت‌المقدّس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بیت‌المقدس، مسجد‌الاقصی، حرم شریف، قبة‌الصخرة، دیوار ندبه، کلیسای قیامت.
پرسش: بیت‌المقدس و مسجد‌الاقصی کجاست؟ لطفاً توضیحاتی پیرامون آنها ارائه دهید.
پاسخ: شهر
بیت‌المقدس که پیش از
اسلام به نام‌های اورشلیم و ایلیا نیز خوانده می‌شده، از جمله شهرهایی است که هر‌یک از
ادیان اسلام،
مسیحیت و یهود، تقدس خاص و ویژه‌ای برای آن قائل‌اند. در این شهر تپه‌ای وجود دارد که بدان تپۀ موریا می‌گویند. در محدوده بالای تپه موریا حصاری کشیده شده که مسلمانان تمام آن را حرم شریف می‌نامند. این حرم، نمادهای زیارتی بسیاری را در خود جای داده است. این
حرم شریف به‌حسب ادله، همان مسجد الاقصی‌ای است که در
قرآن از آن یاد شده است.
شهر بیت‌المقدس که پیش از اسلام به نام‌هایی (چون اورشلیم و ایلیا) نیز خوانده می‌شد، از جمله شهرهایی است که هر‌یک از ادیان اسلام، مسیحیت و
یهود، تقدس خاص و ویژه‌ای برای آن قائل‌اند. در این شهر تپه‌ای وجود دارد که بدان تپۀ موریا شهرت دارد و در بالای آن، مکانی است که به مجموع محدودۀ آن، حرم شریف گفته می‌شود. این مکان، جایگاه‌های زیارتی بسیاری دارد که تعدادی از آنها از اهمیت بیشتری برخوردارند. در این مقال به تشریح تعدادی از آنها می‌پردازیم. این مکان، مقدس‌ترین بخش شهر برای مسلمانان است.
در قسمت جنوب غربی حرم نیز دیواری وجود دارد که از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است که برای
یهودیان تقدس بسیار دارد؛ آنان معتقدند که این دیوار تنها قسمت بازمانده از هیکل سلیمان است؛ لذا این مکان به‌صورت تمام وقت به روی بازدید کنندگان باز بوده و یهودیان در کنار آن به
دعا و
ندبه می‌پردازند؛ و به همین دلیل به آن دیوار ندبه و در
عربی حائط المبکی و در
زبان انگلیسی به آن Western Wall، گفته می‌شود. در میان مسلمانان نیز معروف است که پیامبر در شب
معراج، براق خود را بر این دیوار بست. البته ما دلیلی بر این مطلب نیافتیم. در مورد بستن براق در
تاریخ تنها این‌گونه آمده:
«پیامبر براق خود را به حلقه‌ای بست که
انبیا‌ی گذشته چهارپایان خود را بدان می‌بستند».
در هر صورت این دیوار بیشتر برای یهودیان معتبر است و آنان این مکان را بسیار
مقدس و با‌ارزش می‌دانند.
اما مسیحیان، مکانی در شهر بیت‌المقدس که آن را کلیسای قیامت می‌نامند، مقدس‌ترین مکان شهر می‌دانند و آن همان مکانی است که به اعتقاد مسیحیان، عیسی در آن‌جا به
صلیب کشیده شده و از آن‌جا به
آسمان رفت. این مکان نیز همیشه توسط
مسیحیان مقدس بوده است.
حال برای روشن شدن مناطق زیارتی مسلمانان در تپۀ موریا، قسمت‌های مختلف آن را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:
در محدوده بالای تپه موریا حصاری کشیده شده است که مسلمانان تمام آن را «حرم شریف» می‌نامند. این حرم، بخش‌های زیارتی بسیاری دارد.
به‌حسب ادله‌ای که خواهد آمد، این حرم شریف همان مسجد‌الاقصی‌ای است که در قرآن از آن یاد شده است. البته در این محوطه مسجدی وجود دارد که به آن نیز مسجد‌الاقصی گفته می‌شود؛ اما با توجه به دلایل و شواهد، مسجد‌الاقصی‌ای که در
قرآن آمده و قبلۀ اول مسلمانان بود که
خداوند درباره آن فرمود: «بَارَکْنَا حَوْلَه»،
همین محوطۀ حرم شریف است.
البته سخنان دیگری نیز وجود دارد که
مسجد موجود در آن حرم را مسجد‌الاقصای حقیقی می‌دانند.
اما به نظر ما ادله‌ای وجود دارد که قول اول را تأیید می‌کنند:
مکانی که امروزه مسجد‌الاقصی نامیده می‌شود، بعد از
اسلام ساخته شده و پیش از اسلام بنایی به این نام وجود نداشت، بلکه عبدالملک مروان خلیفۀ مروانی آن را بنا کرده است.
پس نمی‌توان منظور از مسجد‌الاقصی در قرآن را این بنایی دانست که در زمان
نزول قرآن، هیچ وجود خارجی نداشت.
مفسران در تشریح کلمه مسجد‌الاقصی که در قرآن آمده، آورده‌اند که منظور از آن بیت‌المقدس است.
بیت‌المقدس در ادبیات قبل از اسلام، اشاره به مکانی دارد که جایگاه هیکل سلیمان بوده و در بالای
کوه موریا قرار داشت و امروزه نیز در بخش غربی حرم دیواری وجود دارد که آن را دیوار ندبه می‌نامند و یهودیان معتقدند، این دیوار باقی‌مانده از هیکل
سلیمان است. پس بیت‌المقدس محوطه‌ای بزرگ‌تر از محوطه‌ای است که امروزه مسجد‌الاقصی نام دارد؛ لذا نمی‌توان مقصود از بیت‌المقدس را آن مکانی دانست که مسجد‌الاقصی نامیده می‌شود، بلکه منظور از مسجد‌الاقصای مذکور در قرآن، همان بیت‌المقدس است که امروزه بدان حرم شریف می‌گویند.
در قسمت جنوبی حرم شریف، مکانی وجود دارد که آن را مسجد‌الاقصی می‌نامند. این مسجد با گنبدی تقریباً سبز رنگ مزین شده و از نظر معماری بنایی جالب توجه است. بنای این مسجد توسط عبدالملک مروان نهاده شد. این بنا به مرور زمان آسیب‌های جدی به خود دید که در دوره‌های مختلف نیز مورد بازسازی قرار گرفت؛ اما همان‌گونه که بیان شد، این مکان با این‌که
اسم مسجد‌الاقصی را همراه دارد، اما به هیچ عنوان تمام مسجد‌الاقصی نیست؛ بلکه بخشی از مسجد‌الاقصی است که در اسلام،
مقدس شمرده شده است.
در بالاترین قسمت کوه موریا، صخره‌ای وجود دارد که بر روی آن ساختمانی بنا شده است. این صخره بالاترین نقطه
کوه است که منابع تاریخی می‌گویند پیامبر از روی این صخره به
معراج رفت.
در کنار این صخره گودالی چند متری نیز وجود دارد
که در دوران‌های مختلف کاربرد‌های مختلفی برای آن ذکر شده است و حتی امروزه نیز این گودال موجود است. در مورد این صخره گفتارهایی در میان مردم شایع است مبنی به این‌که این صخره در هوا معلق بوده است،
این ادعا در بعضی از
کتاب‌‌ها نیز آمده؛ اما ما متنی موثق در تأیید آنها نیافتیم. در هر صورت بر روی این صخره ساختمانی بنا شده است که ساختمانی هشت ضلعی با گنبدی زرد رنگ است و معمولاً توسط رسانه‌ها، به‌عنوان مسجد‌الاقصی نشان داده می‌شود. این بنا نیز توسط عبدالملک مروان ساخته شد.
لازم به ذکر است که در
فتح بیت‌المقدس توسط مسلمانان که با صلح بین دو طرف صورت پذیرفت، خلیفۀ دوم وارد بیت‌المقدس شد، و در قسمتی از حرم
نماز گزارد که در آن مکان مسجدی بنا شد.
البته در این‌که آن مکان، کدام بخش بوده، چندان روشن نیست.
تاریخ در تشریح این حادثه این‌گونه آورده است:
«خلیفه دوم عمر در فتح بیت المقدس حاضر شد و از صخره سؤال کرد، پس آن را یافت؛ در‌حالی‌که تبدیل به زباله‌دانی شده بود. او آن‌جا را از زباله‌ها پاک کرد و بر روی آن مسجدی بنا کرد...».
حال با توجه به این‌که در
روایات علاوه بر صخره‌ای که از آن صحبت شد، از تمام کوه موریا نیز تعبیر به صخره شده است، فهم این
روایت دچار مشکل می‌شود و نمی‌توان دقیقاً جای آن
مسجد را مشخص کرد. اگر‌چه انصرافش به خود صخره بیشتر است و امروزه نیز اصطلاح مسجد عمر در مورد مسجد قبه‌الصخره به‌کار می‌رود.
به‌هر‌حال
احادیث از بیان صریح این موضوع قاصرند. اما آن‌چه مسلم است این است که هر دو بنا بعد از
اسلام و تسلط عبدالملک مروان ساخته شده‌اند
و حین نزول آیه قرآن پیرامون این مسجد، بنایی به این صورت وجود نداشت و نمی‌توان مکانی را که امروزه به‌عنوان مسجد‌الاقصی نامیده می‌شود، مکان مورد نظر قرآن از
مسجد‌الاقصی دانست.
قدر مسلم این است که از مسجد‌الاقصی در اسلام، به‌عنوان یک مکان مقدس یاد شده و آیاتی پیرامون آن وجود دارد؛ از جمله:
آیۀ
معراج پیامبر و آیات تغییر قبله
که به این مسجد اشاره کرده‌اند.
روایات نیز در فضیلت این مسجد مطالبی را آورده‌اند:
پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمودند: «همانا
خداوند چهار شهر را برگزیده است؛ خداوند فرموده:(
وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ وَ طُورِ سِینِینَ وَ هذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ) منظور از تین مدینه،
زیتون بیت‌المقدس،
طور سنین
کوفه و بلد امین
مکه است».
همچنین
امام علی ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «چهار قصر بهشتی در این دنیا وجود دارد:
مسجد‌الحرام، مسجد‌النبی، بیت‌المقدس، مسجد کوفه».
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ نیز فرمود: «نماز
واجب در مسجد‌الحرام، مسجد‌النبی، بیت‌المقدس و مسجد کوفه با
ثواب یک
حج و نافله در این مساجد با ثواب یک
عمره برابری می‌کند».
از زمانی که شام به دست بنی‌امیه افتاد، آنها تلاش کردند اعتبار بسیاری برای خود و منطقه حکمرانی شان به دست آورند؛ لذا احادیث بسیاری را جعل کردند. از جمله این مقدسات، بیت‌المقدس بود که اعتبارش در
اسلام مورد قبول بود،
بنی‌امیه و بنی‌مروان نیز تلاش کردند با جعل احادیثی پیرامون بیت‌المقدس، به اعتبار آن بیفزایند. در مقابل اینان، ائمۀ شیعی نیز تلاش کردند با این احادیث جعلی مبارزه کنند. در روایتی این
جعل و مبارزه با آن، به وضوح مشاهده می‌شود:
«زراره می‌گوید: من در کنار ابوجعفر باقر ـ علیه‌السلام ـ نشسته بودم و ابوجعفر رو به
کعبه زانوهای خود را قلّاب کرده بود. ابوجعفر به من فرمود: زرارة، این را بدان که تماشای کعبه هم عبادت است. در این هنگام مردی آمد و گفت: کعب الأحبار یهودی می‌گفت: هر روزه صبحگاهان خانه کعبه در برابر بیت‌المقدس سر به خاک می‌ساید. ابوجعفر به او گفت: در‌این‌باره تو چه می‌گویی؟ آن مرد گفت: کعب‌الاحبار راست گفته است. سخن درست همان است که کعب‌الاحبار گفته است. ابوجعفر در خشم شد و با تندی گفت: «تو دروغ گفته‌ای و کعب‌الاحبار هم با تو دروغ گفته است». من تا آن روز ندیده بودم که ابوجعفر با تندی و صراحت به کسی بگوید «تو دروغ می‌گویی». ابوجعفر به سخن خود ادامه داد و گفت:خداوند ـ عزوجل ـ هیچ بارگاهی نیافریده است که نزد او محبوب‌تر از این خانه (کعبه) باشد، و نه گرامی‌تر. خداوند، همان روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید، چهار ماه را به‌خاطر زیارت این خانه حرام کرد. سه ماه را پی‌در‌پی ویژه حج ساخت که ماه شوال و ذی‌القعده و ذی‌الحجه باشد و یک ماه تک را برای عمره مقرر کرد که ماه رجب باشد».
تا این‌جا پیرامون اهمیت دینی
بیت‌المقدس مطالبی بیان شد، اما افزون بر آن، اهمیت سیاسی بسزایی نیز دارد. این مسجد تنها مسجد بزرگ اسلامی است که سال‌ها در دست غیر مسلمانان بوده و غیر مسلمانان نیز بر این مسجد ادعاهایی داشته‌اند. این درگیری از زمان جنگ‌های صلیبی آغاز شده و تا به امروز نیز ادامه دارد و مسلمانان و مسیحیان و یهودیان سال‌های بسیاری در به‌دست آوردن این
مسجد با یک‌دیگر جنگیده‌اند و خون‌های بسیاری نیز در این راه ریخته شده است. جنگ‌هایی که در برخی دوران، بیشتر کشورهای اسلامی و بیشتر قاره
اروپا را در‌بر گرفت. این درگیری‌های سیاسی سبب شد تا بیت‌المقدس ارزش چند برابری پیدا کند و به‌عنوان یک دغدغه برای تمام مسلمانان مطرح شود؛ لذا باید در تحلیل جایگاه بیت‌المقدس به
ارزش و اهمیت سیاسی آن نیز توجه جدی شود.
پایگاه اسلام کوئست.
