بهشت و جهنم موعود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بهشت و جهنم،
مرگ ،
پاداش ، عقاب، عقاید، بهشت و جهنم مثالی،
ایمان ،
آخرت.پرسش: آیا بهشت و جهنم در حال حاضر موجود است؟
پاسخ: از نظر آیات و روایات، بهشت و جهنم موعود، اکنون موجود است و در آخرت به‌طور کامل عرضه می‌شوند و
انسان به جایگاه ابدی خود، به تناسب اعمال و عقاید و اخلاقش سوق داده می‌شود. البته در مورد نحوه تأثیر و تناسب اعمال و عقاید و افکار انسان در وضعیت اخروی او و نیز در توجیه و
تفسیر بهشت و جهنم و انواع آن دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد.
همچنین بهشت حضرت آدم ـ علیه‌السلام ـ و حوا سلام‌الله‌علیها، و بهشت و جهنم‌هایی که قبل از مرگ در خواب یا بیداری و حین مرگ و یا پس از مرگ در
برزخ (
قبر ) مشهود انسان واقع می‌شوند، بهشت و
جهنم مثالی و دنیایی و جلوه و نمایی از آن بهشت یا جهنم اخروی هستند، نه خود آنها.
ایمان به بهشت و جهنم، به عنوان جایگاه ابدی انسان پس از
قیامت و ایمان به کیفیت تکون یا تکامل آن دو، از جمله موارد ایمان به
غیب است که
علم و ایمان به آنها جز از راه نقل و مراجعه به آیات و روایات حاصل نمی‌شود و در عین حال تا در دیدگان انسان در
آخرت واقع نشوند، از غیب خارج نگشته و از هر حیث مکشوف نشده و ابهامات آن برطرف نمی‌شود. اما وجود این ابهامات آن‌قدر نیستند که به اصل ایمان به آنها و
یقین به میعاد الاهی و حوادث کلی آن، خللی ایجاد کنند.
از جمله‌ٔ ابهامات در مورد بهشت و جهنم، همین امر است که آیا بهشت و جهنم اکنون موجودند یا خیر؟ اگر موجودند در کجایند؟ اکنون چگونه‌اند: زمین‌های بایری هستند که انسان به آنها کیفیت می‌بخشد، یا نیمه‌کاره‌اند و انسان آن را تکمیل می‌کند، یا به‌طور کامل
خلق شده‌اند و انسان در آخرت وارد آنها می‌شود و یا این‌که
بهشت و جهنم، در آخرت خلق می‌شوند؟ و ....
در تبیین سؤالات فوق، باید دو امر مورد بررسی قرار گیرد:
أ. نحوه‌ی تأثیر
عمل انسان بر ره‌آوردهای اخروی او؛
ب. اقسام بهشت و جهنم و دیدگاه‌های مختلف در مورد آن دو.
نظریات ارائه شده در زمینه‌ی «نحوه‌ی تأثیر عملکرد انسان بر پاداش یا عقاب اخروی او»پاداش یا
ثواب اخروی به‌صورت قراردادی بر عملکرد و نیت و فکر انسان در
دنیا ، مترتب می‌شوند؛ نظیر حدود و تعزیرات شرعی یا جرایم راهنمایی و رانندگی. پس بین این اعمال دنیوی با آن حوادث اخروی رابطه‌ای حقیقی برقرار نیست.
پاداش و ثواب اخروی از نوع تبدیل انرژی به ماده است؛ یعنی آن انرژی که انسان در دنیا به مصرف کار
خیر یا شر رسانیده، در آخرت به ماده تبدیل شده و سبب متنعم یا معذب بودن او خواهد شد.
اعمال و افکار و حالات انسان، دارای ظاهری و باطنی هستند، و در دنیا، برای نوع انسان‌ها، تنها ظاهر آن امور مشهود است و اغلب از
باطن آن بی‌خبرند، تا این‌که باطن آنها پس از مرگ، در
برزخ و به‌طور کامل در
قیامت ، آشکار گشته و همان باطن، سبب متنعم یا معذب شدن فرد می‌شود.
اعمال و افکار و حالات انسان همان‌گونه که از ارکان و جوارح و جوانح انسان صادر می‌شوند، بر سیرت و باطن او اثر نهاده و آن را شکل می‌دهند، گرچه انسان از این تأثیرگذاری و آن سیرت باطنی خود غافل است. در دنیا صورت‌ها مشهود اغلب انسان‌ها هستند و در
آخرت ، سیرت‌ها در ظاهر پدیدار گشته و باطن نیز هویدا شده و انسان با سیرتی که در دنیا به خود بخشیده است ظهور می‌کند و این ظهور باطن، سبب متنعم یا معذب بودن او می‌شود.
دو نظریه‌ی اول با ظواهر آیات و روایات ناسازگار بوده و نمی‌توانند توجیه‌گر عذاب‌ها یا نعمت‌های اخروی گردند و دو نظریه‌ی بعد، گرچه با ظواهر برخی از آ
یات و روایات سازگارند، اما تنها توجیه‌گر برخی از وقایع برزخ و قیامت (
بهشت و جهنم ) هستند، نه تمام آنها.
نظریات ارائه شده در زمینه «توجیه بهشت و جهنم و چگونگی آن دو»وعده و وعید و انذار و
تبشیر خداوند به بهشت و جهنم، تنها جنبه تربیتی دارد و لزومی ندارد که حتماً بهشتی و جهنمی در کار باشد. همین‌که مردم به
طمع بهشت و از ترس
جهنم ، نیکوکار شوند و از گناهان و مفاسد دور شوند، به بهشت رسیده و از جهنم رهیده‌اند و مقصود خداوند که
هدایت و اصلاح انسان است، حاصل می‌شود و همین کافی است.
بهشت، همان جامعه‌ی بی‌طبقه
توحید ی و جهنم، نظام سرمایه‌داری است و چیزی فراتر از این دو نیست؛ پس طالبان بهشت، باید نظام کارگری را ایجاد کنند، تا به بهشت در همین دنیا برسند و از جهنم سرمایه‌داری برهند.
بهشت، در کُراتی دیگر در همین دنیاست که با تکامل و پیشرفت
نجوم و تکنولوژی می‌توان آنجا را تسخیر کرد و از جهنم زمین رها شد.
بهشت؛ یعنی اتصاف به فضایل و جهنم؛ یعنی ابتلای به رذایل، پس آن‌که طالب بهشت است و خواهان
نجات از
دوزخ ، باید خود را از رذایل دور کرده و به فضایل آراسته نماید.
این چهار توجیه که از سوی مادی‌گرایان و التقاطیون ارائه شده است، با ظاهر آیات و روایات و نیز اهداف رسالت و فرستادن کتاب‌های آسمانی، ایمان به
غیب و ... منافات داشته و مردود است؛ زیرا بهشت و جهنمی که اغلب آیات قرآن توصیف‌گر آنها هستند؛ پس از مرگ انسان و در
قیامت عرضه می‌شوند و سرای جاودانی اویند، نه دنیوی و گذرا و فانی.
بهشتی که
حضرت آدم و
حوا ـ علیهماالسلام ـ پس از
خلقت به آن وارد شدند و پس از مدتی از آنجا خارج و به زمین هبوط کردند. آن بهشت مرحله‌ای از دنیا به حساب می‌آید؛ وگرنه
آدم ـ علیه‌السلام ـ از آن خارج نمی‌شد. به علاوه،
اعمال انسان در پیدایش و کیفیت آن هیچ دخالتی نداشته است.
بهشت یا جهنم مثالی (برزخی) : تجلی باطن اعمال انسان و سیرت برخی انسان‌ها، برای «أهل دل و معنا»، قبل از
مرگ و برای مؤمنان محض و کافران محض، در قبر پس از مرگ است، که این رؤیت باطن اعمال و مؤانست با آنها، سبب متنعم یا معذب بودن آنها قبل از حشرِ در قیامت می‌شود.
این بهشت و جهنم چون قبل از حشر و قیامت است، از مراحل دنیا و مراتب آن به حساب آمده و در دنیا بر هر فردی محیط می‌باشند و مشهود اولیای الاهی، گشته و یا در عالم
خواب رؤیت می‌گردند. این نظر با دیدگاه‌های سوم و چهارم از موارد تأثیر اعمال انسان بر
عذاب یا پاداش او توجیه پذیرند.
از آیات و روایات استفاده می‌شود که بهشت و جهنم اکنون موجودند و بخشی از آن در معراج مورد مشاهده پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ واقع شد. به این صورت که هر انسانی که متولد می‌شود، برای او دو جایگاه، یکی در بهشت و دیگری در جهنم تعبیه می‌شود که اگر با ایمان و اعمال
صالح از
دنیا برود، وارد سرای بهشتی خود می‌شود؛ وگرنه به جهنم و سرای دوزخ افکنده می‌شود؛ اما قرار دادن آن جایگاه در مراتب مختلف بهشت یا جهنم و نیز کیفیت تنعم یا عذاب در آن عالم وابسته به اعمال انسان در این دنیاست.
بیشتر مفسران و متکلمان ـ به‌ویژه متکلمان
شیعه ـ گفته‌اند: بهشت و جهنم همراه با
آفرینش جهان خلق شده و اکنون موجود است.
شیخ صدوق (ره) در این‌باره می‌گوید: «و اعتقاد ما درباره بهشت و جهنم آن است که هر دو الآن موجودند و آفریده شده‌اند و آن‌که جناب نبوی ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در معراج داخل بهشت شده و جهنم را
رؤیت نموده است».
آیاتی از
قرآن کریم بر این مطلب دلالت دارد که به ذکر چند مورد بسنده می‌شود:
«
وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقینَ »؛
و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن، آسمان‌ها و زمین است و برای
پرهیزکاران آماده شده است. و «
وَ اتَّقُوا النَّارَ الَّتی أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ »؛
و از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است. «
أُعِدَّتْ » که در این آیات شریفه آمده، صریحاً می‌فرماید: بهشت و جهنم آفریده شده و آماده است و «إعداد الشیء» به معنای و مستلزم وجود آن چیز در خارج است.
همان‌طور که اهل
لغت نیز به چنین معنایی اتفاق نظر دارند.
«
عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوی »؛
نزد «سدرة المنتهی»، جنّت المأوی در آنجا است؛ یعنی نزد «سدرة المنتهی»، بهشتی است که مأوای
مؤمنان است و در کنار سدرة المنتهی اقامت‌گاه بهشت قرار دارد که این بهشت همان بهشت جاویدان است.
«به کسانی که
ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، بشارت ده که باغ‌هایی از بهشت برای آنهاست».
افزون بر آیات مزبور از آیات دیگری نیز، استفاده می‌شود که بهشت و جهنم بالفعل آفریده شده و وجود خارجی دارند؛ زیرا پیام این دسته از آیات این است که اکنون بهشت در اختیار مؤمنان صالح، صادقان و پرهیزکاران، و جهنم در اختیار کافران و گنه‌کاران است؛ نه آن‌که اکنون معدوم باشند و پس از پیدایش،
ملک آنان شود؛ چون آیات، ملکیت بالفعل بهشت و جهنم را گزارش می‌کند و از آنجا که مالک آن بالفعل موجود است، مملوک نیز باید بالفعل موجود باشد.
بسیاری از
احادیث نیز این معنا را تأیید می‌کند که بهشت و جهنم اکنون مخلوق‌اند و وجود خارجی دارند؛ مانند این‌که:
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «سوگند به خدا که
بهشت از ارواح مؤمنان از وقتی‌که خداوند بهشت را آفریده است، خالی نمانده است و جهنم نیز از وقتی که خداوند ـ عزوجل ـ آن را آفریده است، از
ارواح معصیت‌کاران خالی نمانده است».
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «حق تعالی هیچ‌کس را نیافریده است، مگر آن‌که منزلی در بهشت و منزلی در جهنم برایش قرار داده است، پس چون اهل بهشت در بهشت و اهل جهنم در جهنم ساکن می‌شوند، منادی ندا می‌کند اهل بهشت را که نظر کنید به‌سوی جهنم، پس مشرف می‌شوند و نظر می‌کنند به‌سوی جهنم و منزل‌های ایشان را در جهنم به آنها نشان می‌دهند که این منزلی است که اگر
معصیت الاهی می‌کردید، داخل این منازل می‌شدید، پس چندان ایشان را فرح و شادی روی دهد، که اگر
مرگ در بهشت باشد، بمیرند از شادی آنان‌که از چنین عذابی نجات یافته‌اند. پس منادی ندا کند اهل جهنم را که به جانب بالا نظر کنید؛ چون نظر کنند، منازل ایشان را در بهشت و نعمت‌ها که در آنجا مقرر شده به ایشان بنمایان‌اند و بگویند به ایشان که اگر
اطاعت الاهی می‌کردید، این منازل را متصرف می‌شدید؛ پس ایشان را حالی رو دهد از اندوه که اگر مرگ باشد، بمیرند. پس منازل اهل
جهنم را در بهشت به نیکوکاران دهند و منازل اهل بهشت را در جهنم به بدکاران دهند و این است تفسیر این
آیه که حق تعالی در شأن اهل بهشت می‌فرماید: ایشان‌اند که به میراث می‌برند بهشت را و در آن مخلد و پایدار خواهند».
در روایتی دیگر آمده است که یکی از اصحاب
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ از آن‌حضرت درباره‌ی بهشت و دوزخ پرسید که آیا آنها هم‌اکنون آفریده شده‌اند؟
امام ـ علیه‌السلام ـ در پاسخ فرمود: «آری آفریده شده‌اند، و پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هنگام معراج وارد بهشت شد و
دوزخ را نیز مشاهده کرد... کسی که آفرینش بهشت و جهنم را إنکار کند، پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را
تکذیب کرده است و ما را نیز تکذیب کرده است و هرگز در تحت ولایت ما نیست...».
بنابراین آن بهشت و جهنم که در قیامت، منزل‌گاه ابدی انسان خواهند بود، اکنون موجودند و توسط افکار و حالات و افعال انسان تکمیل گشته و کیفیت آنها رقم می‌خورد؛ اما تا قیامت برپا نشود، کسی به آن دو وارد نگشته و برای کسی جز رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در
معراج مشهود واقع نشده‌اند.
همچنین بهشت
حضرت آدم ـ علیه‌السلام ـ و حوا سلام‌الله‌علیها، و بهشت و جهنم‌هایی که قبل از مرگ در
خواب یا بیداری و حین مرگ و یا پس از
مرگ در برزخ (قبر) مشهود
انسان واقع می‌شوند،
بهشت و جهنم مثالی و دنیایی و جلوه و نمایی از آن بهشت یا جهنم اخروی هستند، نه خود آنها.
۱. حسینی طهرانی، محمدحسین،
معاد شناسی، ج ۱ و ۲.
۲. محدث قمی، شیخ عباس، منازل الآخرة، ص ۸۱ ـ ۱۷۰.
۳. شیروانی، علی، ترجمه معادشناسی، جعفر سبحانی.
۴. قربانی، زین‌العابدین، به‌سوی
جهان ابدی.
۵. رحیم‌پور، فروغ السادات، معاد از دیدگاه امام خمینی.
۶. طباطبایی، محمدحسین، حیات پس از مرگ.
۷. طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، ص ۳۵۴ ـ ۳۸۲.
پایگاه اسلام کوئست.
