آرامش از دیدگاه فروید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آرامش،
یاد خدا، فروید،
اسلام،
غریزه جنسی، عقده ادیپ، عقده الکترا.
پرسش: آیا این
آیه شریفه: «
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا» تأیید تلویحی بر نظریه
دانشمندان غربی در این مورد که تمام ناکامی‌ها و ناملایمات اجتماعی را در سرکوب غرایز و امیال جنسی می‌دانند نیست؟
پاسخ: به طور کلی اسلام آرامش حقیقی و پایدار را فقط در یاد خدا دانسته و تمام اضطراب‌ها و مشکلات را در اعراض از یاد خدا می‌داند.
فروید غریزه جنسی را در واقع موتور محرکة هر چیز و حتی وجود قوانین و تمدن‌ها می‌داند؛ حال آن‌که آیه شریفه فقط یکی از موارد آرامشِ
ازدواج می‌داند.
فروید به خصوص مسئله ارضای غریزه جنسی را در ایجاد آرامش مطرح کرده، حال آن‌که آیه شریفه ـ چنان‌چه بیان شد ـ یکی از موارد آرامش را ازدواج، و در ازدواج هم تمام آرامش را غریزة جنسی اعلام نکرده؛ بلکه خود ازدواج و در کنار نیمه دیگر قرار گرفتن (که گوشه‌ای از این راجع به ارضای غریزه جنسی می‌باشد) را مایه آرامش ذکر کرده.
بنابراین آیه شریفه هیچ تأییدی نسبت به نظریه
زیگموند فروید نداشته و مباحث دیگری را بیان می‌کند.
در جواب سؤال، قبل از هر چیز توضیح آیه شریفه بیان می‌شود و آن این‌که آیه شریفه در چه موضوعاتی پرداخته و بعد نظریه زیگموند فروید را در رابطه با قسمت دوم سؤال مورد بررسی قرار می‌گیرد و در مرحله سوم نتیجه‌گیری و نظریه
اسلام بیان می‌گردد.
«
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا»؛ «حتماً ما برای نفع شما ازواجی را که از جنس خودتان می‌باشد برای آرامشتان
خلق کردیم».
نکاتی که از آیه شریفه به دست می‌آید، عبارت‌اند از:
آیه شریفه در مورد ازدواج و
محبت بین زن و مرد بیان شده، (اشاره به بعد اختیاری روابط دارد که علاوه بر آرام‌بخش بودن
زندگی خانوادگی که
زن و شوهر نیز باید در کنار هم زندگی کنند و سعی کنند روز به روز محبتشان به هم بیش‌تر شود).
یکی از اموری که موجب آرامش است، زوج مناسب می‌باشد (نه تمام اسباب آرامش).
آرامش موجود در ازدواج تنها به جهت ارضای غریزه جنسی نیست.
اکنون دیدگاه فروید فروید را در این زمینه بیان می‌کنیم:
فروید عامل تمام بیماری‌های روانی را تمایلات وا پس‌زده جنسی می‌داند.
بالاتر از این، با تعمیم مسئله
جنسیت، غرایز جنسی بشر را پایه
تمدن،
فرهنگ و همه افکار انسانی و تغییرات اجتماعی دانسته و کوشیده است مسائل مختلف جامع‌شناسی و
تاریخ را از این راه حل کند.
فروید چگونگی
شخصیت و رفتار آینده شخص را ناشی از غریزه جنسی و نحوه لذت‌جویی او در زمان نوزادی می‌داند و هر یک از حرکات بیوفیزیولوژیک کودک، مانند گاز گرفتن، مکیدن، و... را عامل تعیین‌کننده
شخصیت آینده او می‌داند؛ به عنوان مثال معتقد است
کودکی که در کوچکی با دندان‌هایش گاز می‌گیرد، در آینده فردی منتقد، وکیل دعاوی، سیاست‌مدار یا مقاله‌نویس از کار در‌می‌آید و...
فروید پیدایش و تکامل تمدن، همه مظاهر آن و ظهور مقررات اجتماعی را که معلول سیر و تکامل اقتصادی و محصول کار است، مرهون
عقده ادیپ (توضیح این‌که: فروید عقیده دارد در
خانواده، پسر با پدر در تصاحب مادر رقابت می‌کنند. از طرفی پدر، مادر را از نظر جنسی برای خود می‌خواهد و پسر در این رابطه پدر را مزاحم خود می‌داند (غریزه
عشق به مادر و
کینه نسبت به پدر) و این را عقده ادیپ معرفی و عکس این را در
دختران عقده الکترا، پسر پدر را به همین خاطر می‌کشد و از این به بعد قانون حرمت ازدواج با محارم به وجود می‌آید تا از بروز
قتل جلوگیری کند و....) می‌داند.
آن‌چه در خور توجه است، این است که نظریه فروید از طرف
دانشمندان دیگر و حتی از طرف شاگردان خود مورد انتقادات اساسی قرار گرفت؛ به طوری که نقاط ضعف و نقایص روان‌کاوی وی سبب شده امروزه در بسیاری از کشورها ـ به‌ویژه در کشورهای جامعه‌گرا ـ برخی نظریات افراطی وی متروک گردد، در دیگر ممالک نیز شهرت و اهمیت سابق خود را از دست داده است.
به عنوان مثال به طور خلاصه به دو نقد از نظریات وی اشاره می‌شود:
فروید در درمان اختلالات روانی که در نتیجه عوامل مادی اقتصادی ـ اجتماعی پدید می‌آیند، به این عوامل اصلاً توجهی نداشته و همه را ناشی از مسائل جنسی می‌داند؛ حال آن‌که بدیهی است کارگری که در اثر بی‌کاری،
فقر و گرسنگی
زن و بچه، به ناراحتی‌های روحی دچار می‌شود:
منشأ جنسی ندارد.
عارضه‌ای است مربوط به حال و گذشته نزدیک، نه گذشته دور و کودکی (آن‌گونه که فروید ادعا دارد.)
صرف اطلاع او از علت ناراحتی خویش آن‌هم نه علت اصلی نمی‌تواند
سلامت و
اعتدال روانی‌اش را به وی باز گرداند؛ بلکه سلامت وی مرهون پیدا شدن کار و درآمد مناسب می‌باشد.
فرضیات روان کاوی فروید مستلزم انکار یا رد برخی از معتبرترین مبانی و اصول علمی عصر حاضر می‌شود.
اگر جامعه را انعکاس روان فرد بدانیم، باید علوم پردامنه اجتماعی را که در رفع معضل‌های اجتماعی مؤثرند، تنها شاخه‌ای از روان‌شناسی بدانیم.
اگر جامعه انعکاس غرایز لاشعور تغییرناپذیر بر کنار از زمان و مکان باشد، پس برای تحول عمقی و
تکامل انسان و جامعه انسانی، امکانی در میان نخواهد بود. چنین اعتقادی مخالف اصل حرکت دائمی در علوم فیزیکی و نظریه تکامل در علوم زیستی و تحولات تاریخی در علوم اجتماعی است.
اگر
شعور انعکاس بیرون نباشد، متضمن اطلاعات صحیحی از دنیای بیرون نخواهد بود.و آن چه در طی تجارب خود به عنوان قوانین دنیای بیرون می‌شناسیم بر واقعیات انطباق نخواهد یافت.
نتایج به دست آمده از این دو کاوش علمی، بدین قرار است:
فروید غریزه جنسی را در واقع موتور محرکه هر چیز و حتی وجود قوانین و تمدن‌ها می‌داند؛ حال آن‌که آیه شریفه فقط یکی از موارد آرامشِ ازدواج می‌داند.
فروید به خصوص مسئله ارضای غریزه جنسی را در ایجاد
آرامش مطرح کرده، حال آن‌که آیه شریفه چنان‌چه بیان شد، یکی از موارد آرامش را ازدواج، و در ازدواج هم تمام آرامش را
غریزه جنسی اعلام نکرده؛ بلکه خود ازدواج و در کنار نیمه دیگر قرار گرفتن (که گوشه‌ای از این راجع به ارضای غریزه جنسی می‌باشد) را مایه آرامش ذکر کرده.
بنابراین آیه شریفه هیچ تأییدی نسبت به نظریه زیگموند فروید نداشته و مباحث دیگری را بیان می‌کند.
در ضمن دو نکته قابل توجه این است:
اول فروید فرآیند تحول و
رشد انسان را در چند دوره تعریف می‌کند که یکی از آن مراحل به عقده ادیپ اشاره دارد و برخی ناملایمات دیگر به خاطر عدم تحول صحیح مراحل دیگر است.
دیگر این‌که عده زیادی هم عقیده دارند، (از جمله روان‌شناسان سرشناس کشور که قائل به این حرف است، استاد خانم پریرخ دادستان می‌باشد.) نظر فروید اشاره به میل جنسی بزرگ‌سالی و غریزه جنسی بزرگ‌سالی ندارد.
در پایان به اجمال، به نظریه اسلام در مورد آرامش و هم‌چنین مشکلات و
گرفتاری‌ها و
اضطراب‌های موجود در جامعه اشاره می‌شود:
به طور کلی
اسلام آرامش حقیقی و پایدار را فقط در
یاد خدا می‌داند:
«
... أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛
«آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مى‌يابد»!
تمام اضطراب‌ها و
مشکلات را در اعراض از یاد خدا می‌داند:
«
وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»؛
«و هر کس از ياد من روى‌گردان شود،
زندگی (سخت و) تنگى خواهد داشت؛ و
روز قیامت، او را نابينا محشور مى‌کنيم!».
(معیشة ضنکاً یعنی زندگانی تنگ و دست و پاگیر).
۱. تفسیر المیزان و نمونه ذیل آیه شریفه.
۲. بهترین راه غلبه بر: نگرانی‌ها و ناامیدی‌ها، نگارش و اقتباس: محمد جعفر امامی، مقدمه از: آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان.
۳. فروید چه می‌گوید، ترجمه و تألیف: نصرالله باب الحوائجی، مقدمه و انتقاد از: دکتر امیرحسین آریان‌پور.
۴. مبانی روان‌شناسی فروید، کالوین س.هال استاد دانشگاه و سترن رزرو، ترجمه: دکتر ایرج نیک آیین.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آرامش از دیدگاه فروید»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۴.
