کمیت یا کیفیت ذکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اهمیت ذکر، کمیت، کیفیت.
پرسش: اهمیت ذکر به کمیت است یا به کیفیت؟ یعنی اگر هزار مرتبه بگوییم «لا اله الا الله» نیکوتر است، یا اگر یک ساعت تفکر کنیم؟
پاسخ: در صورت تعارض میان کیفیت و کمیت، انسان باید به کیفیت عمل توجه کند؛ یعنی کمتر
دعا کند؛ ولی با تفکر و حضور قلب.
اگر کسی هزار مرتبه ذکر خاصی را بگوید و بدون توجه و
تفکر و
حضور قلب باشد، آثار مطلوب بر آن مترتب نخواهد شد؛ اما اگر همان ذکر را سعی کند، با حضور قلب و تفکر و دقت ادا کند، چه‌بسا درهای
رحمت الهی برای او باز شود. همچنین هرکدام از کمیت و کیفیت، در جای خود مطلوب است؛ ولی کمیت که از هر گونه کیفیت بی‌نصیب باشد، پی‌آمد مطلوب را نخواهد داشت
جای تردید نیست که تعداد گفتن اذکاری که در
روایات ماثور آمده، نقش مهمی در
ذکر و دعا و هر عمل عبادی دارد. حتی برخی بزرگان گفته‌اند که‌اندازه عددها در دعا و ذکر، شبیه خاصیت دندانه‌های کلید قفل را د رد و هر کلید، با دندانه‌های خاص و معینی می‌تواند قفلی را باز کند و اگر از دندانه‌های کامل برخوردار نباشد، قفل را باز نمی‌کند. دعا و ذکر نیز چنین است، هر دعا و ذکر باید به تعداد خاصی که در آثار و منابع دینی و آموزه‌های مذهبی آمده، خوانده شود، تا اثر کند یا تأثیری داشته باشد و اگر از مقدار عدد معینی کمتر یا بیش‌تر خوانده شود، آن اثر مطلوب را نخواهد داشت.
بنابراین عدد نیز نقش مهمی در ذکر دارد؛ اما باید تلاش شود که عدد و کمیت با کیفیت همراه شود و گرنه باز عدد خاص به‌تنهایی آثار مطلوب را در پی نخواهد داشت.
در
روایات آمده است:
«طوبی لمن شغل قلبه بالفکر و لسانه بالذکر؛
خوشا به حال کسی که دلش را با
فکر و زبانش را با ذکر مشغول کند».
هرگاه ذکر با فکر و کیفیت با کمیت همراه شد، آثار و
برکات خاصی را در پی خواهد داشت.
حضرت
امام خمینی در مقام تبیین این حقیقت می‌گوید:
قوت و کمال تذکر بسته به قوت و کمال تفکر است و آن تفکر که نتیجه‌اش تذکر تام معبود است، در میزان سایر
اعمال نیاید و با آن‌ها در فضیلت طرف مقایسه نشود، معلوم است غایب و ثمره مهمه عبادات، حصول
معارف و تذکر معبود است و این خاصیت از تفکر صحیح بهتر حاصل می‌شود، شاید یک ساعت تفکر ابوابی از معارف به روی سالک بگشاید که
عبادت هفتاد سال نگشاید، گرچه ذکر
حق و تذکر از آن
ذات مقدس از صفات قلب است و اگر قلب متذکر شد، تمام فوایدی که برای ذکر است، بر آن مترتب می‌شود؛ ولی بهتر است که ذکر قلبی و تفکر با ذکر لسانی همراه شود.
از این بیان نیز به دست می‌آید که کمیت و کیفیت، هر دو باید در کنار هم قرار گیرد تا مؤثر واقع شود.طبق آنچه تاکنون گفته شد، به‌خوبی مشخص شد که اگر کسی هزار مرتبه ذکر خاصی را ـ مثلاً «
لا اله الا الله» را که در پرسش آمده ـ بگوید و بدون توجه و تفکر و
حضور قلب باشد، آثار مطلوب بر آن مترتب نخواهد شد؛ اما اگر همان ذکر را سعی کند، با
حضور قلب و تفکر و دقت و
اندیشه ادا کند، چه‌بسا درهای رحمت الهی برای او باز شود. همچنین معلوم شد هرکدام از کمیت و کیفیت، در جای خود مطلوب است؛ ولی کمیت که از هرگونه کیفیت بی‌نصیب باشد، پی‌آمد مطلوب را نخواهد داشت. (تفصیل این بحث را در منبع ذیل جویا شوید).
بنابراین در صورت تعارض میان کیفیت و کمیت، انسان باید کیفیت عمل را مورد توجه قرار دهد؛ یعنی کمتر دعا کند؛ ولی با تفکر و حضور قلب.
۱. حسن‌زاده آملی، هزار و یک نکته، نکته‌های ۳۲۰، ۶۳۳، ۶۹۸، ۹۱۳، ۹۲۳، ۹۳۱، مرکز نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۲ش.
۲. عبدالرزاق کاشانی، شرح منازل سایرین با نگارش علی شیروانی، الزهرا، ۱۳۷۹ش.
۳. رساله منسوب به سیدبحرالعلوم، هجرت، بی‌تا.
۴. محمد فتح‌علی‌خانی، آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، نشر مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، ۱۳۷۹ش.
۵. طریق عرفان، ترجمه رساله الولایة تالیف علامه طباطبایی، بخشایش، قم، ۱۳۸۱ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کمیت یا کیفیت ذکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۵.
