کارنامه مسلم در کوفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مسلم بن عقیل،
کوفه،
قیام امام حسین پرسش: کارنامه مسلم در کوفه چگونه بود؟
پاسخ: مسلم بن عقیل برای ارزیابی فضای سیاسی - اجتماعی کوفه از طرف
امام حسین (علیه‌السّلام) نماینده شده بودند تا بیعت برای حضرت بستانند. با در نظر گرفتن دقیق واقعیت‌های موجود در حوزه ماموریت وی، باید گفت: مسلم، مسئولیت خود را در حدّ توان، به خوبی انجام داده است و آنچه پیش آمد، دلایل خاصّ خود را داشت.
کارنامه
مسلم (علیه‌السّلام) در
کوفه را با دو نوع نگاه، می‌توان مورد
نقد و
ارزیابی قرار داد: در نگاهی سطحی، ممکن است چنین تصوّر شود که وی، از
سیاست و
تدبیر لازم در به انجام رساندن ماموریتی که بر عهده داشت و زمینه‌سازی برای آمدن
امام حسین (علیه‌السّلام) به کوفه، برخوردار نبوده است؛ زیرا نتوانست از فضای سیاسی ـ اجتماعی کوفه ـکه کاملاً در جهت
نهضت حسینی بود‌ـ، به‌طور شایسته استفاده کند. او پیش از آن که ابن زیاد وارد کوفه شود، دستِ‌کم دوازده هزار نیرو در اختیار داشت
و فضای کوفه به گونه‌ای بود که
ابن زیاد، مجبور شد مخفیانه، وارد آن شود.
اگر مسلم (علیه‌السّلام) پیش از ورود ابن زیاد، نیروهای وفادار به نهضت را خوب سازماندهی می‌کرد، ابن زیاد، فرصت نمی‌یافت تا نیروهای مخالف نهضت را سازماندهی کند و علیه هواداران امام حسین (علیه‌السّلام) واردِ عمل نماید، و در این صورت، با رسیدن امام (علیه‌السّلام) به کوفه، چه بسا سرنوشت قیام مردم، به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد و حادثه جان‌گداز کربلا، پدید نمی‌آمد؛ امّا او نه تنها از فضای موجود کوفه نتوانست بهره‌برداری کند، بلکه بدون ارزیابی درست از میزان وفاداری مردم، به امام حسین (علیه‌السّلام) نوشت: هنگامی که نامه من به تو رسید، با شتاب، حرکت کن که همه مردم، با تو هستند و نظر و تمایلی به خاندان
معاویه ندارند.
و بدین‌سان، امام حسین (علیه‌السّلام) به سوی کوفه حرکت کرد و حادثه خونین و جانسوز کربلا، پدید آمد.
همان‌طور که اشاره شد، چنین ارزیابی‌ای از کارنامه مسلم، داوری‌ای سطحی، بدبینانه و بدون در نظر گرفتن ماموریت اوست؛ امّا با در نظر گرفتن دقیق واقعیت‌های موجود در حوزه ماموریت وی، باید گفت: مسلم، مسئولیت خود را در حدّ توان، به خوبی انجام داده است و آنچه پیش آمد، دلایل خاصّ خود را داشت.
برای ارزیابی واقع‌بینانه از کارنامه مسلم در کوفه، چند مسئله باید مورد توجّه و بررسی قرار گیرد:
برای ارزیابی کارنامه مسلم، نخستین چیزی که باید مورد توجّه باشد، موضوع و محدوده ماموریت اوست. این مطلب، به صورت روشن در نامه امام حسین (علیه‌السّلام) به مردم کوفه، آمده است. بر پایه گزارش منابع تاریخی، در نامه امام (علیه‌السّلام) آمده است:
وَ قَد بَعَثتُ الَیکم اخی وَ ابنَ عَمّی وَ ثِقَتی مِن اهلِ بَیتی مُسلِمَ بنَ عَقیلِ بنِ ابی طالِبٍ، وَ قَد امَرتُهُ ان یکتبَ الَی بِحالِکم وَ رَایکم وَ رَای ذَوِی الحِجا وَ الفَضلِ مِنکم، وَ هُوَ مُتَوَجَّهٌ الی ما قِبَلَکم، ان شاءَ اللّهُ تَعالی وَ السلام، وَ لا قُوَّةَ الّا بِاللّهِ، فَاِن کنتُم عَلی ما قَدِمَت بِهِ رُسُلُکم وَ قَرَاتُ فی کتُبِکم فَقوموا مَعَ ابنِ عَمّی وَ بایعوهُ وَ انصُروهُ وَ لا تَخذُلوهُ.
برادرم، پسرعمویم و فرد مورد اعتماد از خاندانم،
مسلم بن
عقیل بن ابی‌طالب را به سوی شما فرستاده‌ام و به او دستور داده‌ام که وضع شما و نظرتان و دیدگاه عقلا و بزرگان را برایم گزارش کند، و او در حال حرکت به سوی شماست ـ‌ان شاء اللّه تعالی‌ـ. والسلام! و هیچ توانی، جز به [
یاری
]
خداوند نیست. اگر شما بر همان نظری هستید که فرستادگان شما آورده‌اند و در نامه‌هایتان خوانده‌ام، پس با پسرعمویم همراهی کنید و با او
بیعت نمایید و یاری‌اش کنید و تنهایش مگذارید.
این متن، نشان می‌دهد که ماموریت اصلی مسلم، ارزیابی فضای سیاسی ـ اجتماعی کوفه از نزدیک است و برای این منظور، امام (علیه‌السّلام) از هواداران خود خواسته است که با او بیعت کنند و در امور مربوط به ساماندهی قیام بر ضدّ حکومت یزید، او را یاری دهند.
افزون بر این، تعبیر «اخی (برادرم)» و «ثِقَتی (مورد اعتمادم)»، حاکی از جایگاه والای مسلم در کمالات نفسانی از یک سو، و اعتماد و اطمینان امام (علیه‌السّلام) به درایت و تدبیر سیاسی وی، از سوی دیگر است. اکنون باید دید که مسلم، در به انجام رساندن این ماموریت، تا چه‌اندازه موفّق بوده است؟
انتخاب کوفه به عنوان مرکز نهضت حسینی بر ضدّ حکومت یزید، به این معنا نیست که امام حسین (علیه‌السّلام) باور داشت که مردم کوفه، با آن سوابقی که در برخورد با پدرش
امام علی (علیه‌السّلام) و برادرش
امام حسن (علیه‌السّلام) داشتند، واقعا همگی به یک‌باره تغییرِ ماهیت داده‌اند و صددرصد، آماده همکاری و همراهی با ایشان هستند؛ بلکه امام (علیه‌السلام)، در جمع‌بندی نقاط مثبت و منفی کوفه، به این نتیجه رسیده بود که این شهر، مناسبت‌ترین جا برای آغاز نهضت است.
فضای سیاسی ـ اجتماعی متاثّر از ناخشنودی مردم از
حکومت یزید، فعّالیت‌های هواداران امام حسین (علیه‌السّلام) و ضعف فرماندار آن روز کوفه،
نعمان بن بشیر، به‌گونه‌ای بود که حتّی شماری از اشراف فرصت‌طلب، مانند
شَبَث بن رِبعی،
حجّار بن اَبجَر عِجْلی و
عمرو بن حَجّاج، ترجیح داده بودند تا به جمع افرادی که به امام (علیه‌السّلام) نامه نوشته و از ایشان خواسته بودند تا به کوفه بیاید، بپیوندند و این چند نفر نیز با هم یک نامه نوشتند.
بی‌تردید، فضای عمومی هواداری از امام حسین (علیه‌السلام)، فضایی کاذب بود؛ امّا مسلم، ماموریت داشت با بهره‌گیری از این فضا، برای امام (علیه‌السّلام) از مردم، بیعت بگیرد و زمینه را برای قیام بر ضدّ حکومت یزید، آماده کند. او این ماموریت را به خوبی انجام داد و در مدّتی کوتاه، انبوهی از مردم کوفه، رسما با او بیعت کردند.
البته مسلم می‌دانست که این حرکت، در صورتی به موفّقیت نهایی نزدیک خواهد شد که رهبر نهضت، یعنی امام حسین (علیه‌السلام)، هر چه زودتر، خود را به کوفه برساند و در صورت تاخیر، چه بسا اقدامات متقابل اُمَویان، فضای موجود را دگرگون کند. لذا کتبا از امام (علیه‌السّلام) درخواست کرد که در آمدن به کوفه، تعجیل کند و بر عکس، یزید و عوامل او، تلاش می‌کردند تا امام (علیه‌السّلام) به کوفه نزدیک نشود.
با عنایت به آنچه گذشت، نه تنها مسلم در انجام دادن ماموریت خود، کوتاهی نداشت؛ بلکه وظیفه خود را به خوبی انجام داد، امّا به عللی تلاش‌های او با شکستْ مواجه شد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «کارنامه مسلم در کوفه» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۹/۲۹.
