ولایت امامان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش:دلیل ولایت
معصومان علیهم السلام چیست؟
ولایت معصومان علیهم السلام را به
ادله اربعه:
کتاب،
سنت،
عقل و
اجماع، می‌توان اثبات کرد.
اجماع علمای
شیعه، بی نیاز از مراجعه به کلماتشان، آن گونه واضح است که حتی از سوی دانشمندان سایر
مذاهب در آن تردید نشده است.
در مورد
دلیل عقلی، برخی به قاعده‌ی "
لطف"تمسک کرده و آن را برای اثبات این مطلب که شخص
نبی یا
امام معصوم زمامدار جامعه است، کافی شمرده‌اند. ولی گروهی از علما این دلیل را ناکافی دانسته و به دلیل "حکمت" تمسک جسته‌اند.
آیات فراوانی بر ثبوت
ولایت نبوی دلالت دارد که شاید واضح ترین آنها این کریمه باشد: "النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم". نبی اکرم نسبت به مومنین از خود آنها سزاوارتر است.
روایات نیز در باب ولایت معصومان‌علیهم السلام، بسیار فراوان است. از جمله‌ی آنها سخن
امام صادق علیه السلام است که در ذیل آیه‌ی کریمه "انما ولیکم اللَّه و رسوله و الذین آمنوا..."فرمود:
هر آینه مقصود آیه این است که سزاوارتر به شما و حق دارتر بر شما و امورتان و خودتان و اموالتان
خدا و رسولش و کسانی که
ایمان آوردند، یعنی
علی علیه السلام و فرزندانش تا روز
قیامت می‌باشند.
در
فرهنگ اسلامی، پس از توجّه به ضرورت وجود زمامدار برای جامعه، هیچ کس به خودی خود
حقّ زعامت جامعه را ندارد، جز
خداوند متعال که تمام شئون هستی
آدمی از اوست و همین امر اقتضا می کند که انسان مطیع اوامر و نواهی او باشد.
حال اگر او ما را به تبعیت از شخص یا گروهی خاصّ فرا خواند، ما نیز
اطاعت می کنیم و اگر برای زمامدار شرایطی را بیان کرد و تعیین شخص او را از بین حائزین شرایط بر عهده‌ی ما گذارد، باز مطیع او خواهیم بود.
مسلمانان از گذشته تا حال
اعتقاد داشته‌اند که خداوند متعال زمامداری
امت اسلام را به شخص
رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله سپرده و سپس به اعتقاد پیروان مکتب اهل بیت‌علیهم السلام این امر به امامان معصوم علیهم السلام منتقل شده است و این مطلب را به ادلّه‌ی اربعه: کتاب، سنت، عقل و اجماع، می‌توان اثبات کرد.
اجماع علمای شیعه، بی نیاز از مراجعه به کلماتشان، آن گونه واضح است که حتّی از سوی دانشمندان سایر مذاهب در آن تردید نشده است. به طور کلّی مهمترین ویژگی اصل "
امامت"که از
اصول مذهب شیعه بوده و هست، همین امر می باشد که بعد از رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله زمامداری امت اسلام که بر عهده‌ی وی بود، به
ائمه اهل البیت علیهم السلام واگذار شد. از این‌رو، شیعه اعتقاد دارد رسول گرامی اسلام، افزون بر مقام
نبوت و
رسالت، از منصب "امامت"
نیز برخوردار بوده است. مقام نبوّت مقام آگاهی از اسرار الهی در عالم تکوین و تشریع است و مقام رسالت برای پیامبری حاصل است که مأمور باشد دانسته های خود را به مردم برساند و آنها را هدایت کند. مقام امامت همان منصب زمامداری و اداره‌ی جامعه می باشد.
در مورد دلیل عقلی، برخی به قاعده‌ی "لطف"تمسّک کرده و آن را برای اثبات این مطلب که شخص نبی یا امام معصوم زمامدار جامعه است، کافی شمرده اند. ولی گروهی از علما این دلیل را ناکافی دانسته و به دلیل "
حکمت"تمسّک جسته‌اند.
دلیل "حکمت"را در نهایت اختصار می توان چنین توضیح داد:
عقل پس از اثبات باری تعالی و
عالم غیر مادّی و
معاد برای انسان، نتیجه می گیرد که هر چه در این
دنیا از افراد بشر سر می زند، می تواند تأثیری ماندگار بر
حیات اخروی او داشته باشد. عقل، خود را در کشف این تأثیرات و تمییز موارد آن عاجز می یابد. از این رو، حکمت خداوند متعال، که این عالم و
آدم را آفریده، حکم می کند که به گونه ای راه سعادت را بر انسان ها بنمایاند و فرستادگانی به سوی آدمیان اعزام کند. از سوی دیگر، برای تأمین هدف از ارسال رسل، که همان
هدایت مردم است، این پیامبران باید معصوم و مبرّای از خطا در تلقّی و دریافت دستورات الهی و
ابلاغ آن به مردم باشند. سپس عقل با تحلیل مسئله عصمت به این نتیجه می رسد که عصمت در تلقّی و ابلاغ وحی، با عصمت در تمام شئون، حتّی نسبت به خطا و نسیان، ملازمه دارد. پس رسول می بایست در تمام امور معصوم باشد. آن گاه عقل حکم می کند، که بنابر اقتضای حکمت الهی زمام امور جامعه می بایست به معصوم سپرده شود. پس حتماً شخص رسول زمامدار جامعه از سوی دین تلقّی می شود. حال اگر عقل به مقام امامت توجّه کند و
امام را
مفسر پیام الهی نبوی بیابد، با شیوه ای مشابه به نتیجه ای همسان می رسد. بنابر این، عقل پس از اثبات عصمت برای رسول و امام، مقتضای حکمت الهی را در واگذاری زمامداری جامعه به شخص آنان می بیند و از این راه "ولایت"، به معنای اداره‌ی جامعه، را برای آنان اثبات می کند.
آیات فراوانی بر ثبوت ولایت نبوی دلالت
دارد که شاید واضح‌ترین آنها این آیه ی کریمه باشد: "النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم"
: نبی اکرم نسبت به مؤمنین از خود آنها سزاوارتر است. حاصل مفاد این آیه ثبوت
اولویت برای نبی مکرّم اسلام، علیه آلاف التحیة و السلام، نسبت به آحاد
مؤمنین در مقایسه با خود آنهاست؛ یعنی اگر آنها می توانند نسبت به خود تصمیمی بگیرند و کاری انجام دهند، حضرت‌صلی الله علیه وآله از آنها به این کار سزاوارتر است و اگر تصمیمی نسبت به آنها گرفت، آنان حقّ مخالفت ندارند و باید اطاعت کنند، چه این تصمیم در مورد شئون فردی مؤمنین باشد و چه در باب امور اجتماعی آنان.
این آیه
ولایت مطلقه ی نبی اکرم صلی الله علیه وآله را در حوزه‌ی
مباحات شرعی اثبات می کند؛ زیرا در این منطقه است که افراد می توانند نسبت به امور خود هر تصمیمی بگیرند.
نبی اکرم‌صلی الله علیه وآله بنا به
روایات متواتر در قصّه‌ی
غدیر به همین آیه اشاره می کند و خطاب به مردم می فرماید: "ألستُ أولی بکم من أنفسکم؟": آیا من نسبت به شما از خودتان سزاوارتر نبودم؟ و پس از اعتراف مردم، می فرماید: "من کنت مولاه فعلی مولاه"کسی که من مولی و ولی او هستم، علی مولی و ولی اوست.
بنابراین، همان ولایت نبوی برای علی‌علیه السلام و دیگر امامان معصوم‌علیهم السلام نیز ثابت است.
آیه‌ی دیگری که بر ولایت نبوی و علوی دلالت دارد، این آیه ی کریمه‌ی مبارکه است: "إنّما ولیّکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون"
؛ ولیّ شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که
ایمان آورده اند، همان کسانی که نماز برپا می دارند و در حال
رکوع زکات می دهند.
در این آیه‌ی شریفه که منشور اعتقاد شیعه در باب ولایت است، خداوند ابتدا ولایت را برای خود، سپس برای رسولش و آن‌گاه برای آنان که ایمان آورده و نماز به پا داشته و در حال رکوع زکات پرداخته‌اند، ثابت می کند. هر چند عبارت: "کسانی که ایمان آورده‌اند، همان کسانی که
نماز بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند"قابل تطبیق بر مصادیق مختلف است، ولی به اعتراف روایاتی که شیعه و
سنی نقل کرده اند، مراد از آن فقط شخص
علی بن ابی‌طالب علیه السلام می‌باشد.
در این آیه ولایت به شکل مطلق بدون اختصاص به دایره ای خاصّ برای رسول و امامان معصوم‌علیهم السلام، اثبات شده است.
روایات نیز در باب ولایت معصومان‌علیهم السلام بسیار فراوان است، و به برخی از آنها در لابلای بحث اشاره شد. ما در اینجا به عنوان نمونه این سخن
امام صادق علیه السلام را یادآور می شویم که در ذیل آیه‌ی کریمه "إنّما ولیّکم اللَّه و رسوله و الذین آمنوا..." فرمود:
هر آینه مقصود آیه این است که سزاوارتر به شما و حق دارتر بر شما و امورتان و خودتان و اموالتان خدا و رسولش و کسانی که ایمان آوردند، یعنی علی علیه السلام و فرزندانش تا روز
قیامت می‌باشند.
اسلام کویست.
