وظایف پدر و مادر در برابر فرزندان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وظایف پدر و مادر، فرزندان.
پرسش: وظایف پدر و مادر در قبال فرزندان چیست؟
پاسخ:
روایاتی که در زمینه
تربیت فرزند از
معصومان (علیه‌السلام) به ما رسیده، متعدد هستند؛ از جمله
روایت معروفی از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده که فرمود:
"فرزند سه حق بر پدر دارد: اول
انتخاب نام نیکو، دوم
کتابت، نوشتن و
سوادآموزی، سوم
ازدواج، زمانی که فرزند
بالغ شد."
در روایت دیگری از
امیرالمؤمنین،
علی (علیه‌السّلام) آمده است: "
حق فرزند بر پدر این است که نام نیکویی برایش انتخاب کند و او را نیکو تربیت نماید و
قرآن را به او یاد بدهد."
از این
روایات به‌روشنی استفاده می‌شود که
تربیت فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است. خانواده‌ای سعادتمند است که بتواند فرزندانش را براساس برنامه‌های دینی و اسلامی تربیت نماید.
با توجه به روایات مذکور، مهم‌ترین وظایف پدر و مادر در قبال فرزندان، عبارتند از:
پس از تولد نوزاد، اولین وظیفه والدین انتخاب نام خوب برای فرزند است. نام خوب و سازگار با
فرهنگ اسلامی از نظر تربیتی اهمیت فراوان دارد، چون نامی که والدین برای
فرزند انتخاب می‌کنند تا آخر عمر همراه او است و به همان نام خوانده می‌شود. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این زمینه فرمود که یکی از از
حقوق فرزند بر
پدر و مادر، برگزیدن نام نیکو برای اوست.
نام نیکو، نامی است که با فرهنگ اسلامی ـ به ویژه فرهنگ شیعی ـ سازگار باشد؛ مانند نام‌ها،
القاب و اوصاف
امامان معصوم (علیهم‌السلام).
سیره پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
علی (علیه‌السلام) در نام‌گذاری فرزندانشان ـ به ویژه
امام حسن و
امام حسین (علیهما‌السلام) ـ بیانگر اهمیت این موضوع است.
بنابراین لازم است که پیروان و
شیعیان معصومان از آن‌ها
تبعیت کنند و به انتخاب نام فرزند اهمیت داده، نامی را برگزینند که با فرهنگ
تشیع سازگار باشد.
آموزش فرزند و باسواد کردن او از وظایف دیگر والدین است که در حدیثی از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و علی (علیه‌السلام) بدان تأکید شده است.
پدر و مادر مسئولیت دارند تا در جهت باسواد ساختن فرزند، اعم از دختر و پسر، تلاش نمایند. والدین می‌بایست زمینه مدرسه رفتن فرزند را فراهم نمایند تا از
نعمت خواندن و نوشتن برخوردار گردند.
هر چند امروزه آموزش
کودکان جامعه در مدارس انجام می‌گیرد و معلمان دلسوزی به این کار مشغول هستند، ولی پدر و مادر نباید نسبت به تربیت فرزند مدرسه‌ای خود بی‌تفاوت باشند. همکاری خانه و مدرسه و نظارت والدین در فعالیت‌های آموزشی کودکان در این امر تأثیر فراوان دارد.
محیط خانواده در رشد ابعاد گوناگون
کودک نقشی اساسی دارد؛ چون کودک نخستین بار در محیط خانه با دنیای بیرون آشنا می‌شود و از اطرافیان خود مسائل را یاد می‌گیرد.
پدر و مادر اولین مربیانی هستند که با کودک ارتباط برقرار می‌کنند؛ از‌این‌رو می‌بایست زمینه مناسب را برای فراگیری معارف دینی فرزند فراهم سازند. والدین منبع همه مفاهیم، افکار، مهارت‌ها و گرایش‌های کودک هستند، به‌گونه‌ای که
رشد و تکامل و فهم و ادراک کودک در سال‌های اول زندگی از این طریق شکل می‌گیرد.
والدین غیر از تأمین مایحتاج زندگی و رفع نیازهای جسمانی فرزند، موظف‌اند محیط سالمی نیز از نظر تربیتی برای او پدپد آورند؛ زیرا کودک تمام رفتارهای کوچک و بزرگ پدر و مادر را درست تلقی کرده، از آن‌ها
تقلید می‌کند. به این ترتیب، لازم است که والدین محیطی مساعد، برای
تربیت و پرورش هر چه بهتر فرزند فراهم کنند.
یکی از نیازهای اساسی
انسان از نظر روانی، نیاز به محبت و برخورداری از عواطف دیگران است. این نیاز در سال‌های اول زندگی و دوره کودکی بسیار شدید و پاسخ گفتن بدان از ضروریات است.
بر این اساس، بر مربیان کودک ـ به ویژه پدر و مادر ـ لازم است که این نیاز روانی و عاطفی او را بر طرف سازند. وظیفه پدر و مادر نسبت به فرزند تنها در تأمین نیازهای مادی و جسمانی او خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مهم‌تر از آن تأمین نیازهای روحی و عاطفی کودک است؛ زیرا طبیعت کودک چنین اقتضا دارد که او را دوست بدارند و به او
محبت بورزند و کانون گرم و اطمینان‌بخشی را برایش پدید آورند تا در پرتو آن با دنیای پر جاذبه بیرون آشنا گردد. اکسیر محبت و
دوستی، درمان بسیاری از نگرانی‌ها و بیماری‌های روحی و روانی و حتی جسمانی کودک است.
در
احادیث رسیده از
اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز بر محبت به فرزند بسیار تأکید شده است.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «
احبوا الصبیان و ارحموهم»؛
کودکان را دوست بدارید و به آن‌ها محبت ورزید.
در
روایت دیگری از
امام صادق (علیه‌السلام) به حکایت از
حضرت موسی چنین آمده است: "
موسی بن عمران گفت: پروردگارا! کدام
عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن کودکان؛ زیرا
فطرت آنان را بر فطرت و یگانگی خودم آفریده‌ام.
از این‌گونه روایات فراوان است و از آن‌ها فهمیده می‌شود که یکی از وظایف مهم والدین محبت و دوستی با فرزند است. کودک در اثر محبت پدر و مادر احساس
امنیت می‌کند و این را درک می‌نماید که پشتوانه قوی در
زندگی دارد؛ از‌این‌رو چنین کودکانی
اعتماد به نفس پیدا می‌کنند و افراد مستقل و با اراده‌ای بار می‌آیند.
یکی دیگر از وظایف پدر و مادر فراهم ساختن زمینه ازدواج فرزند است. نیاز جسمی و روانی انسان به ازدواج پس از
بلوغ روشن است و زمینه این کار را باید پدر و مادر فراهم سازند.
ازدواج آثار تربیتی فراوانی دارد و جوانان به وسیله آن از بسیاری از انحرافات و
مفاسد فردی و اجتماعی محفوظ می‌مانند.
خدای متعال
خلقت زن و ازدواج را از نشانه‌های قدرت و عظمت خود معرفی کرده است، آن‌جا که می‌فرماید: «
و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذالک لایات لقوم یتفکرون.»؛
و از
آیات و نشانه‌های خدا این است که از خود شما برای شما جفت‌هایی آفرید تا بدان‌ها بیارامید و در میان شما دوستی و
مودت و مهر برقرار ساخت. در این نکته نشانه‌هایی است برای آن گروهی که می‌اندیشند.
آیات و
روایات در این زمینه زیاد است و از مجموع آن‌ها به دست می‌آید که
ازدواج از مسائل اساسی زندگی بشر است و
پدر و مادر باید در این زمینه اقدام کنند.
پس وظیفه مهم دیگر والدین در قبال فرزند، ازدواج او در هنگام
جوانی است.
۱. تربیت کودک از دیدگاه اسلام، مجید رشیدپور، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴ ش.
۲. رفتار والدین با فرزندان، محمدعلی سادات، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴ ش.
۳. خانه و مدرسه، سیداحمد زرهانی، عزیزالله تاجیک، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴ ش.
۴. شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، تهران، سازمان تبلیغات، دادسرای انقلاب، ۱۳۶۹ ش.
۵. نقش اسوه‌ها در تربیت، مصطفی عباس مقدم، تهران، سازمان تبلیغات، ۱۳۷۱ ش.
۶. شخصیت کودک، ل.ق استروسکا، ترجمه اصغرزاده، تهران، انتشارات دنیا، ۱۳۶۸ ش.
۷. روان‌شناسی تربیتی، غلام‌علی افروز، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۲ ش.
۸. اسلام و تعلیم و تربیت، محمدباقر حجتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰ ش.
۹. روان‌شناسی تربیتی، علی شریعت‌مداری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۴ ش.
۱۰. پرورش در پرتو نیایش، حسن‌علی نوری‌ها، قم، دارالفکر، ۱۳۷۲ ش.
۱۱. تعلیم و تربیت و مراحل آن، غلام‌حسین شکوهی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ ش.
۱۲. روان‌شناسی نوجوانان و جوانان، سیداحمد احمدی، تهران، انتشارات مشعل، ۱۳۷۳ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وظایف پدر و مادر در برابر فرزندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۱۷.
