نماز در امت‌های پیشین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز،
اسلام.
پرسش: آیا نماز در امت‌های پیش از اسلام هم بوده است؟
نماز به عنوان ستون دین اسلام، نماد دین‌داری و
عبودیت است. این ستون استوار در همه ادیان آسمانی، مورد توجّه بوده و تنها شکل و آداب و یا مقدار آن تفاوت داشته است. آیات و احادیث متعدّدی،
تشریع نماز (وضع شدن قانون نماز) را در ادیان پیشین اثبات می‌کنند و نوشته‌های موجود در
عهد عتیق و جدید (
تورات و
انجیل) نیز به روشنی از وجود آیین نماز در ادیان
یهود و
مسیحیت خبر می‌دهند. هر چند اسناد در دسترس، تصویر دقیق و کاملی از نماز در آیین‌های پیشین ارائه نمی‌دهند، اما نشان دهنده استمرار وجودی آن در آیین همه پیامبران‌اند. پیش از این، متن آیات و احادیثی که بر این موضوع دلالت دارند، ارائه شد و در این‌جا تنها به چکیده و نتیجه‌نهایی آنها اشاره می‌کنیم.
قرآن کریم در
سوره مریم به روشنی وجود نماز را در امّت‌های متعدّدی نشان می‌دهد.
همچنین روایت
کلینی «نَوِّروا بُیوتَکُم بِتِلاوَةِ القُرآنِ و لا تَتَّخِذوها قُبوراً کَما فَعَلَتِ الیَهودُ و النَّصاری، صَلَّوا فِی الکَنائِسِ وَ البِّیَعِ و عَطَّلوا بُیوتَهُم؛
خانه‌هایتان را با تلاوت قرآن نورانی سازید و آنها را همچون یهود و نصارا گورستان نکنید. آنان
[فقط
] در کنیسه‌ها و کلیساها نماز می‌خواندند و خانه‌های خود را
[از برکات نماز
] بی‌بهره می‌ساختند» از
پیامبر خدا (صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله) نشان از نماز خواندن یهودیان و مسیحیان دارد. افزون بر این می‌توان احادیثی مانند «وَ هِیَ مِنهاجُ الاَنبِیاءِ»
و «لا خَیرَ فی دینٍ لا رُکوعَ فیهِ وَ لا سُجودَ»
را ناظر به این نکته دانست که همه دین‌های توحیدی، صاحب آیین نمازند.
آدم (علیه‌السّلام) به عنوان نخستین
انسان و اوّلین پیامبر خدا، از موهبت نماز به عنوان کلید پیوند با خدایش برخوردار بوده است. روایت
امام صادق (علیه‌السّلام) در‌باره اوقات نماز آدم (علیه‌السلام) و نیز
توبه وی در
عصر روز عرفه پس از اقامه نماز عصر،
نشان دهنده آن است که نماز از زمان آدم ابو‌البشر (علیه‌السّلام) مطرح بوده است.
ادریس (علیه‌السّلام) به عنوان سرسلسله عالمان و مدرّسان جهان بشریت، بخشی از دانش‌های مورد نیاز بشر را بنیان نهاد. او را به عنوان نخستین ستاره‌شناس و نیز مبتکر سال شماری و
علم حساب می‌شناسند
و محتمل است که از این علوم برای محاسبه اوقات نماز و شاید قبله‌شناسی بهره‌می‌برده است. افزون بر این، امام صادق (علیه‌السّلام) در بیان فضیلت
مسجد سهله در
کوفه، آن‌جا را خانه و
محل نماز ادریس (علیه‌السّلام) دانسته است.
نوح (علیه‌السّلام) قدیمی‌ترین
پیامبر اولو العزم است و
دین او به عنوان شریعتی مستقل و با آموزه‌هایی پایدار و ماندگار شناخته می‌شود؛ آموزه‌هایی مانند
توحید در عبادت و
اخلاص در ربوبیت و پرهیز از محرّمات و نیز ادای نماز که در حدیث
امام باقر (علیه‌السّلام) به آن تصریح شده است.
ابراهیم (علیه‌السّلام) از بزرگ‌ترین پیامبران الهی است. او که در عصر خویش بت‌ها و معبودهای دروغین بشر را در هم شکست، خانواده‌اش را در حرم الهی سکنی می‌دهد تا برپا دارنده نماز باشند و خود، از خداوند، می‌خواهد تا او و نسلش را برپا کننده نماز قرار دهد.
خداوند نیز به او فرمان داده تا خانه‌اش را برای عبادت کنندگان و راکعان ساجد (نمازگزاران) پاکیزه کند.
نیز در حدیثی، یکی از دو علّت نیل ابراهیم (علیه‌السّلام) به مقام والای «خلیل خدا بودن» را نماز شبانه وی دانسته است.
برخی از فرزندان و نوادگان ابراهیم خلیل (علیه‌السّلام) به پیامبری رسیدند که از جمله آنان می‌توان به
حضرت اسماعیل (علیه‌السلام)،
حضرت اسحاق (علیه‌السلام)،
حضرت یعقوب (علیه‌السّلام) و
حضرت یوسف (علیه‌السّلام) اشاره نمود. این پیامبران نیز مانند پدر و نیای بزرگشان ابراهیم (علیه‌السّلام) به نماز فرمان داده شده و مأمور اقامه آن بوده‌اند.
حضرت
موسی (علیه‌السلام)، از بزرگ‌ترین پیامبران اولو العزم الهی است و جوهره اصیل دینی که او برای یهودیان آورد، جان مایه دین‌های ابراهیمیِ پس از اوست. بسیاری از آیین‌ها و مراسم اصیل و تحریف ناشده یهود، در دین مسیحیت و اسلام پا بر جا ماند، هر چند شکل و آداب آن تکمیل شد.
قرآن کریم به برخی آموزه‌های وحیانی موسی (علیه‌السّلام) و پیمان گرفته شده از
بنی‌اسرائیل اشاره کرده که از جمله آنها اقامه نماز است.
در حدیثی نیز به دستور خداوند به موسی (علیه‌السّلام) در باره نماز و درنگ در آن، اشاره شده استو در حدیث دیگر در باره مناجات موسی و خدا، سخن از نماز به میان آمده است.دو حدیث
امام صادق (علیه‌السّلام) نیز در توصیف ادب موسی (علیه‌السّلام) در نماز است و علّت نیل موسی به مقام کلیم اللهی، همان دانسته شده است.
افزون بر آیات و احادیث اسلامی، متون متعدّدی در
تورات و
تلمود، نشان دهنده وجود نماز و تشریع آن در دین یهود هستند. در تورات، به نماز
سلیمان (علیه‌السّلام) در حضور جمعی از بنی‌اسرائیل و
تضرّع او و طلب بخشش برای بنی‌اسرائیل که از سرزمین خود رانده شده بودند، اشاره شده
و در جایی دیگر از آن،
از پایان نماز سلیمان (علیه‌السّلام) و بلند شدن وی از حالت رکوع و تبریک وی به حاضران برای نجات و آسودگی آنها یاد شده است.
در باره
نماز جماعت یهودیان، در کتاب
گنجینه تلمود آمده است که علاوه بر عبادت‌ها و نمازهای فردی و خصوصی که
انسان به وسیله آن، حاجات خود را از
خدا می‌طلبد، نمازهای جماعتی نیز هستند که افراد موظّف‌اند در آن شرکت جویند و آن را در کنیسه بخوانند. (براخوت ۶ الف: «دعا و نماز انسان، فقط در صورتی مورد اجابت قرار می‌گیرد که در
کنیسه خوانده شود....هر آن کس که در شهر او کنیسه‌ای وجود دارد و برای خواندن نماز بدان‌جا نمی‌رود، همسایه بدی است».) گفتنی است که یهودیان نیز مانند
مسلمانان، واژه خاصّی برای نماز با لفظ «تفیلا» و اوقات معیّنی برای برگزاری آن دارند. (پایگاه اینترنتی انجمن کلیمیان ایران.)
پیامبران متعدّدی پس از موسی (علیه‌السّلام) و پیش از عیسی (علیه‌السّلام) از سوی
خداوند برانگیخته شده‌اند که از جمله آنان،
اسماعیل صادق الوعد، (اسماعیل صادق الوعد،
اسماعیل بن حزقیل غیر از اسماعیل، فرزند ابراهیم (علیه‌السّلام) است)
داوود،
زکریّا و
یحیی (علیهم‌السّلام) هستند. آیات و احادیث متعدّدی به روشنی نشان می‌دهند که همه این بزرگان، مأمور به نماز بوده‌اند و بِدان امر کرده و آن را پاس می‌داشته‌اند. خداوند، فرمان اسماعیل (صادق الوعد) به خانواده‌اش را برای برپایی نماز، نقل نموده است.
دو حدیث نیز به
محراب داوود (علیه‌السّلام) و نماز خواندنش در آن، تصریح کرده‌اند.حدیثی دیگر نیز گزارش می‌کند که خداوند متعال، برخی از موانع قبول نماز را به داوود (علیه‌السّلام)
وحی کرده است.افزون بر این، آیه‌ای از
سوره لقمان،
به ضمیمه حدیثی که معاصرت داوود (علیه‌السّلام) با لقمان را نشان می‌دهد، («وکانَ لُقمانُ یُکثِرُ زیارَةَ داوودَ (علیه‌السّلام) وَ یَعِظُهُ بمَواعِظِهِ وَ حِکمَتِه؛
لقمان، زیاد به دیدن داوود (علیه‌السّلام) می‌رفت و با موعظه‌ها و سخنان حکیمانه و دانش بسیار خود، او را اندرز می‌داد»)دلیل دیگری بر وجود آیین نماز در روزگار اوست.احادیث متعدّدی نیز وصیّت لقمان را به فرزندش در باره نماز نقل کرده‌اند. همچنین
نماز خواندن زکریّا (علیه‌السّلام) در
سوره آل عمران به صراحت آمده
و آیه‌ای دیگر از همین سوره
نشان می‌دهد که نماز و جایگاه آن در میان
بنی‌اسرائیل شناخته شده بوده و دو رکن اصلی یعنی
سجده و
رکوع را داشته است و
حضرت مریم (علیهاالسّلام) آن را انجام می‌داده است. در باره یحیی فرزند زکریّا نیز در
کتاب المحاسن برقی، حدیثی است که بر نماز خواندن او دلالت دارد. همچنین حدیثی هست که یحیی (علیه‌السّلام) امر خداوند به نماز را به بنی‌اسرائیل ابلاغ کرده است.
به نقل قرآن کریم،
عیسی بن مریم (علیه‌السّلام) در دامان زنی پاک دامن متولد شد که در عبادت‌کده می‌زیست و به نماز می‌ایستاد و رزقش را از خداوند در محراب نمازش دریافت می‌کرد. عیسی (علیه‌السّلام) همچنین در نخستین روزهای تولدش و در همان گهواره، با اعجاز الهی، زبان گشوده و وصیت الهی به نماز را بیان کرده است.
احادیث نیز به تشریع نماز در آیین او تصریح کرده و آن را وظیفه عمومی همه گروندگان به او شمرده‌اند.
نماز و کیفیت و فواید آن در
انجیل امروزین نیز موجود است و برخی آن را همراه
روزه از مهم‌ترین عبادت‌ها نزد
مسیحیان می‌دانند.
در پایان و با مراجعه به متن گزارش‌هایی که به آنها اشاره شد، می‌توان نتیجه گرفت که نماز به عنوان یک آیین عبادی، در همه دین‌های توحیدی وجود داشته، بلکه یکی از مهم‌ترین اعمال و مناسک این آیین‌ها بوده است. نماز حتّی در آیین‌هایی مانند
آیین زرتشت و
آیین صائبی نیز گزارش شده و در یک پژوهش گسترده‌تر می‌توان وجود آن را در آیین‌های غیر مشهور پی گرفت.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت که نماز در میان همه پیروان آیین‌های الهی، از جایگاه ویژه و والایی برخوردار بوده و هست، و البته در
دین اسلام (که کامل‌ترین و آخرین دین توحیدی است)، برترین جایگاه را میان عبادات و مناسک دینی دارد.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «نماز در امت‌های پیشین» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۸/۱۳.
