ناهمسانی رفتار کودکان در محیط خانه و مدرسه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زورگویی، رفتار کودکان، سکوت، محیط خانه، مدرسه.
پرسش: برادری هفت ساله دارم که امسئل به مدرسه رفته است. او آخرین فرزند
خانواده است و چهار خواهر و برادر بزرگ‌تر از خودش دارد. او در خانه، بسیار شرور و زورگوست؛ اما در مدرسه ساکت و آرام و اغلب از هم‌کلاسی‌هایش کتک می‌خورد. لطفاً بفرمایید که چرا علی‌رغم اینکه در خانه بسیار شرور و زورگوست، این چنین در مدرسه سرکوب می‌شود؟
پاسخ:
توجه به مسائل تربیتی و آموزشی
کودکان یکی از موضوعات اساسی و راهبردی محسوب می‌شود و زمینه‌ساز تربیت صحیح کودکان است. کودکان تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند که دلیل آن‌ها تنها به خاطر تفاوت در محیط نیست.
اگرچه
تربیت، عامل مهمی در رفتار کودکان است، امّا عوامل دیگری نیز در رفتار کودک مؤثر هستند، در مورد رفتارهای اجتماعی کودک نیز، باید توجه داشت که هیچ‌گاه یک عامل به‌تنهایی دخیل نیست؛ بلکه عوامل متعددی در این زمینه مؤثر هستند. یکی از موضوعات رایج در رابطه با مشکلات کودکان به‌خصوص در سال‌های نخست مدرسه، مسئله ناهمسانی رفتار کودکان در محیط خانه و مدرسه است.
برای تبیین موضوع مطرح‌شده لازم است دو بُعد مسئله را جدای از یکدیگر و به‌صورت متمایز بیان کنیم.
اینکه برادر کوچک شما در محیط خانه زورگو و با جسارت است، به چند عامل برمی‌گردد:
یکی از عواملی که ممکن است باعث ایجاد این‌گونه رفتار در وی شده است، حمایت بیش از اندازه والدین است. برخی از پدر و مادرها به فرزند کوچکشان بیش از اندازه
آزادی عمل می‌دهند و معمولاً در دعواها و جروبحث‌هایی که بین فرزندان پیش می‌آید، جانب او را می‌گیرند. این‌گونه حمایت‌ها و جانب‌داری‌ها باعث می‌شود که کودک همیشه خودش را
حق به جانب بداند و به دلخواه خود رفتار نماید.
از دیگر عواملی که باعث شده برادر شما در محیط خانه و در مقابل بزرگ‌ترها جسور و بی‌ملاحظه باشد، تفاوت سنی وی با دیگران است. خواهرها و برادرهای بزرگ‌تر به خاطر آن‌که به مرحله‌ای از رشد رسیده‌اند که می‌توانند خوب را از بد تشخیص دهند و به پی‌آمد رفتارهای خویش بیندیشند؛ لذا بر رفتارهای خویش کنترل دارند و نمی‌خواهند در برابر دیگران مقاومت نمایند. تنها فردی که آزادی عمل دارد و ملاحظه هیچ‌چیز و هیچ‌کس را نمی‌کند، برادر کوچک شماست که با توجه به اقتضای سن خویش این‌گونه عمل می‌کند.
سومین عاملی که احتمالاً باعث جرئت و
جسارت در رفتارهای برادر شما در محیط خانه شده است، احساس
امنیت و آشنایی با محیط است. وی در محیط خانه کاملاً احساس امنیت می‌کند، لذا هر چه دلش می‌خواهد انجام می‌دهد.
در محیط خانه به وی فرصت داده شده است تا مطابق میل خود عمل کند و این باعث جرئت و جسارت در وی شده است و رفتارهای آزاردهنده‌ای از خود بروز می‌دهد.
اگر بزرگ‌ترها درک درستی از شرایط سنی کودک نداشته باشند و مهارت لازم در برخورد با او را کسب نکرده باشند، ممکن است رفتارهای بدی با او داشته باشند و در واقع این پرخاشگری‌های کودک بازتاب رفتارهای نادرست بزرگ‌ترها باشد.
پس از آن‌که علل اصلی زورگویی کودک در محیط خانه را شناختیم، اینک به این موضوع می‌پردازیم که چنین کودکی چرا در مدرسه این‌قدر ساکت و آرام است:
مدرسه، موقعیت تازه‌ای برای کودک است؛ لذا برخی کودکان احساس می‌کنند مدرسه محیطی بیگانه و توام با فشار است که آن‌ها را از والدینشان جدا می‌کند. محیط فیزیکی مدرسه، معلمان و هم‌کلاسی‌ها برای کودک افراد تازه‌ای هستند که کودک نمی‌تواند به‌آسانی خودش را همان‌گونه که هست نشان دهد. کودک در ماه‌های اول مدرسه کاملاً احساس بیگانگی می‌کند و قدری از
شوخی و شلوغ‌بازی دست برمی‌دارد.
علاوه بر احساس غربت، کودک به لحاظ آن‌که از
پدر و مادر و
خانواده جدا شده است، در ماه‌های اول مدرسه آرام و ساکت می‌شود و کمتر با دیگران به تعامل و رابطه می‌پردازد.
کودک در محیط مدرسه و جمع دوستان متوجه می‌شود که اگر کسی را کتک بزند، او هم ساکت نمی‌ماند؛ بلکه تلافی می‌کند و از طرفی
نظم و قوانین مدرسه و
ترس از برخوردهای معلمان و مربیان باعث می‌شود که در حدّ توان رفتارهای سازگارانه‌تر از خود نشان دهد.
ما نمی‌دانیم دغدغه شما از بابت پرخاشگری در خانه است یا انزوا و مظلومیت در مدرسه. در رابطه با پرخاشگری در خانه باید در ابتدا علت آن را شناسایی کنید و سپس راهکار مناسب درمان و
اصلاح رفتار را انتخاب نمایید؛ اما از بابت مدرسه نکته‌ای که باید توجه داشت این است که این‌گونه کودکان ممکن است کاملاً باهوش و پرانرژی باشند و
قدرت کنترل خود، و تشخیص اینکه در چه شرایطی لازم است،
آرامش بیش‌تری داشته باشند و کمتر با دیگران دعوا کنند را داشته باشند، پس هیچ جای نگرانی نیست که برادر شما در سال اول مدرسه این‌گونه شده است. شما باید سعی کنید همین رفتار وی را به سوی مثبت جهت دهید، تا بتواند هم با محیط مدرسه بیش‌تر آشنا شود و هم نظم و آرامش را به عنوان یک رفتار مطلوب در محیط خانه نیز متبلور سازد.
آن‌چه برای کودک نامطلوب است، انزوا و گوشه‌گیری و ارتباط ناسالم با دیگران در درازمدت می‌باشد،
اما در آغاز روزها و ماه‌های مدرسه هیچ مشکلی ندارد.
شما باید با معلمان و
مربیان مدرسه همکاری کنید تا این حالت به یک
عادت و رفتار منفی دائمی در کودک تبدیل نشود،
سکوت به‌صورت مثبت و در چارچوب شرایط و موقعیت مدرسه، نه‌تنها نامطلوب نیست؛ بلکه امری پسندیده و بهنجار محسوب می‌شود.
از سوی دیگر نحوه برخورد و رفتار معلمان در جهت‌دهی و
اصلاح رفتار دانش‌آموزان بسیار مؤثر است. اگر معلمان، محیط امن و سرشار از
محبت و احترام را برای کودک فراهم کنند، کودک به باز سازماندهی رفتارهای خویش پرداخته و در این صورت مدرسه یکی از عوامل و زمینه‌های مثبت برای کودک محسوب می‌شود و می‌تواند کاستی‌ها و نقص‌های تربیتی خانه را نیز جبران کند.
با توجه به این اصل، توصیه می‌شود که با معلمان و مربیان مدرسه همکاری نموده و رفتارهای کودک را در جهت مثبت
هدایت نمایید. در عین حال از اصلاح رفتارهای کودک در خانه نیز غافل نباشید.
۱. علی باقی نصرآبادی، مدیریت تربیت و پیشرفت تحصیلی، انتشارات لوح محفوظ، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
۲. سید احمد زرهانی، نگاهی به نقش‌های تربیتی خانه و مدرسه، انجمن اولیا و مربیان، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ ش.
۳. عباس اسماعیلی یزدی، فرهنگ تربیت، انتشارات دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ناهمسانی رفتار کودکان در محیط خانه و مدرسه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۱/۲۸.
