• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مهدویت‌نگاری در قرن دوازدهم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: علائم قیامت، رجعت، امام مهدی (علیه‌السّلام)، امامت.

پرسش: در قرن دوازدهم چه کتاب‌هایی در مورد امام مهدی (علیه‌السّلام) به نگارش در آمده است؟

پاسخ:



در قرن دوازدهم هجری قمری از علمای اهل سنت و شیعه کتاب‌هایی در مورد امام زمان، رجعت و ظهور امام مهدی (علیه‌السّلام) و مسائل مربوط به ایشان نگاشته شده است. تعدادی از این آثار را نام می‌بریم:

۱.۱ - الاشاعة لاشراط الساعة

الاشاعة لاشراط الساعة، سیّدشریف محمّد بن رسول برزنجی شافعی (م ۱۱۰۳ ق).
این کتاب، چاپ‌های متعدد دارد. نویسنده در این اثر، علائم قیامت را برشمرده است. کتاب، دارای سه باب است: باب اوّل، علائم بعیده قیامت که به وقوع پیوسته و گذشته‌اند؛ باب دوم، نشانه‌های متوسط که ظاهر شده، ولی منقرض نشده‌اند، باب سوم، علائم و نشانه‌های قریبه. بیشترین بخش این باب، به امام مهدی (علیه‌السّلام) و نشانه‌های ظهور اختصاص دارد.
وی مذهب شافعی دارد و از مشایخ تصوّف است.

۱.۲ - کشف التعمیة فی حکم التسمیة

کشف التعمیة فی حکم التسمیة؛ این کتاب با تحقیق حمید میرزایی تبریزی توسط انتشارات دار الکتب الاسلامیه تهران به چاپ رسیده است.
همچنین کتاب دارای نسخه خطّی در کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی به شماره ۴۲۵۲ است.
[۱] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۵۹۵.


۱.۳ - اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات

اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛ این کتاب در هفت جلد به چاپ رسیده است. اواخر جلد ششم و تمام جلد هفتم (ابواب ۳۲ تا ۳۴) به امام مهدی (علیه‌السّلام) اختصاص دارد و ۸۴۶ حدیث در این زمینه آورده است.
یک باب به امامت مهدی (علیه‌السّلام) اختصاص دارد. باب دیگر، احادیث عامه را درباره مهدی (علیه‌السّلام) آورده است. باب سوم به بیان معجزات مهدی (علیه‌السّلام) اختصاص دارد و باب چهارم در صفات و نشانه‌های ظهور است.

۱.۴ - الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة

این کتاب در دوازده باب تنظیم شده است، باب اوّل به مقدّمات اختصاص دارد و دوازده مطلب کلّی در چگونگی تعامل با ادلّه بویژه روایات، گوشزد شده است. باب دوم، به ذکر ادلّه امکان و صحّت رجعت اختصاص دارد. باب سوم، به بیان آیات پرداخته است. در باب‌های چهارم تا ششم، وقوع رجعت در امّت‌های پیشین را ذکر می‌کند. باب‌های هفتم تا دهم، به وقوع رجعت در امّت اسلام اختصاص دارد. در باب یازدهم، از وقوع دولت پس از دولت مهدوی بحث می‌کند و در باب دوازدهم، به پاسخ‌گویی به شبهات منکران رجعت می‌پردازد.
مؤلّف در مجموع، بیش از شصت آیه و ششصد حدیث در اثبات رجعت با ذکر منابع و حذف اسناد آورده است.
این کتاب، دارای نسخه‌های خطّی متعدد و ترجمه به زبان فارسی است و در سال ۱۳۸۱ ق در قم به چاپ رسیده است.
این سه اثر، از محمّد بن حسن حرّ عاملی (م ۱۱۰۴ ق)، فقیه بزرگ امامیه‌اند.

۱.۵ - المحجّه فیما نزل فی القائم الحجّه

المحجّة فیما نزل فی القائم الحجّة؛ در این کتاب، آیات مؤوّل به مهدی (علیه‌السّلام) با احادیث مربوط گردآوری شده است و در مجموع ۶۱ سوره، نزدیک به یکصد و چهل آیه به مهدی (علیه‌السّلام) تاویل شده است. این مجموعه در ۱۲۱ فصل تنظیم شده است و مؤلّف فقط به آوردن احادیث ذیل آیات بسنده کرده و از هرگونه داوری پرهیز نموده است.
ترجمه فارسی آن با عنوان سیمای حضرت مهدی در قرآن به چاپ رسیده است.

۱.۶ - تبصره الولی فیمن رای القائم المهدی

تبصرة الولی فیمن رای القائم المهدی (علیه‌السّلام)؛ در این کتاب، ملاقات ۱۲۴ نفر با امام زمان (علیه‌السّلام) گزارش شده است. این کتاب، نسخه‌های خطّی متعدد دارد و در دو نوبت در سال‌های ۱۲۷۲ ق و ۱۴۱۱ ق به چاپ رسیده است.
این دو اثر از سید‌هاشم بحرانی (م ۱۱۰۷ ق)، از علمای بزرگ شیعه، است.

۱.۷ - توقیعات امام ثانی عشر و رجعت

توقیعات امام ثانی عشر؛ در سال ۱۳۱۳ ق در هند چاپ سنگی شده است.
رجعت؛ در سال ۱۳۶۷ ش در تهران به چاپ رسیده است. این کتاب شاملِ چهارده حدیث در ملاحم و علائم ظهور و رجعت است. از این اثر ۵۹ نسخه خطّی در کتاب‌خانه‌های ایران، شناسایی شده است.

۱.۸ - بحار الانوار

بحار الانوار؛ علّامه مجلسی جلد سیزدهم از دوره بیست و پنج جلدی بحار الانوار را به «تاریخ الامام الثانی عشر» اختصاص داده است که در چاپ جدید، جلدهای ۵۱ - ۵۳‌اند. این بخش از کتاب بحار الانوار، ترجمه‌های متعدد دارد که معروف‌ترین آن، مهدی موعود ترجمه علی دوانی است. این مجلّدات حاوی ۳۱ باب است که از ولادت آغاز می‌شود و به توقیعات ختم می‌گردد.
از این اثر، دو ترجمه مخطوط نیز در منابع گزارش وجود دارد.
ترجمه از ناشناخته. نسخه شماره ۱۱۳۲ کتاب‌خانه شیخ حیدرعلی مؤیّد.
ترجمه از محمّدحسن بن محمّد ولی ارومیه‌ای افشار. نسخه شماره ۵۱۶۶ کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی قم و شماره ۱۸ کتاب‌خانه گوهرشاد مشهد و نیز شماره ۱۵۸ کتاب‌خانه آستان قدس رضوی مشهد.
این آثار، از علّامه محمّدباقر مجلسی (م ۱۱۱۰ ق) هستند.

۱.۹ - اثبات الرجعة

اثبات الرجعة، حسن بن عبدالرزاق لاهیجی (م ۱۱۲۱ ق).
این رساله، توسط جناب آقای علی صدرایی خویی تصحیح شده و توسط انتشارات مسجد انگجی تبریز به چاپ رسیده است. لاهیجی این کتاب را در چهار فصل با حدود شصت حدیث به فارسی نگاشته است. نسخه‌ای از این اثر در کتاب‌خانه مجلس به شماره ۲۸۵ موجود است.
وی از عالمان شیعی است.

۱.۱۰ - مثنوی نرگسدان

مثنوی نرگسدان، ملّا اسماعیل ذبیحی (م ۱۱۵۰ ق).
این کتاب، چاپ سنگی‌ای به سال ۱۳۲۵ ق در تبریز دارد و دارای نسخه‌های متعدد در کتاب‌خانه ملک و دانشگاه تهران است.
[۵] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۲۷.

وی شیعه است.

۱.۱۱ - فتح المنّان

فتح المنّان شرح الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان، احمد بن علی بن عمر بن صالح عدوی (م ۱۱۷۳ ق).
از نویسندگان مصری و دارای مذهب، اهل سنّت است.
این کتاب که شرح قصیده «الفوز والامان» شیخ بهایی است -، در سال ۱۲۸۸ ق در قاهره به چاپ رسیده است.

۱.۱۲ - من علامات القیامة الکبری

من علامات القیامة الکبری، المسیح، الدجال واسرار الساعه، محمّد بن احمد سفارینی (م ۱۱۸۸ ق).
در سال ۱۴۰۷ ق در قاهره به چاپ رسیده است.
وی از عالمان حنبلی مذهب اهل سنّت است.

۱.۱۳ - العرف الوردی فی دلائل المهدی

العرف الوردی فی دلائل المهدی، عبدالرحمان بن مصطفی عیدروس یمنی (م ۱۱۹۲ ق).
دارای نسخه خطّی در کتاب‌خانه سلطنتی برلین، به شماره ۲۷۳۲ است.
اطلاعاتی از مؤلف به دست نیامد.

۱.۱۴ - الذخیرة فی المحشر فی مولد الامام المنتظر

الذخیرة فی المحشر فی مولد الامام المنتظر، محمّد ابوعزیز خَطّی بحرانی (م ۱۲۰۰ ق).
در سال ۱۳۷۴ ق، در نجف به چاپ رسیده و نسخه‌های فراوان دارد و با عنوان مولد الامام الحجّة القائم نیز به چاپ رسیده است.
[۶] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۳۶۰.

مؤلّف، از علمای شیعی امامی ناحیه «خَط» در شمال عربستان (بحرینِ تاریخی) است.

۱.۱۵ - عوالم العلوم و المعارف

عوالم العلوم و المعارف، عبداللَّه بحرانی (م ۱۱۱۰ق).
بخش مربوط به حضرت مهدی از این کتاب با عنوان الامام الحجّة بن الحسن (علیه‌السّلام) در پنج مجلّد، چاپ شده است. در این پنج مجلّد، ۲۹۲۶ حدیث در بیست و یک عنوان کلّی تنظیم شده است که عبارت‌اند از: نسبه، احوال امه، حمله و ولادته، اسمائه و القابه، حلیته و شمائله، الآیات المؤوّله، النصوص علی امامته و غیبته، اخبار الکهنة و الملوک به، خصاله، معجزاته، اثبات الغیبة، علة الغیبة، نوابه، حال الشیعة فی غیبته، وظائف الامام فی الغیبة، من ادعی الرویة، علامات الظهور، یوم الخروج، کیفیة خروجه، سیرته و اخلاقه عند الظهور، و الرجعة.
نسخه‌های خطّی این اثر در کتاب‌خانه آیة‌اللَّه مرعشی قم به شماره ۳۵۴، کتاب‌خانه دانشگاه تهران به شماره ۶۶۰۷ و کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی به شماره ۱۲۷۰ موجودند.


۱. مولد القائم، سیّد‌هاشم بحرانی (م ۱۱۰۷ ق).
۲ . رسالة فی تحریم تسمیه صاحب الزمان، سلیمان ماحوزی (م ۱۱۲۱ ق).
۳ . اثبات الرجعة، جمال‌الدین محمّد بن آقا حسین خونساری (م ۱۱۲۵ ق).
۴. ارشاد الجهلة المصرین علی انکار الغیبة والرجعة.
۵. الرجعة.
[۱۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکواکب المنتشرة، ص۸۱۳.

این دو اثر، از محمّد‌هاشم خراسانی (م بعد از ۱۱۲۸ ق) است.
این چهار تن، همگی از عالمان شیعی امامی‌اند.
۶. حیات الاموات بعد الموت، «لؤلؤ البحرین» احمد بحرانی (م ۱۱۳۱ ق).
وی، عالمی شیعی است.
۷. حیات الاموات، آقا حسین خوانساری (م ۱۱۳۱).
۸. القصیدة فی استقبال الفوز و الامان فی مدح صاحب الزمان، امیرمحمّد ابراهیم بن محمّد معصوم قزوینی (م ۱۱۴۵ ق).
از عالمان امامی و ریاضیدان و محدّث است.
۹. النوافح القریبة الکاشفة عن خصائص الذات المهدیة.
[۱۴] بابانی بغدادی، اسماعیل بن محمدامین، هدیة العارفین، ج۲ ص۴۵۰.

۱۰. الهدایة الندیة فیما جاء فی فضل ذات المهدیة.
[۱۵] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۷۸۰.

این دو اثر، از قطب الدین مصطفی بن کمال الدین بکری (م ۱۱۶۲ ق) است. مؤلف، از سنّیان حنفی مذهب است.
۱۱. رسالة فی المهدی.
[۱۶] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۰۷.

۱۲. الروض الوردی فی اخبار المهدی.
نسخه خطّی این کتاب، در کتاب‌خانه صاحب عبقات الانوار (که امروزه «کتاب‌خانه سیّدناصر حسین» نامیده می‌شود)، در لکنوی هند، موجود است. «گفتنی است میر حامد حسین، بخش‌هایی از این کتاب را در استقصاء الافحام در بحث تولد و نسب مهدی (علیه‌السّلام) عیناً نقل کرده است.»
[۱۷] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۱۵.
این دو اثر از جعفر بن حسن بن عبدالکریم برزنجی (م ۱۱۷۷ ق) است.
وی، از مفتیان شافعی مذهب است.
۱۳. جمع الاحادیث القاضبه بخروج المهدی، محمّد بن اسماعیل صنعانی (م ۱۱۸۲ ق).
از عالمان اهل سنّت و معاصر محمّد بن عبدالوهّاب است.
۱۴. رسالة فی المهدی،
[۱۹] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۱۰.
ادریس بن محمّد بن حمدونی عراقی فارسی (م ۱۱۸۳ ق).
۱۵. الحاشیة علی اثبات الرجعة، سیّدمیرعلی‌نقی سامان (ق ۱۲ ق). نویسنده، شیعی مذهب است.
۱۶. غیبت و علائم ظهور، ناشناس (ق ۱۲ ق).
۱۷. گلدسته معانی، سیّدجلال‌الدین زیدپوری هندی (ق ۱۲ ق).
مثنوی بلند و لطیف در ۱۶۵۷ بیت در مدح امام زمان (علیه‌السّلام) است. ظاهراً از شاعران شیعی است.
۱۸. مشیّد الارکان فی النص علی صاحب الزمان، عبدالواحد بن محمّد عاملی (ق ۱۲ ق).
این کتاب، سه بخش دارد: ضرورت وجود حجّت، نصوص (احادیث) رسیده از ائمّه درباره مهدی (علیه‌السّلام) و تولّد و دیدارکنندگان.
[۲۳] رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۴۹.
مؤلّف، از عالمان شیعی است.
۱۹. ترجمه دعای ندبه، مولی رفیع گیلانی (ق ۱۲ م).
از عالمان شیعی است.
[۲۵] محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)، ج۱۰، سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۲۲۵-۳۰۱.




۱. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۵۹۵.
۲. ر.ک:صدرایی خویی، علی، فهرستگان حدیث و علوم حدیث، ج۸، ص۹۳-۹۹.    
۳. ر.ک:صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطّی حدیث و علوم حدیث شیعه، ج۳، ص۴۵.    
۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱، ص۹۲.    
۵. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۲۷.
۶. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۳۶۰.
۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۳، ص۲۷۵.    
۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۱۳۸.    
۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱، ص۹۱.    
۱۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱، ص۵۱۳.    
۱۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکواکب المنتشرة، ص۸۱۳.
۱۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۷، ص۱۱۶.    
۱۳. قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الآمل، ص۵۴.    
۱۴. بابانی بغدادی، اسماعیل بن محمدامین، هدیة العارفین، ج۲ ص۴۵۰.
۱۵. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۷۸۰.
۱۶. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۰۷.
۱۷. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۱۵.
۱۸. کحلانی، (کحالة الدمشق) عمر بن رضا، معجم المؤلّفین، ج۹، ص۵۶.    
۱۹. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۱، ص۴۱۰.
۲۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۶، ص۹.    
۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۸۳.    
۲۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۸، ص۲۱۳.    
۲۳. رضوانی، علی‌اصغر، کتاب‌نامه حضرت مهدی (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۴۹.
۲۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۶، ص۱۹۷.    
۲۵. محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه)، ج۱۰، سال انتشار: ۱۳۹۳، ص۲۲۵-۳۰۱.



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مهدویت نگاری در قرن دوازدهم» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۸.    






جعبه ابزار