مزین کردن خود به اخلاق اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:اخلاق اسلامی، زمان، شناخت، روایات صحیح، احادیث، سنت.
پرسش: با وجود مشکلاتی مثل عدم شناخت احادیث و روایات صحیح و شناخت محدوده تأثیر مقتضیات زمان، چگونه می‌توان خود را مزین به اخلاق اسلامی و سنت ناب نبوی کرد؟
پاسخ: براساس برخی
روایات، بهترین و کوتاه‌ترین راه
موفقیت در جهت خودسازی آن است که انسان به دانستنی‌های خود
عمل کند؛ آن‌گاه خداوند اگر صلاح دانست،
خضر راهی برای او خواهد فرستاد که از طریق او و به کمک او بتواند بقیه راه را برود.
نکته مهم این است که عنصر زمان همانند عنصر مکان، در رابطه با مسئله اخلاق، تأثیر چندان ندارد؛ چون از نظر اسلام تمام آموزه‌های اخلاقی (مانند راستی،
ایثار،
شجاعت، فتوت، شکیبایی،
تواضع و امثال آن) در همه زمان‌ها ممدوح است، چه اینکه
غیبت،
دروغ،
تهمت، نیرنگ،
تکبر و امثال آن، در همه زمان‌ها مذموم است و در هیچ زمان عنوان اخلاقی آن تغییر نکرده و از
ارزش اخلاقی خود نمی‌افتد، مگر اینکه پای مصلحت در میان باشد؛ مثلاً
دروغ گفتن برای نجات مظلوم از شر
ظالم یا برای اصلاح ذات‌البین، نه‌تنها مذموم نیست، بلکه ممدوح و گاهی
واجب است؛ اما باید توجه داشت که این به خاطر تأثیر عنصر زمان و اقتضا زمان نیست؛ بلکه به خاطر اقتضای مصلحت راجحه است که عبارت از نجات مظلوم یا آشتی دادن دو فرد است.
پاسخ در دو قسمت ارائه می‌شود:
الف. درباره
شناخت روایات صحیح اخلاقی و
سیره عملی سنت نبوی، باید اشاره شود که در این زمینه جای نگرانی نیست؛ زیرا بزرگان
علم اخلاق که بسیاری از آن‌ها خود، متخلّق به اخلاق اصیل اسلامی بوده و هستند، درباره جمع‌آوری، ترتیب‌بندی،
تفسیر و کاربردی کردن
روایات و متون
اخلاق اسلامی، زحمات فراوان کشیده‌اند و آثار سودمندی را پدید آورده‌اند و پرسشگر محترم می‌تواند با مراجعه به آن کتاب‌ها به‌آسانی گمشده خود را بیابد و ان‌شاءالله در مزین کردن خود به اخلاق اسلامی موفق باشد.
از جمله کتاب‌هایی که شما را کمک می‌کند و در نوع خود مفید و آموزنده و ارزشمند است، عبارت‌اند از:
۱. امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۸ش.
۲. علامه طباطبایی، سنن‌النبی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم ۱۴۱۹ق.
۳. محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه (در ده جلد)، نشر مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، قم، سال ۱۳۶۷ ش (این اثر به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده است).
۴. محمد شجاعی، مقالات، ج۱-۲-۳، سروش، تهران ۱۳۷۹ ش.
۵. جوادی آملی، مبادی اخلاق در قرآن، (جلد ۱۰ تفسیر موضوعی) و مراحل اخلاق در قرآن (جلد ۱۱ تفسیر موضوعی)، مرکز اسراء، قم ۱۳۸۱ ش.
نکته دیگر آن است که براساس آموزه‌های دینی، کسانی که در مسیر
عشق و
محبت، در جهت
تهذیب و
خودسازی، خود را قرار می‌دهند یا در راه مزین کردن خود به اخلاق الهی و اسلامی می‌کوشند،
خداوند آن‌ها را از نظر علمی و عملی توفیق می‌دهد و شرایط موفقیت آن را فراهم می‌سازد.
لذا در روایتی آمده است:
«
مَنْ عَمِلَ بِمَا عُلِمَ وَرَّثَهُ اَللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ یَعْلَمْ کسی که به آنچه می‌داند،
عمل کند، خداوند به او معرفتی عنایت می‌کند، تا چیزهایی را که نمی‌داند نیز آگاه شود».
براساس این
حدیث، بهترین و کوتاه‌ترین راه موفقیت در جهت
خودسازی آن است که انسان به دانستنی‌های خود عمل کند؛ آن‌گاه خداوند اگر صلاح دانست،
خضر راهی برای او خواهد فرستاد که از طریق او و به کمک او بتواند بقیه راه را برود.
هم‌چنین خداوند در قرآن کریم فرمود:
«
وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَاِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛
«کسانی که در راه ما کوشیده‌اند، به
یقین راه‌های خود را بر آنان می‌نماییم و در حقیقت خدا با نیکوکاران است».
این
آیه مبارکه، نسبت به مسئله‌ای که در پرسش مطرح شده، تقریباً پیام صریح دارد؛ زیرا تعبیر واژه «
جهاد» و واژه «فینا» مفهوم وسیع دارند و در مجموع این نکته را می‌رساند که هرگونه جهاد و تلاشی را که در راه خدا و برای او و به منظور رسیدن به اهداف الهی صورت گیرد و کسانی که در مسیر اهداف متعالی نظیر آنچه در پرسش آمده حرکت و تلاش کنند، بی‌تردید وعده الهی، براساس این آیه مبارکه شامل آنان خواهد شد و خداوند دست آن‌ها را گرفته و کمک خواهد کرد.
ج. نکته دیگر که به نظر می‌رسد باید اشاره شود، مربوط به فراز پایانی سؤال است. در این باره مباحث زیادی قابل طرح است و در مجموع باید اشاره شود که عنصر زمان همانند عنصر مکان، در رابطه با مسئله اخلاق، تأثیر چندان ندارد؛ چون از نظر
اسلام تمام آموزه‌های اخلاقی (مانند راستی،
ایثار،
شجاعت،
فتوت، شکیبایی، تواضع و امثال آن) در همه زمان‌ها ممدوح است، چه اینکه
غیبت،
دروغ،
تهمت، نیرنگ،
تکبر و امثال آن، در همه زمان‌ها مذموم است و در هیچ زمان عنوان اخلاقی آن تغییر نکرده و از ارزش اخلاقی خود نمی‌افتد، مگر اینکه پای مصلحت در میان باشد؛ مثلاً دروغ گفتن برای نجات مظلوم از شر
ظالم یا برای
اصلاح ذات‌البین، نه‌تنها مذموم نیست، بلکه ممدوح و گاهی
واجب است؛ اما باید توجه داشت که این به خاطر تأثیر عنصر زمان و اقتضا زمان نیست؛ بلکه به خاطر اقتضای مصلحت راجحه است که عبارت از نجات مظلوم یا آشتی دادن دو فرد است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مزین کردن خود به اخلاق اسلامی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۰۵.
