مراد از ایاما معدودات در آیه 184سوره بقره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: روزه، رمضان، ایاما معدودات، سوره بقره، واجب، عبادت.

پرسش: مراد از (ایاما معدودات) در آیه ۱۸۴سوره بقره چیست؟ سه روز روزه گرفتن در هر ماه و یا روزه سی روزه ماه رمضان؟!

پاسخ اجمالی: بر اساس نظر برخی از مفسران منظور از «ایاما معدودات»، سه روز از هر ماه است که بعداً این حکم نسخ شد. اما بیشتر مفسّران معتقدند؛ مراد از «ایّاما معدودات» همان ماه رمضان است. منتها خداوند در آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ» به‌طور سر بسته فرمود روزه واجب است، در آیه «ایاما معدودات» بیان می‌کند که آن روزه، در روزهای معین می‌باشد، سپس در آیه بعد (شهر رمضان) توضیح می‌دهد که آن روزهای معیّن، ماه رمضان است.

---

پس از آن‌که خداوند در آیه «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیام»، حکم و فلسفه روزه را بیان کرد، در این آیه فرمود: «اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ»؛ چند روز معدودی را (باید روزه بگیرید). در این‌که منظور از «ایّام معدود» چیست، چند نظر مطرح شده است.
• افرادی چون معاذ، عطا و ابن عباس معتقدند که منظور از ایام معدود، سه روز از هر ماه بود که بعداً این حکم نسخ شد.
• قتاده می‌گوید ایام معدود عبارت از سه روز هر ماه، به اضافه روز عاشورا است که روزه در آنها واجب، یا مستحب بود ولی تردیدی نیست که این حکم نسخ شد.
هر‌کدام از دو گروه فوق به روایاتی استناد کرده‌اند که صرف نظر از سند، در بین خود تعارض داشته و به همین جهت قابل اعتماد نیستند.

---

دلیل ضعف این اقوال آن است که:
الف. از آن‌جا که روزه یک عبادت عمومی و همگانی است، اگر منظور از (ایاما معدودات) آنچه بود که اینان گفتند، قطعاً تاریخش ‌را ضبط می‌کرد و دیگر اختلافی در ثبوتش پدید نمی‌آمد؛ و به همین دلیل نسخ آن نیز ثابت می‌شد و کسی در آن اختلاف نمی‌کرد، در حالی‌که می‌بینیم که این‌طور نیست و در هر دو قسمت اختلاف شدید است؛ یعنی هم در تعداد روز‌ها و زمان آن و هم در مسئله نسخ این آیه.
علاوه بر این، ملحق شدن عاشورا به سه روز در هر ماه و وجوب یا استحباب روزه آن، به عنوان یک عید از اعیاد اسلامی، از بدعت‌هایی است که بنی‌امیه آن‌ را ابداع کردند؛ چون در آن روز در واقعه کربلا فرزندان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت او را به شهادت رساندند؛ مردانشان را کشتند و زنان و فرزندانشان را به اسارت برده و اموالشان را غارت کردند و از خوشحالی و مسرت، آن روز را مبارک شمرده، برای خود عید گرفتند و روزه آن‌را تشریع کردند، تا از روزه گرفتن آن روز برکت بگیرند.
و باز به همین منظور برای روزه آن روز فضایلی جعل کردند و برکاتی تراشیدند و احادیثی به این مضمون جعل کردند که عاشورا از اعیاد اسلامی، بلکه از اعیادی است که حتی مشرکان جاهلیت و یهود و نصارا هم آن‌را پاس می‌دارند، در حالی‌که هیچ‌کدامشان عاشورا را عید نمی‌دانستند؛ چون عاشورا نه یک روز ملی بود تا نظیر نوروز و مهرگان عید ملی و قومی شود و نیز در آن روز هیچ واقعه‌ای نظیر فتح و پیروزی برای ملت اسلام اتفاق نیفتاده، تا نظیر مبعث و میلاد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روزی تاریخی برای اسلام باشد و هیچ جهت دینی هم ندارد، تا نظیر فطر و قربان عیدی دینی باشد، پس عزت و احترامی که بنی‌امیه برای عاشورا درست کرده‌اند عزتی است بدون جهت.
ب. دلیل دیگر بر ضعف این اقوال، آن است که آیه «شَهْرُ رَمَضانَ...» سیاقش ابا دارد از این‌که جدای از دو آیه قبلی نازل شده باشد، تا ناسخ آیه‌های قبل باشد؛ چون ظاهر سیاق آیه این است که جمله «شَهْرُ رَمَضانَ» خبر برای مبتدایی است که حذف شده و یا مبتدا برای خبر محذوف است. در نتیجه بیانی خواهد بود برای جمله: (اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ) و با در نظر گرفتن این معنا، هر سه آیه کلام واحدی خواهد بود، که یک هدف را دنبال می‌کند و آن عبارت از واجب بودن روزه ماه رمضان است.
اما اگر گفته شود ‌که کلمه «شَهْرُ رَمَضانَ» مبتدا و جمله: «الَّذِی اُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» خبرش است، هر چند پذیرش آن، آیه شریفه را مستقل از ما قبلش می‌کند و بنابر آن، آیه شریفه صلاحیت آن‌را دارد که به تنهایی نازل شده باشد، لکن صلاحیت آن‌ را ندارد که ناسخ آیه قبلش باشد، برای این‌که میان ناسخ و منسوخ باید منافاتی باشد و میان این آیه و آیه قبلش هیچ منافاتی نیست، تا این ناسخ آن باشد.

---

اما قول سوّم که بیشتر مفسّران از گذشته تا به امروز به آن معتقدند؛ مراد از این «ایّام معدود» همان ماه رمضان است. منتها خداوند در آیه قبل: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ» به‌طور سر بسته فرمود روزه واجب است و در این آیه بیان می‌کند که آن روزه، در روزهای معینی می‌باشد، سپس در آیه بعد (شهر رمضان) توضیح می‌دهد که آن روزهای معیّن، ماه رمضان است. به اعتقاد برخی از مفسران؛ چون دلیلی بر نسخ وجود ندارد، از این جهت احتمال سوم در مورد «ایّام» بهتر است که مستلزم نسخ نیست.
بنابر این، آیه «ایاما معدودات» و آیه «شهر رمضان» نهایت ارتباط را با آیه قبل «کتب علیکم الصیام» دارند و واضح است که در یک مرحله نازل شده‌اند و مبین و شارح آیه قبل می‌باشند. مثل این‌که فرموده باشد: «کتب علیکم الصیام، ایاما معدودات، هی شهر رمضان». «اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ» ظرف برای «الصیام» است؛ یعنی روزه در روزهایی چند برای شما واجب شد و مراد از ایام معدودات، ماه رمضان است که دارای امتیاز ویژه‌ای است. ماه رمضان ماه خدا است و دارای فضیلتی است که ماه‌های دیگر، آن فضیلت را ندارند.
تعبیر به ایام معدود شاید برای این باشد که؛ چون ماه مبارک رمضان گاهی سی روز و گاهی بیست و نه روز است؛ از این جهت عدد ایام تعیین نشده و ممکن است کنایه از قلّت باشد؛ یعنی یک ماه روزه چندان زیاد نیست، تا بفهماند تکلیف نامبرده ناچیز و بدون مشقت است، تا به این وسیله مکلف را در انجام آن دل و جرات دهد.
خلاصه این‌که حتی بر اساس نظر کسانی که معتقدند بودند وجوب روزه به مدت سه روز بوده، می‌گویند این حکم بعدها نسخ شده و به یک ماه روزه رمضان تبدیل شده است. اما همان‌گونه که بیان شد، چنین نظری چندان قابل اعتماد نبوده، بلکه روزه واجب از همان ابتدا در ماه رمضان بود که ممکن است گاهی سی روز و گاهی بیست و نه روز باشد.

---