مراحل دین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سطوح دین، دین نفس الامری،
دین مرسل.
پرسش: مراحل و سطوح مختلف دین کدام‌اند؟
پاسخ: براى
دین چهار مرحله مى‌توان تصور نمود که مراحل اصلى آن عبارت‌اند از:
آنچه در
علم الهی و مشیت ربانى براى
هدایت انسان به سوى رستگارى وجود دارد،
دین نفس الامری است. به دیگر سخن، دین نفس الأمرى مسیر بین مبدأ و منتهاى آدمى است. مبدأ
انسان به گفته
قرآن معرفت صفر است: «
و الله أخرجکم من بطون أمّهاتکم لا تعلمون شیئاً»،
(خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج کرد؛ در حالى که هیچ نمى‌دانستید)، و منتهاى او بنا بر آیه: «
ما خلقت الجنّ و الإنس إلاّ لیعبدون»؛
جن و آدم را جز براى
عبادت نیافریدم.)، معرفت بى‌نهایت است؛ زیرا
عبادت نتیجه معرفت مى‌باشد و هر کس به اندازه‌اى عبادت مى‌کند که معرفت دارد؛ ازاین‌رو
صدرالمتألهین در
تفسیر این
آیه مى‌گوید:
جن و
آدم را جز براى دانستن نیافریدم
و چون خداوند بى‌نهایت است، امکان
معرفت به او نیز تا بى‌نهایت امتداد دارد. دین نفس الامرى نسخه رستگارى بشر در
لوح محفوظ و مسیر بین این آغاز و انجام است و حقیقتى عینى و واقعیتى ثبوتى مى‌باشد.
آنچه از سوى خداوند متعال براى هدایت انسان به سوى رستگارى به واسطه رسولان الهى ارسال شده است، «
دین مرسل» را تشکیل مى‌دهد. به دیگر سخن، دین مرسل بخش یا تمام دین نفس الأمرى است که از طریق
وحی در
اختیار پیامبران الهی گذاشته مى‌شود تا به آدمیان برسانند.
هر چند این نام‌ها ناآشنا مى‌نماید، ولى توجه به حقیقت
دین و آنچه در صحنه
تاریخ اتفاق افتاده، به سادگى وجود چنین مراتبى را
آشکار مى‌سازد: خداوند که آدمى را
خلق کرد، و از آغاز و انجامش آگاه بود، براى
سعادت و فلاح این موجود راهى روشن داشت (دین نفس الامرى) که در هر زمان بخشى از آن نسخه الهى را براى آدمیان به وسیله رسولان فرو فرستاد (دین مرسل).
ما در کاربردهاى مختلف
لفظ «دین» نیز مى‌توانیم این مراتب را باز یابیم: هنگامى که از دین یگانه الهى سخن مى‌گوییم و آن را
اسلام مى‌دانیم: «
ان الدین عندالله الاسلام»؛
یا عقاید ناصحیح را از ساحت دین، خارج مى‌شماریم، به
دین نفس الامری توجه داریم. وقتى مى‌گوییم:
دین حضرت ابراهیم علیه‌السلام توحیدى بود. در دین
حضرت موسی علیه‌السلام احکام سختى وجود داشت.
دین اسلام،
دین خاتم است، دین اسلام
ناسخ ادیان گذشته است. در تمام این جملات مراد ما از دین، دین مرسل است. بى توجه به مراتب دین و کاربردهاى لفظ آن، گاه کژتابى‌هاى غریبى را در تفهیم و تفهّم به دنبال دارد.
یادآور مى‌شویم که دو مرحله
دین مکشوف و
دین نهادی نیز از مراحل دیگر دین به حساب مى‌آیند.
۱. مهدى هادوى تهرانى، ولایت و دیانت، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۰.
۲. مهدى هادوى تهرانى، مبانى کلامى اجتهاد، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۳. مهدى هادوى تهرانى، مکتب و نظام اقتصادى اسلام، قم، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، چاپ اول، ۱۳۷۸.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مراحل دین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۲۴.
