مختار ثقفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مختار ثقفی،
امام حسین،
شیعه،
سنی.
پرسش: چرا از مختار ثقفی که به خون‌خواهی امام حسین (علیه‌السلام) تمام قاتلان ایشان را کشت، به‌طور شایسته یاد نمی‌شود؟
پاسخ: یکی از مردان نامی
تاریخ اسلام بالاخص
تاریخ شیعه که به‌خاطر اقدام درست و خداپسندانه‌اش دل اهل‌بیت و
خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را بعد از
واقعه عاشورا شاد کرد، مردی است از تبار ثقیف و از شیعیان آل‌علی (علیه‌السلام) که در همیشه تاریخ جایگاه خاصی نزد علمای شیعه و مورخان دارد.
مختار بن ابی‌عبید ثقفی، در سال اوّل هجرت به دنیا آمد. وی در
ربیع الثانی سال ۶۶ ق، کوفه را به تسخیر خود درآورد. مختار پس از مسلّط شدن بر اوضاع، به دنبال انتقام از جنایتکاران
کربلا رفت و بسیاری از آنها را به هلاکت رساند. سپاه مختار به فرماندهی
ابراهیم بن مالک اشتر، به نبرد با سپاه شام به فرماندهی
عبید اللّه بن زیاد پرداخت و ضمن شکست آنها عبیداللّه و بسیاری از جنایتکاران را در روز عاشورای سال ۶۷ ق، به هلاکت رساند. مختار سرانجام در پی شکست از سپاه
مصعب بن زبیر، در چهاردهم
رمضان سال ۶۷ ق، در ۶۷ سالگی کشته شد.
در باره قبر مختار،
ابن‌نما (م ۶۴۵۵ ق) در
ذوب النضار می‌گوید: قبه مختار برای هر کس که از
مسجد کوفه از طرف درِ مسلم بیرون رَوَد، مانند ستاره درخشان پیداست.
این سخن می‌رساند که در قرن هفتم هجری در فاصله‌ای از حرم و قبر مسلم، قبری برای مختار وجود داشته که اکنون اثری از آن موجود نیست. به گفته
محدّث نوری در سال‌های اخیر، نقطه‌ای داخل حرم مسلم به عنوان قبر مختار قرار داده شده که مدرکی ندارد.
به هر حال، در این‌جا عرض ارادت به مختار، اشکالی ندارد.
در کتاب «المزار» شهید اوّل برای زیارت مختار، این گونه آمده است: هنگامی که در کنار ضریح ایستادی، بگو:
«السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا العَبدُ الصّالِحُ، السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا الوَلِیُّ النّاصِحُ، السَّلامُ عَلَیکَ یا ابا اسحاقَ المُختارَ، السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا الآخِذُ بِالثّارِ، المُحارِبُ لِلکَفَرَةِ الفُجّارِ، السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا المُخلِصُ للّهِ فی طاعَتِهِ ولِزَینِ العابِدِینَ عَلَیهِ السَّلامُ فی مَحَبَّتِهِ، السَّلامُ عَلَیکَ یا مَن رَضِیَ عَنهُ النَّبِیُّ المُختارُ، وقَسیمُ الجَنَّةِ وَالنّارِ، وکاشِفُ الکَربِ وَالغُمَّةِ، قائِما مَقاما لَم یَصِل الَیهِ احَدٌ مِنَ الاُمَّةِ، السَّلامُ عَلَیکَ یا مَن بَذَلَ نَفسَهُ فی رِضَا الاَئِمَّةِ فی نُصرَةِ العِترَةِ الطّاهِرینَ، وَالاَخذِ بِثارِهِم مِنَ العِصابَةِ المَلعونَةِ الفاجِرَةِ، فَجَزاکَ اللّهُ عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله، ومِن اهلِ بَیتِهِ علیهم السلام.»
اما اینکه چرا از ایشان به‌طور شایسته یاد نمی‌شود، شاید منظور این باشد که چرا در منابع تاریخی یادی از مختار به تناسب اقداماتش نمی‌شود؟ باید خاطرنشان کرد که در منابع تاریخی شیعه در اکثر منابعی که به واقعه عاشورا و تاریخ زندگانی امام حسین (علیه‌السلام) پرداخته به اقدام مختار هم اشاره شده است. نیز به جملاتی که در تحسین عمل مختار از
ائمه معصومین(علیهم‌السلام) وارد شده پرداخت گردیده است، که این خود شایسته‌ترین یادی است که
امام معصوم (علیه‌السلام) از یک شیعه خالص می‌کند.
از لابه‌لای روایات بسیاری بر‌می‌آید که امامان و پیشوایان مذهبی همواره نسبت به مختار اظهار علاقه فراوان می‌کردند و از اقدام او در انتقام گرفتن از قاتلان امام حسین (علیه‌السلام) و اصحابش (علیهم‌السلام) مسرور بوده‌اند.
[[امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «مختار را بد نگویید که او
دشمن ما را کشت و
انتقام خون ما را گرفت.»
در جای دیگر به پسر مختار می‌فرماید: «خدا پدرت را بیامرزد، حق ما را از هر‌که بر او
حق داشتیم، گرفت.»
و همچنین زمانی که سر
عبیدالله بن زیاد را به مدینه نزد
امام سجاد (علیه‌السلام) آوردند،
امام فرمودند: «که هیچ‌کس از
بنی‌هاشم نبود؛ مگر اینکه به مختار درود فرستاد و در حق وی
دعا کرد و نسبت به وی سخن نیک گفت.»
و یا اینکه
ابن‌عباس در جواب
ابن‌زبیر که مختار را کذاب می‌خواند، گفت: «او کسی است که قاتلان ما را کشته، انتقام خون ما را گرفته، دل‌های ما را تسکین داده و پاداش چنین کسی از سوی ما این نیست که او را
دشنام دهیم.»
اما از آنجا که مختار ضربات زیادی بر پیکر
امویان و
زبیر زده و همچنین در برابر اشراف کوفه از موالی (ایرانیان
مسلمان شده) که نزد اشراف
عرب نسبت به
اعراب از جایگاه پایین‌تری برخوردار بودند در سپاه خود استفاده کرد؛ لذا مورخان سنی‌مذهب و طرفداران گروه‌های ذکر شده، نسبت‌ها و تهمت‌های ناروایی به مختار زده و رواج می‌دادند که باعث کم‌فروغ شدن اقدام مختار می‌شد.
البته این نسبت‌ها اغلب بعد از مرگ مختار به او داده شده، اتهاماتی چون
ادعای نبوت،
ادعای مهدویت برای
محمد بن حنفیه و یا تأسیس
فرقه کیسانیه و شایع‌تر از همه دادن لقب «کذاب» به مختار است که در تمام متون اهل‌تسنن و دشمنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و کینه‌توزان آمده است.
همان‌طور كه بيان شد، روايات وارده در كتب تاريخی شيعه و سنی در رابطه با مختار دو دسته هست، يک دسته كه كاملاً اقدام مختار را ستايش كرده و او را از
شیعیان مخلص اهل‌بيت (عليهم‌السلام) و از معارضين
امویان شمرده است. اما دسته ديگر از روايات كه از طرف دشمنان مطرح شده و تا مدت‌ها هم رواج داشت، نسبت‌های مختلف را به او داده‌اند و اين شائبه را در اذهان ايجاد كرده كه مختار به‌خاطر اغراض شخصی دست به اين اقدام زده و از اين عمل بهره‌برداری سياسی كرده است. البته اگر مختار در زمان
قیام توابین كه در
کوفه بود، با آنها هم‌دست می‌شد، جلو اين شايعات نيز گرفته می‌شد.
اما اگر منظور ياد شايسته است كه در مراسم و سوگواری‌ها يادی از مختار نمی‌شود، بايد گفت كه اين هم نسبت به مناطق مختلف متفاوت است. در برخی مناطق تعزيه‌خوانی‌هايی قيام مختار و اقدام او را به‌صورت نمايش ارائه می‌دهند؛ البته شايد رسانه‌های گروهی در اين زمينه اطلاع‌رسانی خوب و مبسوطی نداشته باشند؛ ولی همان‌طور كه گفته شد، در منابع مختلف از زبان
معصومان (عليهم‌السلام) و بزرگان مذهبی و علما و دانشمندان دينی از اقدام مختار به فراخور نامش ياد شده و ذكر اين نكته لازم است كه تمام قيام‌ها بعد از
قیام امام حسین (عليه‌السلام) تحت الشعاع اين قيام بود.
۱. در كربلا چه گذشت، ترجمه نفس المهموم، شيخ عباس قمی، مترجم محمدباقر كمره‌ای.
۲. جنبش‌های شيعی در تاريخ اسلام، هاشم معروف الحسينی، ترجمه محمدصادق عارف.
۳. تاريخ طبری، ج ۴، ترجمه ابوالقاسم پاينده.
۴. ماهيت قيام مختار، تأليف اردكانی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مختار ثقفی» تاریخ بازیابی۱۳۹۱/۶/۰۳. حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «مختار ثقفی» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۹/۱۹.
