محشر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: محل حشر انسان ها کجاست آیا همین دنیا است یا مکان دیگری؟ کلیدواژه:
حشر، محشر،
قیامت،
روز حساب،
یوم القیامه پاسخ:
آنچه به طور صریح از فرمایش
قرآن کریم استفاده می شود این است که بعد از به هم خوردن نظام این
عالم و
نفخ صور،
مردگان جهت تعیین
سرنوشت نهایی‌شان زنده می‌شوند، فوج‌فوج و گروه‌گروه وارد
صحرای محشر که محل تجمع خلایق است، می‌شوند.
و نفخ صوری که
مردگان با آن زنده می‌شوند، نفخ دومی است.
پس آنچه که در مورد
حشر انسان ها مسلم است این است که آنها در ظرف زمانی به نام
قیامت و در مکانی به نام محشر یا به تعبیری صحرای محشر، جمع می‌شوند. حال زمان آن چه وقت است و مکان آن کجا است و...؟
درباره
زمان قیامت از دیدگاه متون اسلامی مخصوصاً
قرآن کریم هیچ شکی نیست که آگاهی آن مخصوص
خداوند است و هیچ کس دیگری نمی داند.
امّا
مکان قیامت کجاست آیا قیامت در همین
زمین برپا می‌شود یا در زمین دیگری و یا اصلاً نه در این زمین و نه زمین دیگر بلکه در آسمان‌ها و یا آسمان‌های دیگر برپا می‌شود؟
پاسخ این پرسش هرچند به طور بسیار واضح و صریح در متون اسلامی نیامده است (البته تا آنجا که ما تتبّع نمودیم) ولی از ظاهر بعضی از
آیات شریفه قرآن کریم و روایاتی که در ذیل آنها بیان شده‌اند، استفاده می‌شود که
محل حشر انسانها زمین است نه جای دیگر. یکی از آیاتی که می‌توان گفت، نسبتاً این مسأله را واضح کرده است آیه (۴۸) سوره
ابراهیم است که
اوصاف زمین و
آسمان را در آستانه قیامت بیان می‌کند و می‌فرماید: «در آن
روز (روز قیامت) زمین و آسمان، به زمین و آسمان دیگر تبدیل می‌شوند.»
در ذیل این آیه شریفه روایاتی آمده است که تا حدودی مسأله ما را روشن می‌سازند،
ابن عباس می گوید: «در
زمین و آسمان کم و زیادی پدید می آید، پستی و بلندی‌های زمین، درختان و... نابود می‌شوند و
زمین امتداد پیدا کرده وسیع‌تر می‌شود، زمینی به وجود می آید که خونی در آن ریخته نشده باشد و گناهی بر روی آن صورت نگرفته باشد؛ خورشید، ماه و
ستارگان آسمان‌ها نیز از بین می‌روند.»
در منابع
اهل سنت در ذیل
آیه فوق الذکر روایتی آمده است که
محل حشر انسانها را به صورت روشن‌تر بیان می‌کند و آن این است که،
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «در روز قیامت مردم وارد زمین کاملاً سفید رنگ می‌شوند...»
اینکه در
حدیث تعبیر
زمین آمده است شاهد بر مدعای ما است که محل حشر انسانها زمین است.
مرحوم
علامه طباطبایی(ره) در ذیل آیه شریفه (۳) انشقاق (و اذا الارض مُدّت) روایتی را از کتاب درالمنثور
سیوطی نقل می کند که شفاف‌تر از روایات گذشته است و آن این است که
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «زمین در
روز قیامت مثل چرم دباغی شده کشیده می‌شود، آنگاه هر
انسان فقط به اندازه جای دو پای خود جا دارد.»
بنابراین از این
احادیث و ظاهر آیات شریفه (ابراهیم، ۴۸، انشقاق، ۳) و روایاتی که در ذیل آنها وارد شده‌اند، استفاده می‌شود که
محل و مکان حشر انسانها در روز قیامت زمین است امّا نه این زمین فعلی، بلکه زمین دیگری زمینی که بعد از به هم خوردن نظام فعلی عالم پدید می‌آید.
حال که محل حشر انسانها در قیامت زمین است آن هم نه همین زمین بلکه زمین دیگر، این سؤال در تتمه سوال قبلی پیش می‌آید که آیا با تغییر و تحولاتی که در آستانه
قیامت به وجود می آید آیا ماهیت و ذات این
دنیا، زمین و آسمان ها عوض می شوند، یعنی به کل این زمین نابود می شود و زمین دیگر مجدداً آفریده و قیامت بر آن برپا می شود و یا منظور از تبدیل که در آیه مبارکه (۴۸
سوره ابراهیم) آمده است تبدیل صفات است یعنی زمین و آسمان‌ها ویران می‌گردند و بر ویرانه‌های آنها زمین و آسمان نو و تازه آفریده می‌شود که نسبت به این زمین و آسمان در سطحی بالاتر از نظر
تکامل قرار دارند؟
ظاهر بسیاری از آیات شریفه اینست که ذات
زمین و آسمان تبدیل نمی‌شود؛ بلکه در خود همین زمین و آسمان تغییر و تحولاتی ایجاد می‌شود؛ مثلاً در
سوره فجر می‌خوانیم که «زمانی فرا می‌رسد که زمین درهم کوبیده می‌شود.»
در
سوره زلزال که سخن از
آغاز قیامت است چنین می‌گوید: «در آن زمان که زمین به زلزله می‌افتد و سنگینی‌های درونش را بیرون می‌ریزد.»
و در
سوره الحاقه آمده است که «زمین و کوهها برداشته و درهم کوبیده می‌شوند و در آن
روز واقعه عظیمی روی می‌دهد.»
و در
سوره طه می‌خوانیم که «از تو (
پیمغبر) درباره کوهها سؤال می‌کنند، بگو پروردگارم به آنها را از هم متلاشی می‌کند، سپس آن را به صورت زمینی هموار در‌می‌آورد، آنچنان که اعوجاج و پستی و بلندی در آن نخواهی دید، در آن روز مردم از دعوت‌کننده‌ای که هیچ انحرافی در او نیست، پیروی می‌کنند و صداها در برابر
خداوند مهربان به
خشوع می‌گراید، آنچنان که جز صدای آهسته نمی‌شنوی.»
در آغاز
سوره تکویر نیز
سخن از خاموش شدن خورشید و تاریک شدن ستارگان و حرکت کوهها به میان آمده و در آغاز
سوره انفطار از شکافتن آسمان ها و پراکنده شدن کواکب و سپس برانگیخته شدن مردگان از قبرها گفت‌وگو شده است.
از مجموع این
آیات و مانند آن و همچنین آیات مختلفی که می گویند انسانها از قبرها بار دیگر برانگیخته می‌شوند.
به‌خوبی استفاده می‌شود که نظام کنونی جهان به این صورت باقی نمی‌ماند؛ ولی به کلی نابود هم نمی‌شود؛ بلکه این جهان در هم می‌ریزد و مردم به یک زمین کاملاً صاف و کامل‌تر قدم می‌گذارند
و همان محشر انسانهاست.
طبیعی است که این
جهان امروز استعداد پذیرش صحنه
قیامت را ندارد و برای زندگی
رستاخیز و محل حشر انسانها تنگ است.
پس محل حشر انسانها زمین است منتها زمینی که دارای اوصاف و ویژگی‌های دیگری است، نه همین اوصاف فعلی.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:
(روز قیامت) من نخستین کسی هستم که به پیشگاه
خدا حاضر می شوم سپس
قرآن بر من وارد می‌شود و پس از آن
اهل بیت من وارد می‌شوند و بعد امتم بر من وارد شده می‌ایستند، خداوند از ایشان می پرسد که با کتاب من (قرآن) و اهل بیت پیامبرتان چه کرده‌اید؟
۱. شهید عبدالحسین دستغیب. قیامت در قرآن. انتشارات اسلامی، هفتم، ۱۳۷۶.
۲. همان، معاد، کتابخانه مسجد جامعه عتیق شیراز، بی تا، بی نو.
۳. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج ۵ و ۶، دارالکتب الاسلامیه، تهران، پنجم، ۱۳۷۷.
۴. زین العابدین قربانی لاهیجی، بسوی جهان ابدی، سایه ۱۳۷۵، اول.
۵. محمدباقر شریعتی سبزواری، معاد در نگاه وحی و فلسفه، چاپ دانشگاه تهران. دوم، دیماه ۱۳۶۳.
۶. سیدمحمد حسین تهرانی، معادشناسی، ج ۱ـ۵، علامه طباطبایی، مشهد، چهارم، ۱۴۱۸ هـ.
۷. جعفر سبحانی، معاد انسان و جهان، ۲۸۸ـ۲۸۹، کتابخانه صدرا، دیماه ۱۳۵۸.
سایت اندیشه قم
