لذت‌های حلال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: لذت‌های حلال، تفریحات سالم.
پرسش: امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در بخشی از یک
حدیث فرمودند: «و ساعة تخلون فیها للذاتکم فی غیر محرم». منظور امام کاظم (علیه‌السلام) از لذت‌های حلال چیست؟ مصادیق این لذت‌ها چیست؟ آیا لذت همان تفریحات سالم است؟ و سرانجام مصداق‌های تفریحات سالم از نظر اهل بیت (علیهم‌السلام) چیست، بیان کنید؟
پاسخ: از نظر
اسلام و معارف
اهل بیت (علیهم‌السلام)، لذت‌های مشروع و تفریحات سالم در عرصه‌های گوناگون پذیرفته و بسیار پسندیده شمرده شد و پیش‌فرض و پیش‌داوری بر این‌که اسلام با لذت‌ها و تفریحات مخالف است، درست نیست و با
مطالعه و تحقیق باید عرصه‌ها و مصادیق آن را شناسایی کرد و موارد شیطانی و الهی را از هم تفکیک کرد.
از
امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمودند: «اجتهدوا اَنْ یکونَ زمانُکم اَربعَ ساعاتٍ: ۱. ساعةٌ لمناجاةِ الله ۲. و ساعةٌ لامرِ المعاش ۳. و ساعةٌ لمعاشرةِ الاِخوان و الثقاتِ الذین یعرفونکم عیوبَکم و یخلصون لکم فی الباطنِ ۴. و ساعةٌ فیها للذاتِکم فی غیر محرَّمٍ و بهذه الساعة تقدرون علی الثلاث ساعات.لا تحدثوا انفسَکم بفقرٍ و لا بطولِ عمرٍ فاِنّه من حدث نفسَه بالفقرِ بخِل و من حدثها بطول العمر یحرص اجعلوا لانفسِکم حظاً من الدنیا باعطائِها ما تشتهی من الحلال و ما لا یثلم المروة و ما لاسرف فیه و استعینوا بذلک علی امور الدینِ فاِنّه روی لیس منّا من ترک دنیاه لدینه او ترک دینه لدنیاه».
کوشش نمایید (تا) اوقات شما چهار ساعت و بخش باشد: ۱. ساعتی برای
عبادت و خلوت با
خدا؛ ۲. ساعتی برای تأمین معاش؛ ۳. ساعتی برای دیدار و هم‌نشینی برادران مورد
اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می‌سازند و در
باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند؛ ۴. ساعتی را به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعت
تفریح، نیرو (ذخیره و انباشته نمایید و خستگی را رفع کنید) تا در ساعات دیگر بهتر و با قدرت بیش‌تر انجام وظیفه نمایید. در خودتان
فقر و
طول عمر را پدیدار نسازید؛ زیرا هر کس احساس فقر بکند، تنگ نظر باشد و هر کس احساس عمر طولانی داشته باشد، حریص شود. از لذایذ دنیوی بهره کام‌یابی خویش قرار دهید و خواسته‌ها و تمایلات خود را از راه‌های شروع برآورده سازید. مراقبت کنید در این کار (تا) به مردانگی و شرافتتان آسیب نرسد و دچار
اسراف و تندروی نشوید. تفریح و سرگرمی‌های لذت‌بخش شما را در اداره
زندگی یاری می‌کند و به کمک آن بهتر به امور دینی خویش موفق خواهید شد. کسی که دنیای خویش را به خاطر
دین خود و دین خود را به خاطر دنیایش رها سازد، از ما نیست.
لذت‌ها به معنای خوشی و تفریح می‌باشد و مقابل آن اَلَم است.
از لذت نیز تعریف‌های گوناگونی ارائه شد. برخی گفته‌اند لذت امر روشنی است و نیاز به تعریف آن نیست. به هر حال تعریفی که مورد نظر است، این است که لذت عبارت است از: کیفیات نفسانی که خوش‌آیند با
طبع و میل باشد.
روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) هم‌صدا در این جهت تأکید داشته‌اند و راهکارهای بسیار
زیبایی را پیش و روی ما گذارده‌اند. در این مختصر، به یک حدیث اشاره و بسنده می‌شود.
در
حدیث آمده است: «وقت و فرصت آدمی،
شمشیر برنده است که اگر آن را قطعه قطعه سازی (و در یک برنامه سنجیده) به سود خود از آن بهره‌گیری و بهره‌وری کنی، به هدف و مطلوب خود، دست می‌یابی (و به لذات دنیایی، جسمانی و بهشتی
می‌رسی) و گرنه این شمشیر تو را قطعه قطعه می‌کند و وجودت را در هم می‌نوردد».
در این راستا، بحث از
اوقات فراغت هم بسیار مهم و جدی است و برای پر کردن و پر بار کردن آن باید برنامه‌ریزی دقیقی ارائه کرد و راهکار آن در روایات بیان شده است.
لذت‌های حلال با رعایت
اعتدال قابل تحقق و قابل قبول است. لذت‌های حلال آن است که دین‌محور باشد و در چهارچوب دستورات دین گنجانده شود. دستورات دین را باید در
قرآن شریف،
سیره علمی و عملی
معصومین (علیهم‌السلام) و در عقل برهانی و
عقل سلیم جست‌وجو کرد.
بحث درباره لذت‌های حلال خود دامنه‌ای گسترده دارد و مصادیق بسیار فراوانی را می‌توان برای آن ترسیم کرد. آن‌چه مهم است،
معرفت دینی است و به دنبال آن پای‌بندی به دستورات دین او و رعایت اعتدال است.
لذت در عرصه‌های گوناگون و به اعتبارهای گوناگون قابل تقسیم است:
۱. لذت‌های جسمانی و لذت‌های معنوی؛
۲. لذت‌های حلال و لذت‌های
حرام و شیطانی؛
۳. لذت‌های دنیایی و لذت‌های اخروی؛
۴. لذت‌های حیوانی و لذت‌های انسانی؛
۵. برخی، لذات‌ها را به لذت‌های عقلی و وهمی و حسی و خیالی اخلاقی، عرفانی و فلسفی نیز تقسیم کرده‌اند.
به هر حال هر کدام از این اقسام، مصادیق بی‌شماری را به خود اختصاص می‌دهند که بررسی همه آن در این مختصر مقدور نباشد. اما به اختصار به برخی مصادیق آن اشاره می‌شود تا راهکاری برای بیان سایر اقسام و مصادیق آن باشد.
آن‌چه در
روایت مورد نظر سوال از لذت‌ها، سخن به میان آمد، همان لذت‌های مادی و جسمانی است و در این‌جا به برخی مصادیق آن اشاره می‌شود:
استفاده از زیبایی‌های
طبیعت در قالب جهان‌گردی، کوه‌نوردی و... .
قرآن شریف با یک تعبیر بسیار زیبا به این نکته اشاره می‌کند، می‌فرماید: «فَسِیرُوا فِی الارْضِ»؛
یعنی «در
زمین گردش کنید» که هم لذت‌بخش و نشاط‌آفرین است و هم درس‌آموز و پیام‌آفرین.
هنرآفرینی، در عرصه‌های نقاشی، خطاطی، رنگ‌آفرینی و... که برای علاقه‌مندان لذت‌بخش و نشاط‌آور است.
امام علی (علیه‌السلام) به جاذبه‌ها و لذت‌های کلامی قرآن شریف در نگاه هنرمندان اشاره می‌کند، می‌فرماید: «
ظاهر قرآن زیباست و
باطن آن ژرف و ناپیداست».
قرآن شریف و
روایات در این راستا سنگ تمام گذاشته‌اند و قرآن شریف زیباترین تعبیر را در این راستا به کار برده و از همسر شرعی و لذت‌های حلال به کشتزار و کشت و کار یاد کرده است.
استفاده از نعمت‌ها و زینت‌های لذت‌آفرین، مورد دیگر است.
پوشاک زیبا، آراستگی ظاهری، خوردن غذاهای لذیذ و سالم، استفاده از
عطر و چیزهای خوش‌بو،
شانه کردن،
مسواک زدن و غیره از جملة نعمت‌ها و زینت‌های نشاط‌آفرین و لذت‌بخش می‌باشند.
قرآن شریف می‌فرماید: «ای
فرزندان آدم، جامعه زیبای خود را هنگام رفتن به
مسجد و در هر نمازی، برگیرید (و بر تن کنید) و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید و (لی) زیاده‌روی نکنید که او (
خدا) اسراف‌کاران را دوست نمی‌دارد. (ای پیامبر! ) بگو: زیورهایی را که
خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را چه کسی
حرام گردانید؟...».
در مورد
شأن نزول این دو آیه چنین آمده است که:
مردان در روز و
زنان در شب، به صورت برهنه طواف خانه خدا انجام می‌دادند. در ایام
حج غذا نمی‌خوردند و فقط در حد قوت لایموت تناول می‌کردند. لذا خداوند در این
آیه، به پوشیدن لباس و خوردن غذا تا حدی که موجب ضرر نباشد، امر کرد.
به هر حال خداوند پدیدآورنده زینت‌ها و روزی‌های پاکیزه و لذت‌آفرین است و تحریم‌کنندگان آن را نکوهش می‌کند.
در جای دیگر قرآن شریف می‌فرماید: بهره‌های دنیایی خودتان را نادیده نگیرید و خود را از آن محروم نکنید.
در مورد استفاده از انواع زینت‌ها و چیزهای لذت‌آفرین، اسلام همانند تمام امور
زندگی فردی و اجتماعی، حد
اعتدال را انتخاب کرده است. نه تجمل‌پرستی مورد تأیید
اسلام است و نه پشمینه‌پوشی و عرفان‌درویشی.
آن‌چه به صورت کلی در مورد لذت‌ها قابل بیان است این است که هر کاری که به جسم و جان و
کرامت و
شخصیت انسان ضربه نزند، می‌تواند عنوان لذت‌های مشروع و
حلال پیدا کند. در غیر این صورت عنوان لذت‌ها عوض می‌شود و صفت شیطانی و حیوانی به خود می‌گیرد.
معنای
حدیث مورد پرسش بسیار روشن است و راهکار خوبی است، برای رسیدن به یک زندگی استاندارد دینی و آرمانی.
بحث درباره تفریحات سالم از نظر
اهل بیت (علیهم‌السلام)، همانند بحث از لذت‌های مشروع است. شاید نتوان بین این دو بحث تفکیک کرد؛ ولی به اختصار به برخی تفریحات سالم از منظر اهل بیت (علیهم‌السلام) نیز اشاره می‌شود:
ورزش باعث سلامتی جسم و جان می‌شود.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «
تفریح و ورزش کنید؛ زیرا دوست ندارم که در
دین شما خشونتی دیده شود».
مسافرت باعث
سلامتی می‌شود.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «مسافرت کنید تا صحیح و سالم بمانید».
مسابقه در عرصه‌های گوناگون بسیار مفید است.
«
امام صادق (علیه‌السلام) شخصاً در مسابقة
تیراندازی حاضر می‌شد».
کار و تلاش در عرصه‌های گوناگون نیز مفید است.
امام رضا (علیه‌السلام) فرمود: «آن کس که برای تأمین معاش عائلة خود فعالیت می‌کند و در پی روزی می‌رود، اجرش از
مجاهد راه
خدا بزرگ‌تر است».
صله رحم سبب
طول عمر می‌شود:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «صلة الرحم تزید فی العمر».
خطاطی و هنرنمایی در عرصه‌های گوناگون مفید است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در داوری در سنجش تست هوش و بهره هوشی حسنین (علیهما‌السلام) بین آن دو مسابقه خوش‌نویسی اجرا کرد و فرمود: «هر کس خط او زیباتر است،
قدرت (و بهره هوشی) او نیز بیش‌تر است.»
و هر دو خیلی خوش نوشتند.
ایجاد تنوع و استراحت‌های کوتاه‌مدت در کارها نیز مفید است.
امام علی (علیه‌السلام) فرموده است: «هر یک از اعضای بدن به
استراحت احتیاج دارد».
بنابراین از نظر
اسلام و معارف اهل بیت (علیهم‌السلام)، لذت‌های مشروع و تفریحات سالم در عرصه‌های گوناگون پذیرفته و بسیار پسندیده شمرده شد و پیش‌فرض و پیش‌داوری بر این‌که اسلام با لذت‌ها و تفریحات مخالف است، درست نیست و با
مطالعه و تحقیق باید عرصه‌ها و مصادیق آن را شناسایی کرد و موارد شیطانی و الهی را از هم تفکیک کرد.
۱. زیبایی از دیدگاه اسلام، محمدتقی جعفری.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «لذت‌های حلال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۰۶.
