قدرشناسی از دیگران
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قدرشناسی، قدردانی.
پرسش: خیلی از اوقات ما قدر چیزهایی را که داریم، نمی‌دانیم و بعد از اینکه آن‌ها را از دست دادیم، افسوس می‌خوریم که ای کاش قدرشان را بیش‌تر می‌دانستیم؛ مثل پدر، مادر و خانواده. چه کار کنیم که این‌گونه نباشیم و قدر چیزهایی را که داریم، بیش‌تر بدانیم؟
پاسخ: قدرشناسی به نوعی جبران
محبت یا نعمتی گفته می‌شود که چه به صورت مادی و چه به صورت معنوی انجام می‌شود. قدرشناسی و قدردانی، یکی از مباحث مهم و کاربردی اخلاق اجتماعی و ارتباطات است. در واقع یک فرد قدرشناس با رفتار کلامی و غیر کلامی خود باعث ایجاد محبت و رشد اخلاقی اجتماعی خود می‌گردد.
قدرشناسی به نوعی جبران محبت یا نعمتی گفته می‌شود که چه به صورت مادی و چه به صورت معنوی انجام می‌شود. قدرشناسی و
قدردانی، یکی از مباحث مهم و کاربردی اخلاق اجتماعی و ارتباطات است که در
روایات به درجات مختلف آن اشاره شده. در واقع یک فرد قدرشناس با رفتار کلامی و غیر کلامی خود باعث ایجاد محبت و رشد اخلاقی اجتماعی خود می‌گردد.
مراتب قدرشناسی بدین شرح است:
ـ اولین مرحله قدرشناسی، تشکر زبانی است؛ چه در مورد مردم و چه در مورد
خداوند متعال.
ـ مرحله بعدی قدرشناسی، استفاده صحیح از آن
نعمت یا لطف است؛ مثلاً برای قدرشناسی از نعمت
زبان باید از گفتار خود استفاده صحیح بکنیم، دروغ نگوییم، تهمت نزنیم و ... یا نسبت به الطاف
پدر و مادر و دیگران از این محبت‌ها سوء‌استفاده نکنیم.
ـ مرتبه بعدی، جبران عملی نعمت یا مشابه آن لطف و یا نعمت است.
موانع قدرشناسی، عبارت‌اند از:
اولین مانع جدی "عدم اطلاع فرد از لطف‌ها و نعمت‌ها" چه از جانب مردم (
دوستان، والدین و...) و چه از جانب خداوند است که برای رفع آن باید به الطاف کمک‌ها و احسان‌های کلامی و غیر کلامی مردم بیش‌تر دقت کرد و در مورد خداوند، برای اطلاع از نعمت‌ها و الطاف باید بیش‌تر به
مطالعه و تحقیق از نعمت‌های جهان درون خود و بیرون خود پرداخت؛ چراکه تا
انسان محبت یا نعمت‌ها را نداند، تلاشی برای قدردانی از آن‌ها نمی‌کند.
مانع جدی دیگر "
غفلت" است؛ چراکه انسان به رغم اطلاع از وجود لطف یا نعمت، به خاطر غفلت یا
فراموشی، قدرشناسی نمی‌کند که باید با یادآوری نعمت‌ها و الطاف از این مانع مهم دوری گزیند؛ چراکه این
عادت پسندیده همیشه ما را آماده برای قدرشناسی می‌کند. برای یادآوری می‌شود از شیوه‌های مختلف مثل یادداشت کردن و مرور و توصیه دیگران به یادآوری و ... کمک گرفت.
مانع دیگر "خجالت کشیدن" فرد از قدردانی است که خجالت کشیدن و
حیا در این مورد از موارد ناپسند است؛ چراکه جای حیا و خجالتی بودن در مورد قدرشناسی نیست و با تمرین و با همان
تشکر زبانی هم که حداقل قدرشناسی است، مشکل به آرامی برطرف می‌شود. به طور مثال کافی است انسان تصور کند که اگر خدای ناکرده مادرم را دیگر نبینم، آیا
عذاب وجدان نمی‌گیرم و مداوم خود را سرزنش نمی‌کنم که ای کاش آن موقع از او
تشکر می‌کردم. پس چه بهتر که همین الآن دستان پر مهر
پدر و مادر را بوسید که فرصت همچون ابر بهاری درگذر است.
انتظار و توقع
محبت یا نعمت از طرف مقابل مانع قدردانی است؛ چراکه انسانی که از دیگران توقع دارد دیگر در مقابل محبت‌ها و نعمت‌های ایشان قدرشناسی نمی‌کند؛ چراکه این الطاف و نعمت‌ها را در حق خود وظیفه دیگران می‌داند. پس در مقابل انجام وظیفه که قدرشناسی وجود ندارد!
"عدم تمرین" نیز باعث می‌شود انسان قدرشناس نباشد. بنابراین بهتر است از تشکرهای کلامی و غیر کلامی در فرصت‌های مناسب کمک بگیریم و زیاد به فکر کوچکی لطف و نعمت نباشیم تا روحیه قدردانی در ما زنده شود و به این شیوه پسندیده
عادت کنیم. سر سفره به خاطر
غذا تشکر کنیم، هنگام احوال‌پرسی والدین از اینکه به فکر ما هستند، هنگام گرفتن عیدی و ... از جاهای کوچک و با جملات تک‌کلمه‌ای شروع کنیم تا به جملات پر محبت قدردانی برسیم.
اکنون به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم:
قدرشناسی در آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلف متفاوت است و اگر به این امر توجه نداشته باشیم، ممکن است در جایی که ما قصد
قدرشناسی داریم و عملی را انجام می‌دهیم، از آن
عمل در آن فرهنگ خاص تلقی قدرشناسی نشود. پس برای اینکه ما قدرشناس باشیم، به این نکته هم باید توجه داشته باشیم.
توجه به ثمرات قدرشناسی و اثر آن در قدرشناسی.
اولین ثمره قدرشناسی احساس رضایت درونی است که باعث
آرامش‌خاطر خود ما در مقابل دریافت آن محبت یا نعمت الهی یا مردمی است.
ثمره دیگر در مورد خداوند متعال افزایش نعمت است که در قرآن می‌فرمایند:
شکر نعمت باعث افزایش آن و
کفران نعمت باعث کم شدن آن می‌شود.
و در مورد مردم باعث تشویق آن‌ها به همان لطف و نعمت می‌شود که هر دو ثمره مهم باعث می‌شود ما به قدرشناسی تشویق شویم؛ چراکه باعث افزایش نعمت‌ها می‌شود و وقتی این‌گونه شد باعث
روح قدرشناسی و مهرورزی نسبت به هم‌دیگر می‌شود.
توجه به ثمرات قدرشناسی و ضررهای ناسپاسی و بی‌تفاوتی می‌تواند روحیه و انگیزه قدردانی را در ما زنده کند. البته باید این توجه باید مرتب مرور شود.
پس با
شناخت موانع ـ که بعضی وقت‌ها یک مورد یا چند مورد با هم وجود دارد ـ و با برطرف کردن آن‌ها و با توان خود، حداقل قدرشناسی را به جا آوریم تا علاوه بر آرامش درونی، گسترش بخش این روحیه پسندیده باشیم.
۱. اخلاق معاشرت، نوشته جواد محدثی، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
۲. خلاصة معراج السعادة، حاج شیخ عباس قمی، مؤسسة در راه حق، ۱۳۸۲ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قدرشناسی از دیگران»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۲۶.
