فلسفه تعاون در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: همکاری
مشارکت،
تعاون،
کمک،
تفسیر،
سوره مائده.
پرسش: دلایلی که
اسلام برای همکاری و تعاون میان مردم مطرح می‌سازد چیست؟
پاسخ: مبانی و فلسفه تعاون و هم کاری اجتماعی از نگاه
قرآن عبارت‌اند از: اجتماعی بودن
انسان و برآورده شدن بسیاری از نیازهای بشر در اجتماع، تعلق اموال و مواهب الهی به جامعه و تمام مردم، و مسئله برادری و اخوت دینی.
مبانی و فلسفه تعاون و هم کاری اجتماعی از نگاه قرآن عبارت‌اند از: اجتماعی بودن انسان و برآورده شدن بسیاری از نیازهای بشر در اجتماع، تعلق اموال و مواهب الهی به جامعه و تمام مردم، و مسئله برادری و اخوت دینی.
از آن جا که انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و بسیاری از نیازهایش در اجتماع برآورده می‌شود؛ لذا ناگزیر از تعاون و همکاری با دیگر افراد جامعه است. و حیاتش به مشارکت اجتماعی او با دیگر هم نوعانش وابسته است.
اساس
دین اسلام نیز بر اجتماع و پیوستگی افراد با جامعه است؛ زیرا وجود فرد محدود است. و به همین جهت، آثار و نتایجی که بر اجتماع مترتب می‌شود، هرگز قابل قیاس با اثر محدود و ناچیز هر یک از افراد نخواهد بود؛ از این رو
اسلام به پیروان خویش سفارش نموده تا در انجام کارهای نیک پشتوانه یکدیگر باشند و هنگامی که افراد با یکدیگر اجتماع نمایند و روابط اجتماعی داشته باشند، روحیه وحدت در کالبد آنان دمیده می‌شود و از تفرقه و پراکندگی در امان خواهند بود؛ لذا در اسلام مشارکت اجتماعی اهمیتی بسزایی دارد.
خداوند متعال در
قرآن کریم می‌فرماید: «و تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان؛
و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید.»
بدون تردید، در هر جامعه‌ای افراد نیازمند،
فقیر و محروم وجود دارند. کسانی که یا توان کار و کوشش ندارند و یا درآمدشان به اندازه‌ای نیست که تمام مخارج و هزینه‌هایشان را تامین نماید. به دلیل آن که در بینش اسلامی، همه افراد بندگان خدایند و تمام ثروت‌ها نیز متعلق به او است، نیازمندی‌های این گونه افراد در حد ممکن و مورد قبول باید تامین شوند. این مسئله به خوبی ضرورت
تعاون و یاری به هم نوعان را در جامعه به اثبات می‌رساند.
روشن است که اگر در میان افراد یک جامعه روحیه تعاون حکومت کند، زمینه برای پیشرفت مادی و معنوی آن جامعه فراهم می‌شود و تعاون و هم کاری بستر مناسبی برای ترقی و تعالی و شکوفایی همه جانبه آن جامعه می‌گردد.
بدین گونه اسلام کارهای دسته جمعی را بر کارهای فردی ترجیح می‌دهد؛ چون کارهای دسته جمعی از اتقان و استحکام بیشتری برخوردار است و از جمع شدن نیروهای افراد، نیروی عظیمی فراهم می‌آید که هر کار مشکلی را آسان می‌سازد.
امام صادق (علیه‌السّلام) در این ارتباط می‌فرماید: «هر کس در پیشبرد کار
مسلمانان اهتمام نورزد، در شمار مسلمانان نیست».
معاونت و شرکت فعالانه و مخلصانه در کارهای نیک و مفید اجتماعی، بر هر فرد
مؤمن لازم و
واجب بوده و کسی که نسبت به پیشرفت امور اجتماعی مسلمانان و حتی پیشرفت کار یک
مسلمان، حساس نباشد و تنها به فکر خویشتن باشد، مضمون آیه تعاون را نادیده گرفته است.
البته، منظور آیه شریفه، همین طور معنای
حدیث مزبور، آن نیست که هر کس به تشخیص خود، در رتق و فتق امور مسلمانان دخالت کند؛ زیرا رتق و فتق امور، در حیطه اختیارات
حاکم اسلامی است و اگر فرد فرد مسلمانان هر یک به تشخیص خود مصلحت اندیشی کنند و بخواهند عقیده خود را به کرسی بنشانند، موجب
هرج و مرج خواهد گشت.
این نکته نیز قابل توجه است که تعاون در مورد کارهای نیک و پسندیده و مفید به حال مردم و اجتماع، مورد نظر اسلام است، اما کارهایی که باعث ترویج فساد و باطل گردد و براساس
گناه باشد، نه تنها همکاری در آنها مطلوب نیست که از آن
نهی هم شده است و در آیه مورد بحث مسلمانان از هم کاری درباره گناه و دشمنی برحذر داشته شده‌اند: «و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان».
گفتنی است؛ مشارکت و تعاون اجتماعی از نظر قرآن محدود به پرداخت
پول و
صدقه به
فقرا و
مساکین نیست، بلکه به عنوان یک اصل کلی دائره وسیعی دارد که مسائل اجتماعی، حقوقی، اخلاقی و... را در بر می‌گیرد. به عنوان نمونه، هم کاری با افراد و نهادهایی که در فراهم نمودن زمینه‌های
ازدواج و تشکیل خانواده جوانان در تلاش‌اند یکی از مصادیق بارز تعاون اجتماعی است: «و انکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و امائکم...».
یکی از مبانی و فلسفه‌های تعاون و هم کاری اجتماعی از نگاه قرآن، تعلق اموال و مواهب الهی به جامعه و مردم است: «والارض وضعها للانام».
اموالی که در اختیار ما قرار دارد، در اصل از آن خدا است: «وآتوهم من مال الله الذی آتاکم»؛
و چیزی از مال خدا را که به شما داده است، به آنان بدهید.
از دیگر دلایلی که تعاون در کارهای خیر را بر ما لازم می‌کند، مسئله برادری اسلامی است: «انما المؤمنون اخوة».
مسلمانان از آن نظر که با هم برادرند، نسبت به یکدیگر حقوقی دارند: «فاتقوا الله فی اخوانکم المسلمین المساکین فان لهم علیکم حقا»؛
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
خدا را در نظر داشته باشید در مورد برادران فقیر مسلمانتان؛ چراکه آنان بر شما حقی دارند.
در منابع حدیثی فراوان نسبت به برادران دینی سفارش شده است. «و البر بالاخوان فی العسر و الیسر»؛
به برادرانتان نیکی کنید در سختی و راحتی.
«و اطعموا الفقراء و المساکین من اخوانکم»؛
اطعام کنید فقرا و مساکین از برادرانتان را.
این سفارش به حدی جدی است که
قرآن کریم در اموال و سرمایه‌های توان گران سهمی برای تهیدستان در نظر گرفته است: «و فی اموالهم حق للسائل و المحروم»؛
و در اموال آنها حقی برای
سائل و
محروم بود!
بنابراین، اگر توانگران بخشی از اموال خود را به تهیدستان و افراد ناتوان می‌دهند، در واقع حق و سهم آنها را پرداخته‌اند.
تعاون اجتماعی و تامین نیازمندی‌های فقرا و محرومان جامعه، از مسائلی است که مورد اهتمام ویژه پیشوایان دین بود.
امام علی (علیه‌السّلام) به مسلمانان دستور می‌دهد که فقرا و محرومان را در زندگی شریک خویش سازید: «و فقراء المسلمین اشرکوهم فی معیشتکم».
آن حضرت علاوه بر کمک‌های مالی به فقرا، حمایت از اقشار محروم و درمانده جامعه را جزو رئوس برنامه‌های خویش در زمان زمام داری قرار داده بود. وی در عهدنامه خویش به
مالک اشتر به وی ماموریت می‌دهد که هیچ گاه از اقشار محروم جامعه غفلت نورزد و نیازهای آنان را تامین کند: «ثم الله الله فی الطبقة السفلی».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فلسفه تعاون و همکاری از نگاه قرآن کریم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱/۱۶.
