فراوانی نعمت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فراوانی نعمت،
شکر نعمت، ناسپاسی،
غرور، معصیت، مهلت دادن، آزمایش بندگان.
پرسش: لطفاً در مورد این
حدیث توضیح بدهید: «یا ابن آدم، اذا رایت ربّک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیه فاحذره».
پاسخ: لازم است
انسان نعمت‌های الهی را در مسیری که
رضای خدا در آن است، صرف کند و از این غافل نباشد که نعمت ناگهان از دستش برود و وزر و بال آن باقی بماند. حدیث فوق اشاره به این مطلب دارد که هرگاه در حال
معصیت،
نعمت خدا بر انسان نازل شد، بترسد که این نعمت باعث
غفلت و بیچارگی او نشود و به تدریج او را در
طغیان و انجام
گناه بیش‌تر وادار نکند.
گاه عده‌ای از افراد در برابر نعمتی که
خداوند عطا می‌کند و به خاطر
امتحان و
آزمایش است، مغرور شده و گمان می‌کنند که این نعمت الهی به خاطر ویژگی و خصوصیتی است که در آن‌ها وجود دارد.
به فرموده خداوند: «
فَاَمَّا الانْسَانُ اِذَا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَاَکْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی اَکْرَمَنِ؛
اما انسان، هنگامی که پروردگارش او را برای آزمایش، اکرام می‌کند و
نعمت می‌بخشد (مغرور می‌شود و) می‌گوید: پروردگارم مرا گرامی داشت»؛ در حالی که این‌چنین نیست.
در حدیث مذکور («
یا ابن آدم، اذا رایت ربّک سبحانه یتابع علیک نعمه و انت تعصیه فاحذره»)،
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: ای فرزند
آدم! هرگاه دیدی خدای سبحان نعمت خود را پی‌در‌پی به تو می‌دهد، اما تو معصیت می‌کنی، از او بترس و نعمت‌ها را به وسیله
شکر و سپاس‌گزاری نگهدار.
امام (علیهم‌السلام) در این بیان، آدمی را از نافرمانی خدا؛ در حالی که نعمت‌های الهی پیاپی به او می‌رسد، برحذر داشته است.
سپاس دائمی زمینه‌ساز فزونی نعمت است و
ناسپاسی در برابر نعمت، موجب کاستی نعمت و نزول
بلا است.
چنان‌که
خداوند فرموده است: «
وَاِذْ تَاَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لازِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ اِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ؛
هنگامی که پروردگارتان اعلام داشت: اگر
شکرگزاری کنید (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسی کنی، مجازاتم شدید است».
شکر نعمت نعمتت افزون کند ••• کفر نعمت از کفت بیرون کنــد
ممکن است فراوانی نعمت، عللی داشته باشد:
فزونی نعمت‌های الهی گاه به خاطر این است که خداوند به شخص مهلت می‌دهد و گناهانش زیادتر می‌شود؛
چنان‌که در
قرآن آمده: «
اَیَحْسَبُونَ اَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَالٍ وَبَنِینَ • نُسَارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیْرَاتِ بَل لا یَشْعُرُونَ؛
آن‌ها گمان می‌کنند
اموال و فرزندانی که به عنوان کمک به آنان می‌دهیم، برای این است که درهای
خیرات را با شتاب به روی آن‌ها بگشاییم (چنین نیست) بلکه آن‌ها نمی‌فهمند (که این وسیله امتحانشان است)».
و در
آیه دیگر می‌فرماید: «
وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لانْفُسِهِمْ اِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا اِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ؛
آن‌ها که
کافر شدند (و راه طغیان پیش گرفتند) تصور نکنند اگر به آنان مهلت می‌دهیم به سودشان است، ما به آنان مهلت می‌دهیم فقط برای این‌که بر
گناهان خود بیفزایند و برای آن‌ها
عذاب خوار‌کننده‌ای (آماده شده) است».
بنابراین فراوانی نعمت همیشه به خاطر این نیست که خداوند به صاحب
نعمت لطف کرده باشد؛ بلکه در بعضی موارد
تهدیدی بزرگ است؛
چنان‌که خداوند می‌فرماید: «
سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ؛
آنان را از آن‌جا که نمی‌دانند، به تدریج به سوی عذاب پیش می‌بریم».
ز یــــزدان چون که بر فرزند
آدم ••• رســـد نعمت فراوان و دمـــادم
در رحمــــت بــه رویش آمده باز ••• شود هر دم به یک نعمت سـرافراز
ز ایـــــزد باید آن مــوقع بـترسد ••• نماید
شکر نعمت را بـر از حــــد
شـود انـــــدر دلش پیـدا هـراسی ••• کـــه ننماید بـــــا یزدان سپاسی
بـه نعمت‌های یزدان هر که
کفران ••• کنــــد، یزدانش اندازد بــه نیران
در بعضی از موارد فزونی نعمت به خاطر
آزمایش و
امتحان بندگان است که آیا نعمت‌های الهی را در راه
رضای خدا مصرف می‌کند یا در مسیر خلاف
شرع و
عرف؛ زیرا در
انسان هم زمینه
رشد و تعالی و هم زمینه پستی و خلاف مقررات شرعی وجود دارد؛ پس باید سعی شود تا گوهر معنوی و
ارزش واقعی خود را با
عمل کردن به دستورات الهی
آشکار سازد و برسد به مرتبه عالی انسانیت.
در نتیجه لازم است انسان نعمت‌های الهی را در مسیری که رضای خدا در آن است، صرف کند و از این غافل نباشد که نعمت ناگهان از دستش برود و وزر و بال آن باقی بماند.
حدیث فوق اشاره به این مطلب دارد که هرگاه در حال معصیت، نعمت خدا بر
انسان نازل شد، بترسد که این نعمت باعث
غفلت و بیچارگی او نشود و به تدریج او را در طغیان و انجام
گناه بیش‌تر وادار نکند.
۱. شرح غررالحکم، جمال‌الدین محمد خوانساری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش، ج۶، ص۴۶۰.
۲. شرح نهج البلاغه سید عباس موسوی، دارالرسول الاکرم ـ دارالمحجة البیضاء، چاپ اول، ۱۳۷۶ش، ج۵، ص۲۲۲ و ۲۲۳.
۳. شرح نهج البلاغه ابن میثم، مترجم قربان علی محمدی ـ علی اصغر نوایی یحی‌زاده، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۴۲۵.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فراوانی نعمت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۱.
