خیرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خیرات،
احسان به والدین، نیکی، عمل خیر، ثواب.
پرسش: آیا می‌توانیم هر عمل خوب و نیکی (خیرات) را نسبت به پدر و مادرمان انجام دهیم؟ حتی اگر آنها زنده و در قید
حیات باشند؟
پاسخ: هر انسانی می‌تواند کارهای نیکی را انجام داده و ثواب آن را به دیگران از جمله والدین
هدیه نماید که در این صورت علاوه بر آن که ثواب این عمل خیر به آنان خواهد رسید، مشابه همان ثواب و یا حتی بیش‌تر از آن نیز برای اهدا‌کننده در نظر گرفته خواهد شد.
در پاسخ به سؤالتان، ابتدا باید نگاهی به تفاوت
والدین از لحاظ ایمانی انداخته و سپس نقش فرزندان را در نیکی به آنها بررسی نموده و در نهایت به عدم تفاوت بین زمان زنده بودن و مرگ آنها بپردازیم.
نیکی به پدر و مادر از جمله دستوراتی است که در
دین اسلام بر آن تأکید فراوانی شده تا جایی که سپاس‌گزاری از آنها در ردیف سپاس‌گزاری از خداوند قرار گرفته است («
أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ»).
و در
قرآن توصیه‌های فراوانی در مورد خوش‌رفتاری و طلب آمرزش برای
والدین شده که بسیاری از آنها از
زبان پیامبران جاری شده است.
اما در این مورد باید بیان داشت که میان والدینی که
مؤمن و پرهیزکار بوده و در رشد و تعالی فرزندشان نقش داشته‌اند و پدر و مادری که در مسیر
حق نبوده‌اند، تفاوت وجود دارد.
در مورد اول باید گفت که اساساً یکی از سعادتمندی‌های
انسان، این است که با تربیت خوب خود، فرزند صالحی تحویل اجتماع دهد
که در این حالت،
اعمال نیک فرزند خوب به‌صورت خودکار برای پدر و مادر او نیز در نظر گرفته خواهد شد، تا حدی که حتی بعد از
مرگ انسان که دست او از انجام عمل نیک کوتاه است، فرزند صالح و
دانش و اموالی که از او به‌جا مانده و در راه
خیر صرف می‌شوند، هم‌چنان در نامه
عمل شخص مرده، ثبت خواهد شد.
در روایتی از
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده: به پدر و مادر با
ایمان قاری قرآن دو لباس زینتی پوشانده شده و به آنها گفته می‌شود که این پاداشی است به شما، از‌آن‌رو که
قرآن را به فرزندتان یاد داده بودید.
همان‌گونه که مشاهده می‌نمایید، در این فرض حتی اگر شخصی عمل نیکی را به قصد اهدای
پاداش آنان به پدر و مادر نیز انجام ندهد،
خداوند به دلیل
قدردانی از زحمات آنها، ثوابی را برایشان مقرر خواهد نمود.
فرض دوم، آن است که والدین شخص در ایمان فرزند خود نقشی نداشته‌اند؛ بلکه در مواردی با ایمان او به مخالفت برخاستند؛ ولی این فرزند صالح می‌خواهد با اهدای
ثواب اعمال خود به آنها، کمکی به ایشان کرده باشد که در این صورت نیز دو حالت را می‌توان در نظر گرفت:
این‌که والدین او علاوه بر این‌که مؤمن نبودند، بلکه با
مؤمنان عناد و خصومت داشته و در مسیر حق، مانع‌تراشی می‌نمودند که در این فرض فرزندان مؤمن باید کاملاً راه خود را از والدین کافر خود جدا نمایند.
در این زمینه، رفتار
حضرت ابراهیم علیه‌السلام با پدر (یا عمویشان)،(در این‌که مراد از (ابیه) در قرآن پدر ابراهیم ـ علیه‌السلام ـ بوده یا عمویشان، میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد (جمعی از مفسران اهل سنت آذر را پدر واقعی ابراهیم می‌دانند؛ درحالی‌که تمام مفسران و دانشمندان شیعه معتقدند آذر پدر ابراهیم نبود، بعضی او را پدر مادر و بسیاری او را عموی ابراهیم دانسته‌اند)؛ ولی در هر دو صورت، نتیجه‌ای که از آن گرفته می‌شود تفاوتی نمی‌نماید.)
گواه خوبی بر این ادعاست. ایشان مدت‌ها برای پدر خویش از خدا طلب بخشش می‌نمودند،
اما زمانی که برای ایشان مشخص شد که پدرش دشمن خداست، از او بیزاری جستند.
بنابراین اگر والدین انسان دشمن
خدا بوده و در این راه عنادورزی نمایند، کارهای نیک و دعای فرزندان در نجات آنان از
آتش جهنم نقشی نخواهد داشت. البته از برخی
روایات چنین بر‌می‌آید که حتی در این صورت هم دعای فرزند کاملاً بی‌تأثیر نبوده؛ بلکه دست‌کم موجب تخفیف در
عذاب آنها خواهد شد.
حالت دوم این است که والدین انسان، با ایمان نبوده‌اند؛ اما دشمنی و عناد چندانی هم با مؤمنان نداشته و در کنار آنان به
زندگی عادی و معمولی خود مشغول بوده که در بیش‌تر موارد هم افراد غیر مؤمن بدین‌گونه‌اند و مستقیماً با مؤمنان به جدال و مبارزه برنمی‌خیزند؛ بلکه شاید تنها فرزندان خود را به دلایلی از ایمان آوردن برحذر دارند. در این مورد قرآن می‌فرماید که در مورد مشرک شدن به خداوند از
پدر و مادر اطاعت ننمایید؛ ولی در دنیا با آنان به‌خوبی رفتار نمایید.
و نیز در همین زمینه، معمر بن خلاد می‌گوید: به
امام رضا علیه‌السلام عرضه داشتم که پدر و مادرم در مسیر حق نبودند. آیا برایشان
دعا نمایم؟ ایشان در پاسخ فرمودند: هر‌چند که آنان در مسیر حق نبودند، ولی تو برایشان دعا کن و از جانب آنها
صدقه بده و اگر زنده باشند نیز، با آنان خوش‌رفتاری نما؛ چون
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده که خداوند مرا به
رحمت و دل مهربانی مبعوث نموده، نه به قطع ارتباط و نارضایتی.
بنابراین می‌توان از جانب این نوع از والدین نیز کارهای نیک انجام داده و از خداوند کریم، بخشش و مغفرت برای آنها درخواست نمود؛ زیرا
امام باقر علیه‌السلام در روایتی، دعای فرزند صالح برای پدر و مادر خود را یکی از پنج دعایی برشمرده که برای رسیدن به خدا نیاز به واسطه ندارد.
بر این اساس امید است که خداوند عادل و کریم، پدر و مادری را که در استضعاف فکری بوده و زمینه‌های کم‌تری برای ایمان آوردن داشته‌اند، به سبب دعا و
اعمال خیر فرزندانشان ببخشاید.
اما این‌که آیا می‌توان برای افراد زنده (از جمله والدین) اعمال نیک انجام داد، باید گفت که برای اهدای
ثواب کارهای نیک به دیگران، تفاوتی بین زندگان و
مردگان وجود ندارد و تنها در عبادات
واجب است که در بیش‌تر موارد نمی‌توان در زمان زنده بودن اشخاص، واجباتی را که بر آنان
تکلیف شده است، به‌جای آنان انجام داد. به‌عنوان نمونه، ما نمی‌توانیم تا زمانی که فردی زنده است،
نماز و روزه‌های واجبی که او انجام نداده را به‌جا آوریم و تنها بعد از
مرگ اوست که می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
اما در مورد مستحبات، روایات بی‌شماری وجود دارد که با استناد به آنها می‌توان چنین اعمالی را علاوه بر پدر و مادر که جایگاه خاص خودشان را دارند، به دیگران از جمله رفقا، بستگان و غیره
هدیه نمود و آنان را در ثواب کار خیری که انجام داده‌اند، شریک کرد.
در روایتی از
امام صادق علیه‌السلام آمده: حجی که انسان حتی به نیابت از دیگران انجام می‌دهد، موجب بخشش خود شخص و پدر و مادر و پسر و دختر و برادر و خواهر و عمو و عمه و دایی و خاله او نیز می‌گردد و دلیل آن را وسعت نظر و کرم بی‌پایان خداوند برشمرده است
و بر همین اساس است که به‌طور معمول، حاجیانی که به مکه مشرف می‌گردند، از جانب دوستان و آشنایان خود ـ خواه زنده باشند و خواه وفات یافته باشند ـ طواف مستحبی انجام می‌دهند.
روایت دیگری نیز از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ در این زمینه وجود دارد که به صراحت، بر امکان انجام کارهای نیک و اهدای ثواب آنها به پدر و مادر حتی در زمان زنده بودنشان تأکید می‌نماید. ایشان می‌فرمایند: چه چیزی می‌تواند مانع از آن شود که مردم به پدر و مادر خود نیکی نمایند، خواه آن دو در قید
حیات بوده و خواه از
دنیا رفته باشند. به‌جای آنان نماز (مستحب) بخوانند، عوض آنان صدقه داده و حج به‌جا آورند،
روزه گرفته و ثوابش را به آنان هدیه نمایند که در این صورت،
پاداش این اعمال برای والدین نوشته خواهد شد و خداوند به دلیل این که فرد اهدا‌کننده نسبت به والدین خود نیکوکار بوده و
صله رحم را به‌جا آورده است، علاوه بر آن‌که برای او نیز همان ثواب را در نظر می‌گیرد، اضافه بر پاداش عمل، خوبی‌های بسیار دیگری نیز به او خواهد افزود.
بر این اساس نتیجه می‌گیریم که پاسخ سؤالتان مثبت بوده و کارهای نیک شما هم برای خودتان و هم برای پدر و مادرتان و هم برای هر شخص دیگری که خواسته باشید، مفید خواهد بود و این در مقابل
رحمت گسترده
خدا امر عجیبی نیست.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خیرات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۸.
