فتوا از راه قیاس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فتوا، قیاس،
اجتهاد،
فقها.
پرسش: ابوبصیر می‌گوید: به
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ عرض کردم: مطالبی برای ما پیش می‌آید که حکمش را از
قرآن و سنت نمی‌فهمیم، پس آیا خودمان می‌توانیم رأی دهیم؟ آن حضرت فرمود: نه؛ زیرا اگر درست رفتی پاداش نداری و اگر خطا کنی، بر خدا
دروغ بسته‌ای (اصول کافی، ج ۱، ص ۵۶). بنابراین اگر مجتهدی در حکمی اشتباه کرد، پس دروغ‌گوست. آیا
حدیث این را می‌خواهد بگوید؟
پاسخ:
«محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن الوشاء، عن مثنى الحناط، عن أبي بصير قال: قلت لأبي عبد‌الله عليه‌السلام: ترد علينا أشياء ليس نعرفها في كتاب الله ولا سنة فننظر فيها؟ فقال: لا، أما إنك إن أصبت لم تؤجر، وإن أخطأت كذبت على الله عزوجل»؛ «ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق ـ علیه‌السلام ـ عرض کردم: مطالبی برای ما پیش می‌آید که حکمش را از قرآن و
سنت نمی‌فهمیم، پس آیا خودمان می‌توانیم
رأی دهیم؟ آن حضرت فرمود: نه؛ زیرا اگر درست رفتی
پاداش نداری و اگر خطا کنی، بر خدا دروغ بسته‌ای (اصول کافی، ج ۱، ص ۵۶). بنابراین اگر مجتهدی در حکمی اشتباه کرد، پس دروغ‌گوست».
حدیث مزبور، دربارۀ اجتهاد مجتهدان و استنباط احکام شرعی از طریق منابع معتبر شرعی (قرآن، سنت،
عقل و
اجماع) نیست؛ چراکه نظر به قیاس دارد؛ یعنی اگر کسی به‌وسیلۀ قیاس حکمی را استنباط نماید و فتوا دهد، حتی اگر درست حکم کرده باشد؛ چون از راه صحیح نبوده، پاداشی ندارد و اگر اشتباه حکم داده باشد، به خدا دروغ بسته است.
گفتنی است که رجوع به دانشمندان و عالمان دینی در زمان حضور
ائمه اطهار علیهم‌السلام، نیز رایج بوده است؛ همان‌طور که برخی از مردم که از
مدینه دور بودند و دست‌رسی به امام ـ علیه‌السلام ـ برایشان مشکل بود، فقیهان از ناحیه ائمه علیهم‌السلام ـ مانند زکریا بن
آدم و یونس بن عبدالرحمن ـ دستور داشتند که بر کرسی فتوا بنشینند و مسائل حلال و حرام را برای مردم بیان نمایند.
از باب نمونه به بیان دو
روایت اکتفا می‌شود:
علی بن مسیّب می‌گوید: خدمت حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ عرض کردم: محل من از شما دور است و به شما دست‌رسی ندارم و همیشه نمی‌توانم خدمت شما برسم، مسائل دینی خود را از کدام شخص بگیرم؟ فرمود: از زکریا بن آدم قمّی که
دین و دنیایش محفوظ و مورد اطمینان است، راوی می‌گوید: من برگشتم و هر چه احتیاج داشتم از وی سؤال می‌کردم.
از عبدالعزیز مهتدی که نماینده و از یاران نزدیک
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در شهر
قم بود،
روایت شده است که گفت: به امام رضا ـ علیه‌السلام ـ گفتم: برای من در هر زمانی، امکان حضور خدمت شما نیست، در مسائل دینی به چه شخصی مراجعه نمایم؟ حضرت فرمود: یونس بن عبدالرحمن.
پایگاه اسلام کوئست.
