عملکرد پیامبر در ازدواج حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ازدواج،
حضرت فاطمه،
پیامبر،
امام علی .
پرسش: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام ازدواج حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) چه عملکردی داشت؟
پاسخ اجمالی: نکات متعددی در عملکرد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام ازدواج حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) روایت شده است از جمله این نکات: بی‌توجهی به مظاهر مادی؛ تبیین همسانی در ازدواج؛ محبت و دلدادگی؛
وساطت در ازدواج؛
حیا؛
ساده‌زیستی؛ مشارکت در مراسم عروسی نمود بیشتری داشته‌اند.
خواستگاران حضرت فاطمه (علیهاالسّلام)، معمولاً از افراد سرشناس، یا دارای ثروت و مکنت بودند.
ابوبکر و
عمر از جمله نخستین خواستگاران بودند.
عبد‌الرحمان بن عوف نیز با پیشنهاد مهریه‌ای کلان به خواستگاری آمده بود
ولی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) به خواستگاران پاسخ رد دادند، زیرا در انتخاب همسر، آنچه در درجه اول اهمیت قرار دارد ارزش‌های معنوی است، نه مظاهر مادی.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر خلاف عرف جامعه آن روزگار که مشورت با دختران را ناپسند می‌شمرد،
در همه موارد مراجعه خواستگاران، نخست با حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) به مشورت می‌نشست و قبل از آن نظری ابراز نمی‌کرد.
در خواستگاری امیر المؤمنین (علیه‌السّلام) نیز اگر چه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با رویی گشاده از او استقبال کرد و شایستگی وی را ستود، ولی پاسخ درخواست ازدواج را به نظرخواهی از حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) منوط ساخت.
هم‌طرازی و همسانی یکی از ارکان تشکیل دهنده خانواده، یعنی زن و شوهر، است که همه جوامع و افراد بدان توجه دارند. هر چند مراد از چگونگی همسانی در جوامع و افراد متفاوت تفسیر می‌شود.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در موارد ازدواج دیگران همچون ازدواج
جویبر (صحابی فقیر خود) با
زلفی (دختر یکی از رؤسای قبائل عرب) تصریح کرد که مراد از همسانی، مشابهت در میزان ثروت و موقعیت اجتماعی نیست، بلکه
دین،
اخلاق و فرهنگ مقصود است با توجه به این تعریف از
کفو بودن و هم‌طرازی، سرور زنان جهانیان قرین و همسانی نداشت از‌این‌رو، در‌باره ازدواج حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) فرمود: اگر خدای تبارک و تعالی امیرمؤمنان را برای فاطمه نیافریده بود، هم‌طرازی برای ازدواج با فاطمه روی زمین یافت نمی‌شد؛ از
آدم (علیه‌السّلام) تا دیگران.
والایی شخصیت،
ایمان و فرهنگ دینی و اجتماعی حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) اقتضا می‌کرد تنها امیر المؤمنین (علیه‌السّلام) شایسته ازدواج با ایشان باشد و دیگر افراد، در هر موقعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که باشند، صلاحیت ازدواج با ایشان را ندارند.
گفتنی است در‌باره دیگر دختران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز این اصل رعایت شده است، ولی به سبب آنکه آنان والایی منحصر به فرد حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) را نداشتند، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با ازدواج آنان با اقران دختران خویش موافقت کرد.
آنگاه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خواسته خواستگاران را با حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در میان می‌نهاد حضرتش بدون کلام و تنها با رفتار خود به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پاسخ می‌داد. در‌باره خواستگاران قبلی، ایشان روی برمی‌گرداند و مخالفت خویش را ابراز می‌کرد، ولی آنگاه که خواستگاری امیر المؤمنین (علیه‌السّلام) را شنید، سر به زیر‌انداخت و سکوت اختیار کرد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با تقدیر از شایستگی حیای دخترانه حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) فرمود: اللّه اکبر، سکوت او نشانه پذیرفتن اوست
و بدین‌گونه زیبایی سکوت و حیای زنانه را برنمود.
اگر چه نظرخواهی از دختر هنگام ازدواج امری لازم و ضروری است، ولی مشورت دادن به او در انتخاب مسیرِ صحیح نیز مورد توجه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است. ایشان در موارد پیشین تنها به اعلام خواستگاری فرد بسنده می‌کرد، ولی هنگام رساندن پیام خواستگاری امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: «
علی بن ابی‌طالب کسی است که خویشاوندی، فضائل و اسلامش را می‌شناسی، من از
خداوند خواسته‌ام تو را به همسری بهترین آفریدگانش و محبوب‌ترین آنان در نزدش درآورد. اکنون علی از تو خواستگاری کرده است؛ نظرت چیست».
مهریه یا صداق، نشانه صداقت مرد در خواستگاری از زن دانسته شده است از‌این‌رو، به گمان برخی، افزونی صداق نشان دهنده ارزش‌گذاری بیشتر برای همسر آینده است. این باور غلط کهن، اکنون نیز در جامعه و حتی در میان اقشار تنگدست، وجود دارد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این رویه نیز مخالفت کرد، زیرا امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) همانند بیشتر
مهاجران و
انصار، زندگی فقیرانه‌ای داشت و برای گذران زندگی نیز دچار مشکل بود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با تعیین مهریه‌ای‌اندک، عنوان «
مهر السنّه» را به یک اصطلاح تبدیل کرد تا پیروان حضرتش بدانند شخصیت زن و مبارکی ازدواج، به بالا بودن و بسیاری مهریه نیست.
دارایی امیر مؤمنان هنگام ازدواج تنها سه چیز بود: شتری آبکش، که با آن کار می‌کرد، شمشیری که در میدان جنگ بدان نیاز داشت و زرهی که هنگام مبارزه به کارش می‌آمد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمود:
زره از بقیه دارایی تو، کمتر به کارت می‌آید، همان را صداق فاطمه قرار بده.
مهریه تعیین شده، اندک و در وسع و توان داماد بود. امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) به صورت بالفعل مهریه را مالک بود و همان زمان مهریه را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرداخت کرد؛ زره خود را به ۴۸۰ درهم فروخت و پول آن را در اختیار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نهاد. اگر چه خریدار زره، دوباره آن را به امیر مؤمنان بازگرداند؛ زیرا بیشتر از او مورد نیاز حضرتش بود.
آنگاه که قرار بر ازدواج امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) گذاشته شد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قاصدانی به اطراف مدینه فرستاد و مردم را به
مسجد فراخوان کرد و بالای منبر خطبه‌ای خواند و ازدواج آنان را اعلان کرد. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) نیز خطبه خواند و رضایت خویش را بیان داشت.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، یک سوم از مهریه را در اختیار
ابوبکر و چند تن دیگر نهاد تا با آن
جهیزیه ساده‌ای تهیه کند. جهیزیه‌ای که بیشتر آن از اجناس سفالین و مطابق با زندگی ساده و محقرانه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) بوده است. سیاهه جهیزیه حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در منابع تاریخی و حدیثی با دقت نقل شده است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از دیدن جهیزیه ساده فاطمه زهرا (علیه‌السّلام) این‌گونه دعا کرد: «بار الها! مبارک گردان برای کسانی که بیشتر ظرف‌های آنان سفالین است».
اسلام بر
ولیمه دادن در عروسی تاکید کرده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مراسم عروسی خویش نیز ولیمه داده،
چگونگی ولیمه و شمار افراد دعوت شده، با توجه به جایگاه اجتماعی و وسعت مالی خانواده تعیین می‌شود، ولی تاکید بر شایستگی و سادگی ولیمه است. گزارش ولیمه ازدواج حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) به گونه‌ای گسترده در متون حدیثی و تاریخی ذکر شده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خودش دست‌اندرکار ولیمه بود و آشپزی می‌کرد. دعوت به ولیمه عروسی نیز عمومی بود و اختصاص به گروه خاصی نداشت.
افزون بر نانی که پخته و گوسفندی که
ذبح و آماده شد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با دستان مبارک خویش شیرینی عروسی را با ترکیب خرما و روغن آماده ساخت. غذای عروسی به برکت آشپزی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برکتی بیش از‌اندازه یافت و همه میهمانان را سیر کرد. غذا بسیار لذیذ و خوش مزه بود به گونه‌ای که برخی میهمانان، شیرینی و ولیمه هیچ عروسی را با آن قابل مقایسه ندانسته‌اند. برخی نیز گفته‌اند: هیچ ولیمه‌ای در آن زمان برتر از این ولیمه نبود.
تهیه خانه برای خانواده جدید، از دغدغه‌های اصلی پس از هر ازدواج در همه زمان‌ها بوده است. امیر المؤمنین (علیه‌السّلام) از افراد مهاجر به مدینه بود و طبیعتاً خانه‌ای از خود نداشت، از‌این‌رو، در صدد آماده سازی خانه‌ای در وسع خود بود. حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) نیز تمایل داشت نزدیک پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زندگی کند تا دسترسی و ملاقاتش با آن حضرت راحت‌تر باشد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود در منزلی که در ملک
حارثة بن نعمان بود زندگی می‌کرد، ولی حیا می‌کرد برای دختر خویش نیز از او خانه‌ای درخواست کند. آنگاه که حارثة بن نعمان از مطلب آگاه شد، با افتخار منزل خود را در اختیار این زوج نهاد تا افتخار ساماندهی برترین و سرافرازترین خانواده هستی نصیب او شود.
تمایل حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) به همسایگی با پدر بزرگوار خویش، به ویژه در نبودن مادر، از یک نیاز عاطفی و طبیعی نشأت گرفته است که در همه دوره‌ها و زمان‌ها وجود دارد. اهتمام امیرمؤمنان و یاری پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای انجام این عمل، الگویی مناسب در رفع نیازهای عاطفی همسر محسوب می‌شود.
بیشتر امور خصوصی ازدواج حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) بر عهده پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود. به سبب رحلت
حضرت خدیجه (علیهاالسّلام)،
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کارهای مرتبط با مادر خانواده را نیز به عهده گرفت. علاقه خاص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) نیز همین را اقتضا می‌کرد.
گفته شد که در تهیه ولیمه، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود به تهیه شیرینی اقدام کرد. در مراسم غذا دادن نیز آن حضرت شخصاً شرکت داشت و آشپزی و تقسیم غذا را به عهده گرفت. پس از پایان ولیمه و میهمانی که در روز انجام شد، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فاطمه (علیهاالسّلام) را خواست و او آکنده از آزرم به حضور حضرتش رسید. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را
دعا کرد، چهره‌اش را گشود و دستش را در دست امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) نهاد. آنگاه آنان را به خانه جدید فرستاد و فرمود: «منتظر بمانید تا من بیایم».
در همه مراحل ازدواج، عروسی و تشکیل خانواده جدید، محبت، همراهی، نصیحت و دعای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به چشم می‌آید. آن گاه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست فاطمه (علیهاالسّلام) را در دست علی (علیه‌السّلام) نهاد فرمود:
«بارَكَ اللّهُ لَكَ فِي ابنَةِ رَسولِ اللّهِ يا عَلِيُّ نِعمَ الزَّوجَةُ فاطِمَةُ ويا فاطِمَةُ نِعمَ البَعلُ عَلِيٌّ؛
ای علی، خداوند، همسری فاطمه را بر تو مبارک گرداند. فاطمه همسر خوبی است. سپس به حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) فرمود: علی شوهر خوبی است.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خانه جدید نیز هر دو را دعا کرد و گفت:
«اللّهُمَّ هذِهِ ابنَتی و احَبُّ الخَلقِ الَیَّ، اللّهُمَّ و هذا اخی و احَبُّ الخَلقِ الَیَّ، اللّهُمَّ لَکَ وَلِیّا، و بِکَ حَفِیّا و بارِک لَهُ فی اهلِهِ؛
خدایا! این دختر من و محبوب‌ترین آفریدگان نزد من است؛ خدایا! این هم برادر من و محبوب‌ترین آفریدگان نزد من است. خدایا همو ولیّ تو و گرامی دارنده و مطیع توست؛ خانواده او را برایش مبارک گردان.»
پس از زفاف نیز نزد آنان آمد و برایشان دعا کرد تا زندگی پر مهر، فرزندانی پاک داشته باشند.
در مراسم عروسی حضرت فاطمه (علیهاالسّلام)،
جبرئیل با ۷۰ هزار
فرشته به زمین آمد تا شاهد این عروسی فرخنده باشند. جبرئیل
تکبیر گفت و فرشتگان نیز تکبیر گفتند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز تکبیر گفت و
مسلمانان از ایشان پیروی کردند. پس از آن، تکبیر گفتن در مراسم عروسی به سنّت تبدیل شد.
«فکبّر جبرئیل وکبّر میکائیل وکبّرت الملائکة وکبّر محمّد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، فوقع التکبیر علی العرائس من تلک اللیلة؛
جبرئیل و
میکائیل و فرشتگان تکبیر گفتند، و محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تکبیر گفت، و تکبیر گفتن در عروسی‌ها از آن شب سنّت شد.»
سنّتی که متاسفانه در دوره‌های بعد، به ویژه در دوره معاصر، جای خود را به ساز و دهل و سپس، موسیقی مطرب داده است.
دقت و تامل در جزئیات، ظرافت‌ها و موضع‌گیری‌های پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) در برگزاری مراسم ازدواج، بیانگر رویکرد ایشان در انجام مراسمی ساده، صمیمی، فرخنده، همدلانه و معنوی است که در همه دوره‌ها و برای همه افراد، به ویژه جوانان الگویی مناسب محسوب می‌شود. الگویی که مبنایی واحد دارد و مطابق با شرایط زمانی و مکانی، شکل‌ها و انواع متعدد می‌پذیرد.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «عملکرد پیامبر در ازدواج حضرت فاطمه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۴/۱۴.
