علت سختگیری در اثبات جرم زنا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زنا، اثبات جرم، فقیهان.
پرسش: چرا فقها در اثبات جرم زنا سختگیری به خرج داده‌اند؟
پاسخ: در اثبات جرم
زنا شهادت چهار شاهد با شرایط خاصی که در منابع اسلامی آمده، شرط است.
کسانی که
زنان پاکدامن را متهم به عمل منافی
عفت می‌کنند، باید چهار شاهد
عادل برای اثبات این ادعا بیاورند، اگر نیاورند، مجازات شدیدی در
انتظار آنهاست، نه‌تنها هشتاد تازیانه برای آنها معین شده است، بلکه در درازمدت نیز
سخن و
شهادت آنان از اعتبار می‌افتد، تا هرگز جرئت نکنند حیثیت و حریم پاکان را لکه‌دار نمایند.
در اهمیت مسئله حفظ حیثیت انسان‌های پاکدامن این بس که معمولاً برای اثبات حقوق و جرایم در
اسلام دو شاهد کافی است؛ حتی در مسئله قتل نفس با وجود شاهد عادل، جرم قتل اثبات می‌شود؛ اما در مسئله اتهام به زنا به خصوص چهار شاهد الزامی است.
در مواردی که به حسب ظاهر
مجازات و کیفر شدید است، راه اثبات آن
جرم به گونه‌ای قرار داده شده که تا آن
گناه علنی نشود، شرایط آن حاصل نمی‌گردد.
اسلام به عنوان یک مکتب آسمانی، شیوه‌ای را برای تعیین مجازات و راه اثبات جرم برگزیده است که حداکثر تأثیر را در نجات جامعه از آلودگی به گناه و جرم داراست. به این معنا که هر چند قوانین کیفری اسلام به حسب ظاهری سخت و شدید می‌نماید، اما در برابر راه اثبات جرم در اسلام به گونه‌ای قرار داده شده که غالباً تا گناه علنی نشود، به‌آسانی قابل
مجازات نیست.
این روش که خاص اسلام بوده و به روش سهل و ممتنع بودن قوانین کیفری اسلام معروف است، مبنای قرآنی و روایی دارد و فقها نیز به خاطر لزوم تبعیت از کتاب و سنت، بر این شیوه حرکت کرده‌اند.این شیوه سختگیری را آنها ابداع نکرده‌اند.
اما درباره زنا با توجه به اینکه برای آن مجازات سنگینی وضع شده و ممکن است کسانی درصدد سوء‌استفاده برآیند و دیگران را در معرض اتهام قرار دهند، نه‌تنها درباره شرایط اثبات جرم سختگیری
اعمال گردیده، بلکه مجازات شدیدی برای تهمت‌زنندگان که درصدد سوء‌استفاده از این
حکم هستند بیان داشته تا حریم خانواده‌های پاکدامن از خطر اتهام افراد بی‌تقوا محفوظ و مصون بماند و هیچ‌کس جرئت تعرض به حیثیت و حرمت دیگران پیدا نکند.
به همین دلیل می‌بینیم در اثبات
جرم زنا شهادت چهار شاهد با شرایط خاصی که در منابع اسلامی آمده، شرط است.
این تصریح
قرآن است که «هرگاه کسانی از
زنان شما مرتکب زنا شوند، چهار نفر از
مسلمانان را به عنوان شاهد بر آنها بطلبید …».
و در
آیه شریفه دیگر به منظور حفظ حرمت خانواده‌ها و پیش‌گیری از سوء استفاده‌های مغرضان و فرصت‌طلبان چنین تأکید می‌ورزد: «کسانی که زنان پاکدامن را متهم می‌کنند، سپس چهار شاهد بر ادعای خود نمی‌آورند، آنها را هشتاد تازیانه بزنید و شهادتشان را هرگز نپذیرید و آنها فاسقان‌اند».
کسانی که زنان پاکدامن را متهم به عمل منافی عفت می‌کنند، باید چهار شاهد عادل برای اثبات این ادعا بیاورند، اگر نیاورند، مجازات شدیدی در انتظار آنهاست، نه‌تنها هشتاد تازیانه برای آنها معین شده است، بلکه در درازمدت نیز سخن و
شهادت آنان از اعتبار می‌افتد، تا هرگز جرئت نکنند حیثیت و حریم پاکان را لکه‌دار نمایند.
این سختگیری در مورد حفظ حیثیت و
عزت انسان‌های عفیف و پاکدامن منحصر به اینجا نیست، در بسیاری از تعلیمات اسلامی تجلی پیدا می‌کند که بیانگر
ارزش فوق‌العاده‌ای است که اسلام برای مردم
مؤمن قائل است.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «هنگامی که مسلمانی برادر مسلمانش را به چیزی که در او نیست متهم سازد،
ایمان در
قلب او ذوب می‌شود؛ همانند نمک در آب».
در اهمیت مسئله حفظ حیثیت انسان‌های پاکدامن این بس که معمولاً برای اثبات حقوق و جرایم در اسلام دو شاهد کافی است؛ حتی در مسئله قتل نفس با وجود شاهد عادل، جرم قتل اثبات می‌شود؛ اما در مسئلة اتهام به زنا به خصوص چهار شاهد الزامی است.
ممکن است دلیل و سنگینی وزنه شاهد در این باره آن باشد که زبان بسیاری از افراد جامعه در این اتهام باز است و همواره عِرض و حیثیت یکدیگر را با
سوءظن و بدون سوءظن جریحه‌دار می‌کند. از این گذشته در مسئله زنا با شهادت برای دو نفر (زانی و زانیه) جرم حاصل می‌شود و اگر برای هر کدام دو شاهد در نظر بگیریم، چهار شاهد می‌شود.
این ادعا مضمون حدیثی است که از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است آنجا که
ابوحنیفه فقیه
اهل سنت می‌گوید: از امام صادق (عليه‌السلام) پرسیدم آیا زنا شدیدتر است یا قتل؟ فرمود: قتل نفس. گفتم: اگر چنین است، پس چرا در قتل نفس دو شاهد کافی است، اما در زنا چهار شاهد لازم است؟
فرمود: نظر شما چیست؟ ابوحنیفه پاسخ روشنی نداشت، امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: به خاطر اینکه در زنا دو حد است: حدی بر مرد جاری می‌شود و حدی بر
زن؛ لذا چهار شاهد لازم است؛ اما درباره
قتل نفس تنها یک حد بر قاتل جاری می‌گردد.
البته ممکن است در مواردی، مانند زنای به
عنف و امثال آن حد زنا بر یک طرف جاری شود؛ اما این جنبه استثنایی دارد، معمول و متعارف این است که این عمل با توافق طرفین صورت می‌گیرد و می‌دانیم همیشه فلسفه احکام تابع موارد غالب است.
در مواردی که به حسب ظاهر
مجازات و کیفر شدید است، راه اثبات آن جرم به گونه‌ای قرار داده شده که تا آن گناه علنی نشود، شرایط آن حاصل نمی‌گردد؛ برای نمونه، در همین جرم زنا، از یک‌سو مجازات فوق‌العاده شدیدی قرار داده تا جنبه بازدارندگی داشته باشد و از سوی دیگر، شرایط اثبات آن را طوری قرار داده تا عملاً در این موارد اعمال
خشونت به طور وسیع انجام نگیرد؛ زیرا
اسلام خواسته اثر تهدیدی و بازدارنده
حکم زنا حفظ شود، بدون اینکه افراد زیادی مشمول این حکم شوند.
۱. طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۱۸، به بعد.
۲. دستغیب، سیدعبدالحسین، گناهان کبیره.
۳. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۳۵۷، ۳۷۵.
۴. ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر داد، پاییز ۱۳۷۳، چاپ دوم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علت سختگیری در اثبات جرم زنا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۲۹.
