عذاب جسمانی و روحانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جسم، روح، عذاب جسمانی، عذاب روحانی.
پرسش: انسان در دنیا با جسم مادی مرتکب گناه می‌شود، اما در آخرت روح او گرفتار عذاب و شکنجه می‌شود، آیا این عادلانه است؟
پاسخ: مراد از کیفرهای روحانی، مجموعه اموری است که
روح و جان انسان را در فشار قرار می‌دهد؛ هر چند تاثیری در جسم او ظاهراً نداشته باشد یا آن‌که تأثیر دو گانه دارد، هم جسم را مستقیماً آزار می‌دهد و هم روح را. در
آیه ۵۷
سوره حج آمده، دوزخیان دچار ذلت و خواری می‌شوند و این بیان، بسیاری از جنبه‌های تحقیر‌آمیز عذاب‌های دوزخ را شامل می‌شود که مبتکران گردن‌کش و خودبین را به پایین‌ترین مرحله ذلت می‌کشاند. پس عذاب‌های دوزخی آمیخته با انواع اهانت‌هاست که مایه آزار روح و جان نیز می‌شود. به همین سبب گفته شده که مجازات‌های روحانی در
قیامت دردناک‌تر است. بنابراین همان‌طور که در دنیا روح و جسم هر دو مرتکب
گناه شده‌اند، در آخرت هم روح و جسم هر دو
عذاب می‌شوند.
اولاً: قبل از هر چیز باید اشاره شود که انسان مرکب از روح و بدن است. تنها به روح انسان گفته نمی‌شود، چه اینکه تنها به بدن بدون روح نیز انسان گفته نمی‌شود؛ بلکه به تعبیر برخی بزرگان،
انسان موجود چند طبقه است؛ مثلاً یک طبقه آن بدن و جسم است و طبقه دیگر آن روح اوست و به مجموع بدن و روح، انسان گفته می‌شود و هر عملی را که انسان انجام می‌دهد، در واقع با تمام طبقه‌های وجودی خود انجام می‌دهد، نه اینکه
گناه را جسم مادی انجام دهد، عذاب را روح بچشد؛ بلکه گناه را انسان انجام می‌دهد که مرکب از جسم و روح است.
ثانیاً: در آخرت هم جسم و بدن
عذاب می‌شود و هم روح؛ زیرا معاد هم جسمانی است و هم روحانی.
قرآن کریم در
آیات متعدد، جریان عذاب جسمانی و روحانی را مطرح کرده؛ از جمله فرمود: «
اِذِ الْاَغْلَالُ فِی اَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ یُسْحَبُونَ• فِی الْحَمِیمِ ثُمَّ فِی النَّارِ یُسْجَرُونَ»؛
«در آن هنگام که غل‌ها و زنجیرها برگردن آنها قرار گرفته و آنها را می‌کشند و در آبی سوزان وارد می‌کنند؛ سپس در
آتش دوزخ افروخته می‌شوند».
در این آیه آن‌گونه که پیداست، به صراحت از عذاب جسمانی و اینکه جسم و بدن عذاب می‌شود و زنجیر به گردن‌ها انداخته می‌شود سخن گفته شده است.
در
آیه دیگر نیز فرمود: «کسانی که به آیات ما کافر شدند، به‌زودی آنها را در آتشی وارد می‌کنیم که هرگاه پوست‌های تن آنها در آن عریان شود، پوست‌های دیگری به جای آن قرار می‌دهیم تا کیفر را بچشند،
خداوند توانا و
حکیم است».
در رابطه با این آیه که جریان عذاب جسمانی و روحانی را مطرح کرده است، سؤالی در میان
مفسران پیدا شده و آن اینکه اگر آن پوست‌ها به پوست‌های دیگری تبدیل شود، گناه پوست‌های تازه چیست که آنها بسوزند؟
مفسران بزرگ پاسخ‌های متعددی به این سؤال داده‌اند که از همه بهتر پاسخی است که عیناً در
حدیث امام صادق (علیه‌السلام) در جواب شخصی مادی‌پرست که درباره این آیه سؤال کرد فرمود: «پوست‌های نو همان پوست‌های سابق است و در‌عین‌حال غیر آن است». آن شخص چون نتوانست به عمق این
سخن برسد، تقاضای توضیح بیش‌تری با ذکر مثال کرد،
امام فرمود: این مانند آن است که کسی خشتی را بشکند و دوباره آن را در قالب بریزد و به صورت خشت تازه‌ای درآورد، این خشت دوم همان خشت اول است و در‌عین‌حال خشت تازه‌ای است.
طبق این
روایت، پوست‌های جدید از همان مواد پوست‌های گذشته تشکیل می‌شود که در عین تازه بودن صورت وحدت ماده محفوظ است.
پس این‌گونه نیست که
عمل را جسم انجام دهد و عذاب را روح بچشد؛ بلکه انسان مرکب از جسم و روح
عمل را انجام می‌دهد و همان انسان عذاب می‌شود.
ثالثاً در آخرت عذاب هم برای جسم است و هم برای روح؛ یعنی گذشته از آن‌که
روح انسان از طریق عذاب‌های جسمانی عذاب را می‌چشد، گرفتار عذاب روحی نیز می‌شود که اثر آن در بدن ظاهر نمی‌شود؛ اما خود روح شدیداً در عذاب است.
در این باره در قرآن کریم آیات متعددی آمده است؛ از جمله فرمود: «
وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَاُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ»؛
کسانی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند، عذاب خوارکننده‌ای برای آنهاست.
در ذیل این آیه گفته‌اند: منظور از کیفرهای روحانی، مجموعه اموری است که روح و جان انسان را در فشار قرار می‌دهد؛ هر چند تأثیری در جسم او ظاهراً نداشته باشد یا آن‌که تأثیر دو گانه دارد، هم جسم را مستقیماً آزار می‌دهد و هم روح را، در آیه یادشده آمده، دوزخیان دچار ذلت و خواری می‌شوند و این بیان بسیاری از جنبه‌های تحقیر‌آمیز
عذاب‌های دوزخ را شامل می‌شود که مبتکران گردن‌کش و خودبین را به پایین‌ترین مرحله ذلت می‌کشاند.
پس عذاب‌های دوزخی آمیخته با انواع اهانت‌هاست که مایه آزار روح و جان نیز می‌شود. به همین سبب گفته شده که مجازات‌های روحانی در
قیامت دردناک‌تر است.
بنابراین همان‌طور که در دنیا روح و جسم هر دو مرتکب
گناه شده‌اند، در آخرت هم روح و جسم هر دو عذاب می‌شوند.
۱. محمد شجاعی، معاد یا بازگشت به سوی خدا، ج۱ و ۲، شرکت سهامی انتشار، چ۱، ۱۳۶۲ش.
۲. جعفر سبحانی، الهیات، ج۴، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۱۷ق.
۳. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج۶ و ۷، دارالکتب اسلامی، تهران، ۱۳۷۷ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عذاب جسمانی و روحانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۵.
