شکست سیاست مأمون در ولایت‌عهدی امام رضا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مامون،
ولایت‌عهدی امام رضا (علیه‌السّلام)،
بنی‌عباس،
امام رضا (علیه‌السّلام)،
بیعت.
پرسش: آیا مامون در سپردن ولایت عهدی به امام رضا (علیه‌السّلام) موفق بود؟
پاسخ:
حقیقت آن است که
مامون نتوانست به تمام اهداف خویش در
ولایت‌عهدی امام رضا (علیه‌السّلام) دست یابد. او از سویی
بنی‌عباس را از دست داده بود و از سوی دیگر نتوانست
بنی‌هاشم و علویان را به خود متمایل سازد. خراسان ـمنطقه‌ای در شرق عالم اسلامی آن روزـ نمی‌توانست برای همیشه پایتخت کشور اسلامی باشد. از این‌رو او باید به
بغداد، مرکز
حکومت باز می‌گشت. اما در مقابل خویش موانع متعددی می‌دید. او باید با
امام رضا (علیه‌السّلام) چگونه برخورد می‌کرد؟
سه راه در مقابل او بود:
نخست آنکه امام رضا (علیه‌السّلام) را همراه خود به بغداد ببرد. دوم و سوم آنکه امام رضا را در خراسان و یا
مدینه ساکن کند.
پرواضح بود که اگر امام در مدینه یا خراسان همراه بخشی از سپاه و لشکر می‌ماند ـکه لازمه همراهی یک ولی‌عهد بودـ برای حکومت بسیار خطرناک می‌نمود. چه اینکه دولتی مستقل برای علویان و پناهگاهی برای
شیعیان می‌شد.
از سوی دیگر خلیفه از نظر سیاسی نمی‌توانست وارد بغداد شود، و امام رضا (علیه‌السّلام) را به همراه خود داشته باشد؛ زیرا همین امر موجب بروز فتنه‌ها و برانگیختن آشوب‌هایی می‌شد، که شاید قادر نبود در برابر آنها پایداری کند.
عباسیانِ متعصبِ بغداد، هیچگاه نمی‌توانستند ولایت‌عهدی یکی از بنی‌هاشم را تحمل کنند. چه اینکه در این صورت حکومت عباسی را بربادرفته می‌دیدند. مامون نیز قصد نداشت امام را واقعاً ولی‌عهد خویش نماید. یکی از مقاصد او از این جریان هشدار به عباسیان بود که از قدرت
خلیفه آگاه شوند. به نظر می‌رسد همین امور سبب شد تا خلیفه در راه بازگشت، تصمیم به قتل امام بگیرد.
نامه‌ای که مامون پس از
شهادت امام به عبّاسیان و مردم بغداد نگاشت، خود گویای توطئه شوم او است:
«مامون نامه‌ای به بنی‌عبّاس و یاران خود و مردم بغداد نوشت، و مرگ علیّ بن موسی (علیه‌السّلام) را به آنان اعلام کرد، و از آنان خواست که فرمانبرداری کنند و به اطاعت او درآیند؛ زیرا دشمنی آنان با او جز به سبب
بیعت وی با علیّ بن موسی (علیه‌السّلام) نبوده است...».
گزارش دیگری در دست است که مامون رسماً از ولایت‌عهدی علی بن موسی از مردم عذر خواسته است. یکی از مورخان قدیمی به نام
ابن خلدون در بیان مضمون این نامه نگاشته است: مامون به سوی
حسن بن سهل و مردم بغداد و پیروان خود پیغام فرستاد، و از پیمان ولایت‌عهدی خویش با علی بن موسی پوزش خواست و اعلام کرد که او مرده است، و از آنان خواست که به فرمانبرداری از او بازگردند.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «شکست سیاست مأمون در ولایت‌عهدی امام رضا» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۸.
