شبهه نکوهش پرسش‌گری در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سؤال،
پرسش،
پرسش‌گری،
معیار پرسش،
قرآن کریم.
پرسش: چرا در فرازهایی از قرآن کریم، پرسش‌گری مورد نکوهش و توبیخ قرار گرفته است؟
پاسخ اجمالی: قرآن کریم، دائماً به پرسش با هدف افزودن
دانش باشد (مثل آیه ۴۳
سوره نحل) توصیه فرموده‌است و در آیات بسیاری شاهد پاسخ‌گویی
خداوند به سوالات مختلفی که مطرح شده هستیم و چه‌بسا سؤالات که از روی
لجاجت بوده (مثل آیه۷۸-۷۹
سوره یس) پاسخی علمی داده است. تنها آن نوع از پرسیدن، مورد نکوهش قرآن است که برای لجبازی، حاشیه‌سازی و اموری از این دست باشد.
قرآن کریم، هیچ‌گاه آن نوع از پرسش‌گری را که هدفش تنها افزودن بر
دانش مفید باشد سرزنش نمی‌کند، بلکه تنها آن نوع از پرسیدن، مورد نکوهش قرآن است که به منظور لجبازی، حاشیه‌سازی و اموری از این دست باشد.
در همین راستا به چند نکته در اهتمام قرآن کریم به موضوع پرسش‌گری اشاره می‌کنیم:
آنچه در
آیه ۲۶
سوره بقره (...وَ اَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا اَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً...) و آیات مشابه آن (مانند آیه ۳۱
سوره مدثر) در ارتباط با پرسش کافران آمده، به هیچ وجه به معنای نکوهش پرسش‌گری و پاسخ‌گو نبودن قرآن به سؤالات و شبهات نیست؛ چرا که پرسش در آموزه‌های قرآنی به عناوین مختلف و انگیزه‌ها و اهداف گوناگون مورد توجه قرار گرفته است؛ زیرا یکی از بهترین روش‌های انتقال مفاهیم بلند و مهم‌ترین ابزار تبلیغ و رسالت است. علاوه بر این، خود قرآن کریم به مسلمانان سفارش می‌کند که پرسش‌گر باشند:
«فَسْئَلُوا اَهْلَ الذِّکْرِ اِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛
اگر خودتان نمی‌دانید از اهل دانش بپرسید.»
در آیاتی از قرآن حتی به
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور داده شده تا از
اهل کتاب و حتی از خود مشرکان پرسش‌هایی را مطرح کند که این خود رویکردی در مسیر ترویج فرهنگ پرسش‌گری است.
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در اهمیت موضوع پرسش‌گری می‌فرماید:
«الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِیحُهُ السُّؤَالُ فَاسْاَلُوا... ؛
علم و دانش؛ گنج‌هایی است که کلید آن پرسش است، پس بپرسید.»
البته قرآن کریم با صراحت به
مؤمنان اعلام فرموده که از پرسش‌هایی خودداری کنند که مانند علم به چگونگی
ذات خدا توان درک آن را ندارند، یا آنکه مانند زمان برپایی
روز قیامت، مصلحت بر پنهان ماندن آن است و نیز پرسش‌هایی که اگر پاسخ داده شود، آبروی آنان (یا دیگران) در خطر افتاده و یا بر بار
تکلیف آنان می‌افزاید: «یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ اَشْیاءَ اِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ...».
به‌عنوان نمونه، اگر فردی بعد از پایان یافتن
حج و برگشت به
وطن، در انجام برخی اعمال کلیدی آن تردید کند، نیازی به اعاده حج نخواهد بود، اما اگر در مورد انجام عمل مورد تردید خود، از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بپرسد و حضرتشان پاسخ دهد که آن‌را انجام نداده‌ای، موظف خواهد بود که بار دیگر حج را انجام دهد.
با آنکه پرسش‌گری از سر لجاجت و
تمسخر، رفتاری نکوهیده است، اما با این وجود قرآن کریم و پیشوایان دینی حتی به پرسش‌هایی از این دست نیز پاسخ داده‌اند:
«وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمیمٌ، قُلْ یُحْییهَا الَّذی اَنْشَاَها اَوَّلَ مَرَّة... ؛
و برای ما مثالی زد و آفرینش خود را فراموش کرد و پرسید: چه کسی این استخوان‌های پوسیده را زنده می‌کند؟! در پاسخ بگو: همانی که نخستین بار آنها را آفرید!» از‌این‌رو است که خدای متعال خطاب به رسولش (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «وَ اِذا سَاَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَاِنِّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذا دَعانِ؛
و هنگامی که بندگانم، در باره من از تو بپرسند، پس (بگو که) من نزدیکم، و به دعای فردی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌دهم.»
اهتمام ویژه قرآن به موضوع پرسش‌گری آن‌جا مشخص می‌شود که بارها در این
کتاب مقدس و در ارتباط با موضوعات گوناگون، واژه «یَسْئَلُونَکَ» (از تو سؤال می‌کنند) مشاهده شده و به آنها پاسخ داده شده و حتی جایی که دانستن پاسخ به صلاح، و یا در توان فهم و درک بشر نبوده، به صورت سربسته به آن پاسخ داده شده است؛ مانند پرسش از زمان برپایی
قیامت، و از چیستی
روح:
درباره قیامت از تو سؤال می‌کنند، کی فرا می‌رسد؟! بگو: علمش فقط نزد پروردگار من است و هیچ‌کس جز او (نمی‌تواند) وقت آن‌را آشکار سازد.
و از تو درباره «روح» سؤال می‌کنند، بگو: روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش، به شما داده نشده است!
بنابر آنچه گفته شد، آیه ۲۶ سوره بقره و آیات مشابه در نکوهش پرسشی نیست که برای یافتن حقیقتی باشد که دانستن آن برای انسان مفید است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شبهه نکوهش پرسش‌گری در قرآن» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۲۱.
