سوره فتح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سوره فتح، صلح حدیبیه، فتح مکه.
پرسش: در آیه‌ی اول سوره‌ی مبارکه‌ی فتح، منظور فتح مکه است؟ کیفیت و زمان نزول آن را شرح دهید؟
پاسخ:
سوره‌ی مبارکه‌ی فتح چهل و هشتمین سوره‌ی
قرآن و از سوره‌های مدنی و دارای ۲۹
آیه است. این سوره چنان‌که از نامش پیداست، پیام‌آور فتح و پیروزی است. پیروزی بر دشمنان
اسلام، پیروزی چشمگیر و قاطع. (خواه پیروزی مربوط به فتح مکه باشد یا صلح حدیبیه یا فتح خیبر یا پیروزی به‌طور مطلق.)
این
سوره پس از ماجرای حدیبیه در سال ۶ هجرت نازل شده است.
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در سال ۶ هجرت تصمیم گرفت که به اتفاق مهاجران و
انصار و سایر مسلمانان به‌عنوان مراسم «عمره» به‌سوی مکه حرکت کند و قبلاً به مسلمانان اطلاع داده بود که من در
خواب دیدم همراه یارانم وارد مسجدالحرام شدیم و مشغول مناسک حج عمره هستیم. مسلمانان در «ذی‌الحلیفه» نزدیک
مدینه احرام بستند و با تعداد زیادی
شتر برای
قربانی حرکت کردند. وضع حرکت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به‌خوبی نشان می‌داد که هدفی جز انجام این
عبادت بزرگ ندارند. تا اینکه پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و یارانش وارد سرزمین «حدیبیه» شدند. (حدیبیه قریه‌ای در نزدیکی مکه بود که حدود ۲۰ کیلومتر تا مکه فاصله داشت). ولی در اینجا قریش باخبر شدند و راه را بر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و یارانش بستند و از ورود آنها به
مکه جلوگیری کردند و در واقع تمام سنت‌هایی را که در زمینه‌ی امنیت زائران خانه‌ی
خدا در ماه حرام داشتند زیر پا گذاشتند؛ چراکه آنها معتقد بودند در ماه‌های حرام (از جمله ماه ذی‌القعده که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در آن ماه قصد عمره داشت) به‌ویژه در حال احرام نباید مانع هیچ‌کس شد، حتی اگر کسی قاتل پدر خویش را در این ایام و در این مراسم می‌دید، ابداً متعرض او نمی‌شد.
در اینجا ماجرای مفصلی پیش آمد که به عقد قرارداد صلحی میان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و
مشرکان مکه به نام «صلح حدیبیه» منتهی شد. ولی به هر صورت آن سال مانع ورود پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و یارانش به مکه شدند. ناچار پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به یارانش دستور داد که شترهای خود را در همان‌جا قربانی کنند، سرهای خود را بتراشند و از احرام بیرون آیند و به‌سوی مدینه باز گردند. در اینجا طوفانی از
غم و اندوه مسلمانان را فرا گرفت، و انبوهی از ناراحتی‌ها و گاه شک و تردید بر افراد ضعیف‌الایمان غالب شد.
موقعی که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از حدیبیه به‌سوی مدینه می‌آمد، مرکبش سنگین شد و از حرکت باز ایستاد، و در همین حال چهره‌ی مبارک حضرت ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ غرق سرور و شادمانی بی‌سابقه‌ای گشت و فرمود: هم‌اکنون آیات سوره‌ی فتح بر من نازل شد.
با توجه به مطالب فوق در کیفیت و زمان و مکان نزول این سوره، بعضی از مفسران
درباره‌ی «فتح» گفته‌اند:
مراد از آن، فتح مکه است، اما این
تفسیر با قرائن آیه نمی‌سازد.
بعضی
دیگر گفته‌اند: مراد از این فتح، فتح خیبر است، این تفسیر نیز همانند تفسیر قبلی است.
بعضی دیگر مراد از «فتح» را فتح و پیروزی معنوی بر دشمنان از نظر مستدل بودن منطق اسلام در مقابل کفر تفسیر کرده‌اند، لیکن با سیاق آیات درست درنمی‌آید.
و بهترین تفسیر با توجه به مضامین آیات این سوره با فصول مختلفی که دارد، انطباقش بر قصه‌ی صلح حدیبیه است و مراد از این «فتح» به‌طوری‌که قرائن کلام هم تأیید می‌کند، فتحی است که خدا در پرتو صلح حدیبیه نصیب
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و مسلمانان کرد: و در پناه و پرتو همین صلح حدیبیه جمع کثیری از مشرکین در بین دو سال «صلح و فتح مکه»
ایمان آوردند. علاوه بر این، سال بعد از صلح، یعنی در سال هفتم هجری، خیبر و قرای اطرافش را هم فتح کردند و دامنه‌ی شوکت و وسعت اسلام بیش‌تر شد و آوازه‌شان منتشر شد. آن‌گاه در سال هشتم رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ برای فتح مکه حرکت کرد؛ در‌حالی‌که به جای هزار و چهارصد نفر در صلح حدیبیه، ده و یا دوازده هزار نفر لشکر داشت.
۱. طباطبایی، علامه سید محمدحسین،
تفسیر المیزان، مترجم: سید محمدباقر، ج ۱۸.
۲. قرشی، سید علی‌اکبر،
تفسیر احسن الحدیث، ج ۱۰.
۳. قرشی، سید علی‌اکبر،
قاموس قرآن، ج ۳ و ج ۵.
۴. مصطفوی، حسن،
التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۹.
سایت اندیشه قم.
