سنت جهر به بسمله در عمل صحابه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صحابه،
تابعیان،
نماز،
سنّت.
پرسش: در نماز سنّت جهر به «بَسمَله»، در عمل صحابه چگونه بوده است؟
علاوه بر
امیر‌مؤمنان، دیگر صحابه و حتّی خلفای سه‌گانه نیز این سنّت را رعایت می‌نمودند. در نقل‌های معتبر از جمعی از صحابه و تابعیان آمده است که پشت سر
پیامبر خدا و امیر مؤمنان،
ابو‌بکر و
عمر و
عثمان، نماز خواندند و آنان، همگی بسمله را به جهر می‌خواندند. از جمله صحابیانی که جهر به بسمله از آنان نقل شده،
عمّار،
انس،
عبد‌اللّه بن مسعود،
عبد‌اللّه بن عمر،
عبد‌اللّه بن زبیر،
عایشه، ابو‌بکر، عمر، عثمان،
حکم بن عمیر،
عامر بن واثله لیثی (ابو‌طفیل)،
نعمان بن بشیر،
عبید بن رفاعه و
ابو‌هریره هستند.
در مقابل، باید برخی نقل‌ها را که به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، امیر‌مؤمنان، اَنـَس، خلفای سه گانه و
ابن‌عبّاس نسبت داده‌اند که اصلاً نماز را بدون
بسمله و یا به اخفات می‌خوانده‌اند، تلاش‌هایی برای توجیه
بدعت بنی‌امیّه شمرد، چنان‌که در ادامه این تحلیل، روشن خواهد شد.
علاوه بر کثرت و قوّت غیر قابل قیاس احادیث دسته اوّل، از جمله شواهد آن، روایاتی هستند که اعتراض عمومی اهل مدینه را در مقابل
معاویه در تغییر سنّت جهر و ترک بسمله نقل می‌کنند. وقتی معاویه در زمان حکومتش به ترک این سنّت و سیره اقدام می‌کند، با اعتراض فراگیر صحابه و تابعیان حاضر در مدینه مواجه می‌گردد.
شافعی در
کتاب الامّ و
دارقُطنی و
بیهقی در کتاب‌های سنن خود، در باره ترک سنّت و سیره جهر به «بسم اللّه الرحمن الرحیم» توسّط معاویه و اعتراض عمومی به این کار او، نقل کرده‌اند که:
معاویه به مدینه آمد و نماز جماعت را برای مردم خواند و «بسم اللّه الرحمن الرحیم» را نخواند و هر گاه به
سجده می‌رفت و سر بر می‌داشت،
تکبیر نمی‌گفت. چون نمازش را
سلام داد،
مهاجران و
انصار، صدایی زدند که: «ای معاویه! از نمازت دزدیدی! بسم اللّه الرحمن الرحیم و تکبیر، کجا رفت»؟. از آن پس، چون نماز خواند، در
امّ القرآن (سوره حمد) و
سوره بعد از آن، «بسم اللّه الرحمن الرحیم» گفت و هنگامی که برای رفتن به
سجده خم شد، «اللّه اکبر» گفت.
حاکم نیشابوری نیز پس از نقل این روایت در کتاب
مستدرک، آن را صحیح می‌شمارد.
ملاحظه می‌کنید که با حذف «بسم اللّه الرحمن الرحیم» از سوره‌های نماز، صحابیان و تابعیان، فریاد بر می‌آورند. این، نشان‌گر آن است که علاوه بر این‌که جزئیت «بسم اللّه الرحمن الرحیم» برای سوره حمد و دیگر سوره‌ها از
مسلّمات در نزد صحابیان بوده است، جهر به آن نیز از
سنّت مستمره شمرده می‌شده است؛ زیرا اگر خلفای پیشین نیز پایبند به جهر به بسمله نبودند، معاویه با چنان اعتراضی عمومی روبه رو نمی‌شد و هم بهانه‌ای برای توجیه عمل خود داشت.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «سنت جهر به بسمله در عمل صحابه» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۷/۲۵.
