زهد در دنیای امروزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دنیازدگی، رضایت خداوند، زهد، حفظ دین، دینداری، پاداش.
پرسش: با توجه به زرق‌و‌برق دنیای امروزی، کسی که از دنیا به خاطر خدا دوری می‌کند، نسبت به فردی که هزار سال پیش این کار را کرده، دارای اجر و قرب بیش‌تری نیست؟
پاسخ: هر اندازه که زمینه برای لذت نفس از
دنیا بیش‌تر فراهم باشد، شرایط برای
دنیازدگی و غرق شدن در لذت‌های مادی بهتر وجود دارد، در نتیجه از آنجا که زمینه برای نفوذ جذبه‌های دنیایی در این زمان، به مراتب فراهم‌تر و آسان‌تر شده است و انسان‌ها چه‌بسا ناخواسته بر اثر تبلیغات و جلوه‌های گوناگون دنیا به دام آن گرفتار می‌شوند، از این‌جا معلوم می‌شود که بعید نیست، آنچه در پرسش آمده تا حدودی درست باشد. گرچه هر اندازه که جلوه و جذبه گناه بیش‌تر باشد و
انسان در برابر آن مقاومت بیش‌تر نماید، پاداش او افزون‌تر خواهد بود.
جای تردید نیست که بر اثر
پیشرفت دانش بشری، راه‌های دست‌یابی به لذایذ دنیا آسان‌تر شده و امکانات زندگی افزایش چشم‌گیری پیدا نموده و زرق‌و‌برق مواهب دل‌فریب دنیا، جلوه‌های بیش‌تری یافته است؛ اما عناصر اصلی که نقش اساسی در دنیازدگی دارد، یک سلسله امور ثابت‌اند که قبلاً هم بوده و فعلاً هم هست و تغییر خاصی در جوهره آن‌ها ایجاد نشده است؛ مثلاً قدرت، شهرت،
پول، زیبایی‌های گوناگون افراد که سبب جذب جنس مخالف می‌شود، غذاهای متنوع و لذیذ، حکم‌رانی و فرمان‌روایی بر مردم،
فخر‌فروشی، تفوق‌طلبی و برتری‌جویی از دیگران و مانند آن، عناصر و عوامل اصلی دنیازدگی است که قبلاً هم بوده، حالا هم است.
از سوی دیگر، غرایز نفسانی انسان‌ها و توهمات شیطانی و خواست‌های نفسانی که زمینه فریب خوردن انسان را فراهم می‌سازد، قبلاً هم بوده و فعلاً هم به همان صورت اول وجود دارد؛ مثل: شهوت،
حسادت،
کینه‌ورزی،
خودخواهی،
عجب،
کبر،
غرور و امثال آن که در وجود انسان‌های پیشین هم بوده و حال نیز به همان صورت وجود دارد و پیشرفتی یا پسرفتی در آن پدید نیامده است.
با توجه به این مقدمه، به نظر می‌رسد، ارائه یک اصل جامع و همه‌جانبه در این مسئله، کاری آسان نخواهد بود و می‌توان گفت که این مسئله، جزء قضایای به اصطلاح «جدلی‌الطرفین» است؛ یعنی برای هر دو طرف آن، دلایل و شواهدی در آموزه‌های دینی وجود دارد که در دو محور ارائه می‌شود:
۱. از یک‌سو در آموزه‌های دینی، بر کلیَّت و ثبات و همگانی بودن برخی امور که موجب گرایش انسان‌ها به دنیا می‌شود، تکیه شده؛ مثلاً: در
قرآن کریم فرمود:
«
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا »؛
یعنی «
محبت امور مادی، از
زنان و فرزندان و
اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب‌های ممتاز و چهارپایان و
زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است (تا در پرتو آن،
آزمایش و تربیت شوند، ولی) این‌ها در صورتی که هدف نهایی آدمی را تشکیل دهند، سرمایه
زندگی پست مادی است».
از این
آیه به دست می‌آید که جذبه‌های امور دنیایی همواره بوده و در هر ظرف زمانی موجب گرایشات انسان به سوی دل‌دادگی به دنیا و مظاهر دنیایی شده است و این‌طور نیست که قبلاً کمتر و فعلاً بیش‌تر شده است؛ بلکه در همه زمان‌ها به تناسب زمان و شرایط در نهایت جذابیت خود وجود داشته است؛ مثلاً ریاست و قدرت که در زمان‌های پیشین، همان جاذبه و کشش را برای انسان‌ها داشته که امروز دارد.
مثلاً
امیرمؤمنان در هزار سال پیش دنیا را چنین وصف کرده است:
«
فَاِنّى اُحَذِّرُکمُ الدُّنْیا، فَاِنَّها حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ، حُفَّتْ بِالشَّهَواتِ، وَ تَحَبَّبَتْ بِالْعاجِلَةِ ...؛
من شما را از دنیا برحذر می‌دارم، که شیرین و خرم است و پیچیده در شهوت‌های نفسانی است، دنیا با لذت‌های گذرا و زودهنگامش، خود را در دل مردم محبوب ساخته است».
این
سخن امام در وصف دنیا ـ چه در هزار سال قبل و چه در دنیای امروز ـ به طور مساوی صادق است و هرگز نمی‌توان گفت" دیروز این اوصاف کمتر بر دنیا و جذبه‌های آن صادق بوده و امروز بیش‌تر شده.
عارف و حکیم نامدار
جهان اسلام، امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) می‌گوید:
«بدان که انسان چون ولیده {فرزند پدید‌آمده} همین عالم طبیعت است و مادر او همین دنیاست و اولاد این
آب و
خاک است، حب این دنیا در قلبش از اول نشوونما، مغروس است و هر چه بزرگ‌تر شود، این
محبت در دل او نمو می‌کند و به واسطه این
قوای شهویه و آلات التذاذیه که
خداوند به او مرحمت فرموده، برای حفظ شخص و نوع، محبت او روزافزون شود و دل‌بستگی او رو به ازیاد گذارد ... لذا حُبّش به این
عالم خیلی زیاد شود.
با توجه به آنچه گذشت، معلوم می‌شود که در زمان‌های پیشین، انسان‌ها همان زمینه‌ها و شرایطی را نسبت به جذبه‌های دنیایی داشته‌اند که امروزه دارند و اصول و مسائل دنیازدگی ـ چه از نظر وجود دنیا و جذبه‌های آن و چه از نظر
غرایز نفسانی و زمینه‌های درونی خود انسان‌ها ـ تفاوت و تغییری نکرده است. بنابراین ظاهراً دلیل روشنی در دست نیست که براساس آن کسی بگوید: گناهی که از طریق جذبه‌های دنیایی به سراغ انسان‌های امروز می‌آید، کمتر از هزار سال قبل و مانند آن است.
۲. از سوی دیگر در
روایات مربوط به آخرالزمان به تفصیل در این باره سخن گفته شده که
حفظ دین و حفظ باورهای دینی و عمل براساس احکام دینی و پرهیز از دنیازدگی و امثال آن برای
مؤمن بسیار دشوار می‌شود و مردم هر کاری که انجام می‌دهند، با انگیزه دنیایی و دنیاطلبی انجام می‌دهند و انگیزه‌های الهی از بین می‌رود یا بسیار کم می‌شود. تنها به عنوان نمونه، این
روایت را ملاحظه کنید:
«
رایتُ الفقیه لیتفقّه لغیر الدین یطلب الدنیا والریاسته، وَ رَاَيْتَ النّاسَ مَعَ مَنْ غَلَبَ، وَ رَاَيْتَ طالِبَ الْحَلالِ يُذَمُّ وَ يُعَيَّرُ وَ طالِبَ الْحَرامِ يُمْدَحُ و یعظّم، و رایت کل عامٍ یحدث فیه اذالبدعة والشرّ اکثر مما کان؛
یعنی می‌بینم که در آخر زمان،
دانشمندان و علمای دین برای دنیا تلاش می‌کنند و در پی دنیا و ریاست‌اند، و مردم را می‌بینم که با کسی همراه‌اند که غلبه پیدا می‌کنند و کسانی که در پی رزق‌و‌روزی حلال‌اند، نکوهش می‌شوند و کسانی که از طریق
حرام تغذیه کنند، ستایش می‌شوند و سال که می‌گذرد، از سال قبل آن، وضع
دینداری مردم بدتر می‌شود».
درهرحال در این باره
روایات متعدد وجود دارد
که از مجموع آن‌ها به‌خوبی این نکته به دست می‌آید که نه‌تنها حفظ دین و باورهای دینی و دوری از دنیازدگی، کار دشواری می‌شود، بلکه زمینه‌های گرایش به دنیا، به نحوی به سرعت و پرقدرت بر همه شئون ادراکی بشر هجوم می‌آورد که چه‌بسا توان درست و الهی فکر کردن آن‌ها، دچار مشکل می‌شود و چه‌بسا افراد، ناخواسته در شرایطی قرار می‌گیرند که نمی‌توانند به‌آسانی خود را از جلوه‌های فریبنده دنیا دور کنند.
در
کلام برخی بزرگان، درباره نحوه نفوذ
دنیازدگی در
قلب انسان آمده: «بدان که نفس در هر حظی که از این
عالم می‌برد، در
قلب اثری از آن واقع می‌شود که آن تأثیر از مُلک و طبیعت است و سبب تعلق آن به دنیاست و لذت هر چه بیش‌تر باشد، قلب از آن بیش‌تر تأثیر پیدا می‌کند و تعلق و حُبّش بیش‌تر می‌گردد».
از این بیان معلوم می‌شود که هر اندازه که زمینه برای لذت نفس از دنیا بیش‌تر فراهم باشد، شرایط برای دنیازدگی و غرق شدن در لذت‌های مادی بهتر وجود دارد، در نتیجه از آنجا که زمینه برای نفوذ جذبه‌های دنیای در این زمان، به مراتب فراهم‌تر و آسان‌تر شده است و انسان‌ها چه‌بسا ناخواسته بر اثر تبلیغات و جلوه‌های گوناگون دنیا به دام آن گرفتار می‌شوند، از این‌جا معلوم می‌شود که بعید نیست، آنچه در سؤال آمده تا حدودی درست باشد. گرچه هر اندازه که جلوه و جذبه گناه بیش‌تر باشد و انسان در برابر آن مقاومت بیش‌تر نماید،
پاداش او افزون‌تر خواهد بود.
۱. محمد شجاعی، طریق عمل تزکیه، ج۳ـ۲، سروش، تهران، ۱۳۸۰ ش.
۲. شهید دستغیب، گناهان کبیره، انتشارات اسلامی، قم، ۱۳۷۶ ش.
۳. آیة‌الله محمدرضا مهدوی کنی، اخلاق عمل، نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۹ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زهد در دنیای امروزی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۰.
