رفع عجله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عجله، شتابزدگی،
صبر، حوصله.
پرسش: برای رفع
عجله چه باید کرد؟
پاسخ: در متون دینی منشأ شتابزدگ یا هوا و هوس شیطان و حماقت بیان شده است.
عجله و شتابزدگی به عنوان یک خوی ناپسند است که در رفتار انسان به صورت های گوناگون آشکار می شود، به این معنا که انسان پیش از فراهم شدن مقدمات انجام کار، اقدام به آن کند، کاری که نتیجه آن چیزی جز شکست یا انجام ناقص نخواهد بود؛ این بدان می ماند که انسان میوه را پیش از رسیدن و قابل استفاده شدن از درخت بچیند. کاری که نتیجه‌اش ضایع شدن میوه یا کم شدن فایده آن است، یا این که قبل از آمادگی زمین، بذر افشانی کند که نتیجه‌اش نابودی بذر یا کاهش محصول خواهد بود.
امام علی (علیه‌السلام) می فرماید: کسی که میوه را پیش از رسیدن بچیند، همچون کسی است که بذر خود را در زمین نامناسبی (مانند شوره‌زار) بپاشد، (چنین شخصی نیرو و سرمایه خود را تلف کرده و نتیجه‌ای عایدش نمی‌شود).
تجربه،
عقل و دین بر زشتی، زیانباری و محکومیت عجله اتفاق نظر دارند و به نکوهش آن پرداخته‌اند؛
راغب اصفهانی، منشأ شتابزدگی را هوا و هوس دانسته و همین موضوع را دلیلی بر منع آن در
قرآن ارزیابی کرده است.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام)، شتابزدگی را برخاسته از
حماقت دانسته، می‌فرماید: شتاب پیش از امکان (انجام کار) از ابلهی است.
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز منشأ تأنّی و عجله را چنین بیان می کند که درنگ کاری خدایی و شتاب کاری شیطانی است.
توجه به پیامدهای زیان بار عجله سبب می شود که ما از این صفت دوری کنیم و آرامش و وقار که نقطه مقابل آن است را سر لوحه زندگی مان قرار دهیم.
خصلت‌های شیطانی به طور قطع، مفسده‌انگیز و زیان آفرین اند و هر یک از آنها علاوه بر این که خود، زشت و نکوهیده‌اند، پیامدهای ناهنجاری را نیز سبب می‌شوند که بر زشتی آنها می‌افزاید، در همین راستا توجهتان را به برخی از آثار عجله، که در کلمات کوتاه امیر مؤمنان (علیه‌السلام) آمده است جلب می کنیم:
«إِیَّاک وَ الْعَجَلَ فَإِنَّهُ عُنْوَانُ الْفَوْتِ وَ النَّدَم؛
از شتابزدگی بپرهیز که سرآغاز از دست رفتن (فرصت) و پشیمانی است.»
کارهایی که بدون تدبّر و فکر و اندیشه، شروع شود، به طور معمول به شکست و بد فرجامی می انجامد و
پشیمانی به بار می آورد، چنان که به همین دلیل، انسان فرصت‌های طلایی و امکان انجام دوباره کار را نیز از دست می‌دهد.
«قَلَّ مَا تَنْجَحُ حِیلَةُ الْعَجُولِ؛
بسیار کم اتفاق می افتد که تدبیر شتابگر، به پیروزی برسد.»
تعجیل و شتابزدگی، سبب می‌شود که آدمی، همه جوانب کار را نسنجد و از این طریق، برخی از اسباب موفقیت را از دست می‌دهد و در نتیجه به پیروزی مورد نظر دست نمی‌یابد و ناکام می‌ماند.
«"کَثْرَةُ الْعَجَلِ یُزِلُّ"؛
شتابزدگی زیاد،
انسان را می‌لغزاند.»و « "قَلَّ مَنْ عَجِلَ إِلَّا هَلَک"؛
کمتر کسی است که شتابزده باشد و دچار هلاکت نشود.»
بی‌تدبیری و شتاب، در بسیاری از امور سبب می‌شود که شتابگر، برخی از موانع و لغزشگاه‌ها را مشاهده نکند و هنگام عمل، گرفتار آنها شود و در نتیجه بلغزد یا به هلاکت افتد.
«الْعَجَلُ قَبْلَ الْإِمْکَانِ یُوجِبُ الْغُصَّة؛
شتابزدگی پیش از امکان (کار) سبب اندوه می‌گردد.»
شادابی و نشاط از ضروریات زندگی آدمی است و با غم و غصه بی مورد نمی توان به مقصود خود رسید و نباید آدمی با دست خود شادی و نشاط زندگی را به اندوه تبدیل کند.
امام علی (علیه‌السلام) پیامدهای دیگری برای عجله ذکر می‌کنند؛ به جهت اختصار از ذکر آن خودداری کرده و شما را به مطالعه سر فصلی که در همین زمینه در کتاب "
غرر الحکم" موجود است دعوت می‌کنیم.
همان گونه که بیان شد، نقطه مقابل عجله،"
تثبت" و "تانی" یعنی درنگ کردن، و با تفکر و تأمل و بررسی همه جوانب کاری را انجام دادن است.
در حدیثی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است: مردم را عجله هلاک می‌کند، اگر مردم با تأمل بیشتری کارها را انجام می‌دادند کسی هلاک نمی‌شد.
از این روایت استفاده می‌شود که بیشترین ضرر و زیان هایی که متوجه انسان ها می شود، در اثر عجله است.
در همین زمینه،
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر که در وقت نامناسب به کاری اقدام ورزد، تمام شدن آن نیز نابهنگام خواهد بود.
از آنچه بیان شد نتیجه می‌گیریم که راه
سعادت این است که انسان در هر کاری که قدم می‌گذارد، با نهایت دقت و هشیاری و به دور از هرگونه عجله، جوانب آن را بررسی کرده و از هرگونه پیش‌داوری و اقدام عجولانه بپرهیزد و راه علاج شتابزدگی آن است که ضررهایی که بدان اشاره شد را به یاد آورده و آن گاه ارزش و نیکویی نقطه مقابل آن یعنی وقار و
آرامش را که از ویژگی‌های پیامبران و نیکان است به خاطر آورد، پس تصمیم بگیرد که کاری را جز با تأمّل و اندیشه انجام نداده و بردباری را در هیچ وضعیتی از دست ندهد. بعد از آن که شخصی با زحمت و تلاش، مدّتی را به این شیوه عمل کرد، وقار و آرامش، عادت او شده و از عجول بودن دور خواهد شد.
در پایان نکته‌ای که توجه بدان ضروری است آن است که شتاب زدگی، با سرعت و اقدام به موقع تفاوت دارد.
سرعت آن است که انسان پس از فراهم شدن مقدمات و شرایط لازم، فرصت را از دست نداده و به انجام کار بپردازد؛ از این رو استفاده از فرصت در کارهای خوب مورد سفارش پیشوایان دین قرار گرفته است:
۱.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله): پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بشمار، جوانیت را قبل از
پیری، سلامتت را قبل از بیماری، ثروتت را قبل از
تهی‌دستی، فرصت‌ها را قبل از گرفتاری، زندگانیت را قبل از
مرگ.
۲.
امیر مؤمنان (علیه‌السلام): فرصت‌ها مانند گذشتن ابرها از دست خواهند رفت.
۳. امیر مؤمنان (علیه‌السلام): تأنّی و درنگ ستوده است در هر چیزی، مگر در کارهای نیک.
۴.
امام باقر (علیه‌السلام): وقتی در صدد کار نیکی بر می آیی بی درنگ به آن اقدام کن؛ زیرا نمی‌دانی که بعدها چه پیش خواهد آمد.
۵.
امام صادق (علیه‌السلام): هر که آهنگ خیری کند، باید در آن شتاب کرده و به تأخیرش نیندازد؛ زیرا بنده گاهی عملی نیک انجام داده که خداوند در پاسخ آن می‌فرماید که ترا آمرزیدم و لغزش‌های بعدی تو را نیز نادیده خواهم گرفت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «رفع عجله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۹.
