رعایت حق‌الناس و حق‌الله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حق‌الناس، حق الله، مؤمنان، حقوق الهی.
پرسش: با عنایت به این‌که تنها چیزی که خداوند از آن نمی‌گذرد، حق‌الناس است، آیا می‌شود حق الله را رعایت نکرد و مؤمن بود؟
پاسخ: از یک‌سو توجه به حق‌الناس از مهم‌ترین دستورهای اسلامی است و طولانی‌ترین آیه قرآن (آیه ۲۸۲ سوره بقره) درباره حق‌الناس است؛ به طور کلی در حق‌الناس، مال و جان و عرض مسلمانان حرمتی خاص دارد و اگر تضییع شود، تنها با ندامت و پشیمانی جبران نمی‌شود. از سوی دیگر، همه واجبات و محرمات به نحوی حقوق الهی‌اند و یقیناً خدای متعال، به هیچ وجه راضی به ضایع شدن حق خود نیست؛ چراکه حقوق الهی، بر مبنای مصالح و مفاسدی است که انسان را در راستای رسیدن به کمال حقیقی و سعادت واقعی رهنمون می‌سازد؛ اما این‌که در تعالیم و آموزه‌های دینی ما، نسبت به حق‌الناس، حساسیت بیش‌تری نشان داده است، به خاطر این است که در حق‌الناس سروکار ما، با انسان‌هاست، انسان‌هایی که خود گرفتار وضع خویش‌اند؛ ولی در حق‌الله سروکار انسان‌ها، با خدای تبارک و تعالی است که ارحم الراحمین است.
توجه به
حق‌الناس از مهم‌ترین دستورهای اسلامی است و طولانی‌ترین
آیه قرآن درباره حق‌الناس است، در بسیاری از ابواب فقه، سخن از حق‌الناس است. در نماز تأکید بر آن است که
لباس و مکان نمازگزار غصبی نباشد. در معامله و کسب،
سخن از رضایت طرفین است. به‌طورکلی در حق‌الناس، مال و جان و عرض مسلمانان حرمتی خاص دارد و اگر تضییع شود، تنها با ندامت و
پشیمانی جبران نمی‌شود.
امیرالمؤمنین یکی از
شرایط توبه را ادای حقوق مردم ذکر نموده است.
اگر کسی از راه
حرام، مالی به دست آورده، باید برگرداند و اگر آبروی کسی را برده، باید حلالیت بطلبد.
خداوند متعال به خاطر مصالح و حساسیت‌هایی که در مورد حق‌الناس وجود دارد، سخت‌گیری زیادی نشان داده است؛ لذا باید سعی کنیم، در طول
زندگی حقی از حقوق مردم را ضایع نکنیم و اگر چنین کاری انجام دادیم تا فرصت باقی است، حلالیت بطلبیم؛ چراکه در
آخرت، محلی برای عفو و بخشش در مورد حق‌الناس وجود ندارد.
از سویی دیگر همه
واجبات و
محرمات به نحوی حقوق الهی‌اند و یقیناً خدای متعال، به هیچ وجه راضی به ضایع شدن حق خود نیست؛ چراکه حقوق الهی، بر مبنای مصالح و مفاسدی است که انسان را در راستای رسیدن به
کمال حقیقی و
سعادت واقعی رهنمون می‌سازد؛ اما این‌که در تعالیم و آموزه‌های دینی ما، نسبت به حق‌الناس، حساسیت بیش‌تری نشان داده است، به خاطر این است که در حق‌الناس سروکار ما، با انسان‌هاست، انسان‌هایی که خود گرفتار وضع خویش‌اند؛ ولی در حق‌الله سروکار انسان‌ها، با خدای تبارک و تعالی است که ارحم الراحمین است و لذا
طمع و
امید به
عفو و
بخشش فزونی می‌یابد؛ ولی این رجاء و امید به عفو و بخشش نباید
انسان را گستاخ کند که حقوق الهی را زیر پا بگذارد.
در
قرآن کریم و
آیات و
روایات ما، تا حدود زیادی به نشانه‌ها و خصایص و
صفات مؤمن اشاره شده است و ما در این مثال یکی از
آیات قرآن را شاهد می‌آوریم که به صراحت یکی از نشانه‌ها و صفات مؤمنین را حافظان حدود و مرزهای الهی بر شمرده‌اند و یقیناً کسی که حقوق الهی را زیر پا بگذارد و حدومرزهای الهی را رعایت نکند، مؤمن واقعی نخواهد بود؛ مگر این‌که توبه و انابه کند و به حرم امن الهی بازگردد و از گذشته خود پشیمان گردد.
خداوند متعال در
سوره مبارکه توبه، مؤمنان را که فروشندگان جان و مال به خدا هستند، با نُه صفت بارز معرفی می‌کند:
«
التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»؛
«(
مؤمنان) توبه‌کنندگان و عبادت‌کاران و سپاس‌گویان و سیاحت‌کنندگان و رکوع‌کنندگان و سجده‌آوران و آمران به معروف و نهی‌کنندگان از منکر و حافظان حدود (و مرزهای) الهی‌اند و بشارت بده به (این چنین) مؤمنان».
چنان‌که در پایان این آیه شریفه شاهد هستید، یکی از صفات بارز
مؤمنان «حافظان حدود و مرزهای الهی» است که طبیعتاً کسی که حقوق الهی را رعایت نمی‌کند، با توجه به این آیه، نمی‌تواند مؤمن حقیقی و واقعی تلقی شود. هرچند که همیشه و همواره در
توبه برای همه انسان‌ها باز است، که از گذشته خویش توبه کنند و رو به سوی معبود بیاورند؛ به عنوان مثال یکی از حقوق الهی که بر ما مسلمان‌ها
واجب است، انجام دادن فریضه
نماز است که در بین آیات و روایات تاکید زیادی بر این
تکلیف عظیم الهی شده است. به نحوی که
ایمان و
کفر دائر مدار خواندن و یا
ترک نماز شده است.
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: «
بينَ الإيمانِ و الكُفرِ تَركُ الصَّلاةِ»؛
مرز میان ایمان و کفر ترک نماز است.
و با‌این‌حال چگونه می‌شود کسی که حقوق الهی را زیر پا می‌گذارد،
مؤمن خواند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «رعایت حق‌الناس و حق‌الله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۳۱.
